«Μηδείς φοβείσθω θάνατον· ηλευθέρωσε γαρ ηµάς ο του Σωτήρος θάνατος…»
(Ιωάν. Χρυσoστόµου, “Κατηχητικός Λόγος εις το Άγιον Πάσχα”, 2 PG 52, 768)
ΑΝ ΤΑ Χριστούγεννα είναι η γιορτή της θαλπωρής, της οικογενειακής γαλήνης και του Μυστηρίου της Θείας Γέννησης, το Πάσχα αποτελεί τη Γιορτή του θριάµβου του Φωτός εναντίον του Σκότους, της Νίκης της Ζωής εναντίον του Θανάτου, της Αναγέννησης της Φύσης και του Ανθρώπου εναντίον της Φθοράς.
Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ µεταφυσικών θεµάτων, όπως τα παραπάνω, πραγµατοποείται µ ό ν ο µέσω µιας βαθιάς θρησκευτικής πίστης (**) στην οποία λογική και ανθρώπινα επιχειρήµατα δεν χωρούν. Σε παλαιότερη επιστολή της, η αγαπητή κα Claire Monferier, γαλλίδα λόγια, Ελληνίστρια και µεταφράστρια, µας έγραφε: «Πλησιάζουµε στο Πάσχα που ξέρω ότι για την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η µεγαλύτερη, η κατ΄εξοχήν εορτή των εορτών. Βρίσκω υπέροχο το γεγονός ότι εσείς τοποθετείτε την Ανάσταση του Χριστού στην κορυφή της θρησκευτικής σας ζωής, ενώ για µας στη ∆ύση, το Μυστήριο της Ενσαρκώσεως υπερισχύει εκείνο της Λυτρώσεως…»
ΑΠΟ ΤΑ σηµαντικότερα δρώµενα τη νύχτα της Ανάστασης, είναι η «κάθοδος» του Ιησού στον κόσµο των νεκρών, «προς πάλην Άδου µόνος» και η νικηφόρα έξοδός Του µε «πολλά σκύλα» (=λάφυρα). Είναι αξιοπρόσεχτα τα λόγια του Ιωάννου του Χρυσοστόµου στον Κατηχητικό του Λόγο («Εις το άγιον Πάσχα»). Κατά την απόδοση του Ν.Π. Βασιλειάδη (1), αναλύοντας την έννοια της π ί κ ρ α ς τού Άδη, λόγω της «εξαπάτησης και του καταγέλαστού» του απ΄το Χριστό, «…Ο Κύριος, αφού κατέβη εις τον άδην µε την λογικήν του ψυχήν, τον ενίκησεν και επήρεν ως λάφυρα τας ψυχάς όσων είχαν αποθάνει. Ο Σωτήρ εγέµισε µε πικρίαν τον άδην, ο οποίος εγεύθη (2) την παναγίαν Σάρκα του…(Ο Άδης) επικράνθη! Πολύ φυσικώς, διότι ηπατήθη και έγινε καταγέλαστος. Επικράνθη! ∆ιότι εθανατώθη και ενεκρώθη. Επικράνθη! ∆ιότι έχασε την εξουσίαν που είχε. Επικράνθη! ∆ιότι εδέθη από τον παντοδύναµον Κύριον…» Και λοιδορούµενος απ΄τους θνητούς προκαλείται: «…Πού είναι, λοιπόν, θάνατε η αµαρτία, το φαρµακερόν κεντρί σου; Πού είναι, λοιπόν, άδη η περιβόητος νίκη σου;» (3)
Η ΕΙΣ ΤΟΝ Άδη Κάθοδος του Κυρίου απεικονίζεται µε λιτό, αλλά ρεαλιστικό τρόπο στη Βυζαντινή Αγιογραφία. Θεωρείται ως η «επίσηµη εκδοχή» της Ανάστασης για την Ορθοδοξία, σε αντίθεση µε την Καθολική Εκκλησία στην οποία κυριαρχεί το δοξαστικό «υπέργειό» Της. Στην “αναστάσιµη” Ορθόδοξη εικονογραφία υπερτονίζεται η παρουσία του Ιησού στα ζοφερά σκοτάδια «των καταχθονίων», µε τη διάλυση του Κάτω Κόσµου και την «…αιφνίδια και φλογώδη Αποκάλυψη του Μυστηρίου» της µετέπειτα ζωής-κατά τον ποιητή Τ. Παπατσώνη. Υπάρχουν και δοξαστικές ορθόδοξες αναστάσιµες εικόνες, όµως η απεικόνιση «της συντριβής του θανάτου» παραµένει η αντιπροσωπευτικότερη. Σύντοµη και ουσιαστική περιγραφή της έχουµε απ΄τον ιεροµόναχο ∆ιονύσιο τον «εκ Φουρνά των Αγράφων» (4): «…και κλειδονίαι πολλαί καταθλιµµέναι και αι πύλαι του Άδου ερριµέναι συν τοις µοχλοίς και ο Χριστός επ΄ αυταίς πατών κρατεί τον Αδάµ µε την δεξιάν του και την Εύαν µε την αριστεράν· ο δε Πρόδροµος εκ δεξιών του Χριστού δεικνύει αυτόν· και ο ∆αυίδ πλησίον αυτού ως και άλλοι βασιλείς µε στέµµατα και στέφανα (…)· φως δε µέγα κύκλω αυτών και αγγέλων πλήθος»
ΜΗΠΩΣ όµως κι ο ωραιότερος ύµνος της µέρας, που ψάλλεται για πενήντα µέρες, δεν περιέχει την πεµπτουσία του µηνύµατος της Ανάστασης (5) και την απάντηση στο ερώτηµά µας; ∆εν δηλώνεται µέσω αυτού (“θανάτω θάνατον πατήσας”), ότι ο Κύριος κατέβηκε στον Άδη και συνέτριψε το “κράτος του εχθρού¨”; Η εµφάνιση του Χριστού στους καταχθονίους δεν προξένησε φόβο, τρόµο και ταραχή; Οι άρχοντες του Άδη δεν αναρωτήθηκαν; «Τίς εστίν ούτος ο βασιλεύς της δόξης;». Και οι δυνάµεις των ουρανών δεν απάντησαν, «Κύριος κραταιός και δυνατός, Κύριος δυνατός εν πολέµω… Κύριος των δυνάµεων, αυτός εστίν ο βασιλεύς της δόξης»;(6)
Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ µοίρα είναι κοινή: Ό,τι έγινε στον θρησκευτικό γενάρχη του ανθρώπινου γένους (τον Αδάµ, µε την απώλεια του Παραδείσου), το ίδιο αντίστροφα συµβαίνει µε τον Κύριο στον Άδη (Λύτρωση του Ανθρώπου από την αµαρτία). Αλλά τι σηµαίνει Άδης (7) για την ορθόδοξη λατρεία; ο Άδης της Βίβλου -σε αντίθεση µε την ελληνική µυθολογία- είναι ένας νοητός χώρος στα κατώτατα µέρη της γης (=τα υποχθόνια). Η παρουσία του κάτω απ΄τη γη είναι συµβολική και σύµφωνη µε τις αντιλήψεις της εποχής: η γη στη µέση, ο ουρανός πάνω, κι ο Άδης κάτω απ΄τη γή. Πιστεύοντας δε ότι οι ψυχές των νεκρών θεωρούνται άϋλες, δεν µπορούµε να φανταστούµε τον «χριστιανικό» Άδη ως υλικό τόπο, υπαρκτό, γήινο. Η «χρήση» του, αλλά και η «εικονογράφησή» του στη χριστιανική θρησκεία γίνεται για την κατανόηση «του κράτους του θανάτου». Η δε κατάβαση του Χριστού έγινε για να «πληρωθούν» τα πάντα µε το θείο, το Αναστάσιµο Φως: τα υπέργεια και τα καταχθόνια.
ΜΙΑ ΑΝΟΙΞΙΑΤΙΚΗ δρόσος περίσκεψης η Ανάσταση στον «καύσωνα» των πολλών, µεγάλων και παράδοξων προβληµάτων της εποχής µας· ένα θάλπος στον «παγετό» της καρδιάς µας, µια ευφρόσυνη και εύχαρις πολυχρωµία στο «γκρίζο» της ζωής µας. Καλό Πάσχα! (2-5-24)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Ο Κατηχητικός Λόγος του Ι. Χρυσοστόµου διαβάζεται την Κυριακή του Πάσχα µετά τη λειτουργία. (Ν. Π. Βασιλειάδη, «Το Μυστήριον του Θανάτου», έκδ. Αδελ. Θεολ. «Ο Σωτήρ», Αθήνα 1986).
(2) «H ζωή θανάτου γευσαµένη (…)» (Από τα Εγκώµια)
(3) Φράση παρµένη απ΄τον Απ. Παύλο (Α΄ Κορ.ιε΄,55-57. [Και το µυθιστόρηµα του Γάλλου συγγραφέα Ακαδηµαϊκού Daniel Rops (1901-1965), έχει τον ίδιο τίτλο: «Mort, oû est ta victoire?» (=Θάνατε, Πού είναι η Νίκη σου;”]
(4) Ιεροµονάχου ∆ιονυσίου του εκ Φουρνά, «Ερµηνεία των Ζωγράφων ως προς την Εκκλησιαστικήν ζωγραφίαν», Ανατύπωσις Καλαµάτα 1981, σ. 138-139.
(5) “Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας…”
-(6) ∆αυίδ, Ψαλµ. Κγ’,7-10
(7) Αΐδης και Άδης (σύµφωνα µε τον Ησίοδο και τους Αρχαίους): «Γιός του Κρόνου και της Ρέας, αδελφός του ∆ία, του Ποσειδώνα, της Ήρας, της Εστίας και της ∆ήµητρας». Θεός του Κάτω Κόσµου, ο Πλούτωνας (Θάνατος).
=========
* (το) νίκος (-εος): µεταγενέστερος τύπος αντί του νίκη. (Ιωάν. Σταµατάκου, «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, 1972»)
** Η θρησκευτικότητα του ελληνικού λαού παραµένει σε σε πολύ υψηλά επίπεδα σύµφωνα µε πρόσφατες δηµοσκοπήσεις. Έτσι, γίνεται “κατανοητή” η ξαφνική… αριστερή (κασσελάκειος) προσέγγιση του θέµατος, η αντίστοιχη ακροδεξιά, όπως και η παρέµβαση του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυµου (δεν υπάρχει “χριστιανόµετρο”) εν όψει των Ευρωεκλογών. Μουσικοκαλλιτεχνικά όµως, η ΕΛΣ αφιέρωσε ένα τριήµερο θρησκευτικής -και όχι µόνο- µουσικής (Αθήνα, 28-30/4/24) σε 13 χώρους: µουσεία, εκκλησίες διαφορετικών δογµάτων, κήπους, αίθουσες συναυλιών κ.λπ., όπου βυζαντινοί ύµνοι, κείµενα, όπερες κ.ά. συνάντησαν την παγκόσµια θρησκευτικότητα του ανθρώπου.
