Μόλις τον περασμένο χειμώνα δύο φοιτητές άφησαν την τελευταία τους πνοή από τις αναθυμιάσεις μαγκαλιού, ενώ πρόσφατα άλλο ένα κοριτσάκι 13 ετών έχασε τη ζωή του από εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα.
ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠ’ ΤΑ ΠΑΛΙΑ
Το μονοξείδιο του άνθρακα είναι ένα άχρωμο, άοσμο, άγευστο και τοξικό αέριο, του οποίου η εισπνοή μπορεί να προκαλέσει στον άνθρωπο σοβαρές βλάβες, κώμα ή ακόμη και θάνατο. Οταν γίνεται ατελής καύση οποιουδήποτε υλικού περιέχει άνθρακα (ξύλου, βενζίνης, κάρβουνου, φυσικού αερίου, προπανίου, πετρελαίου, καπνού του τσιγάρου, μεθανίου, πλαστικού κ.λπ.), σε συσκευές όπως μαγκάλια (σκεύη χάλκινα, σιδερένια, συχνά αυτοσχέδια, στα οποία καιγόντουσαν κάρβουνα για να θερμάνουν τον χώρο), σόμπες πετρελαίου χωρίς σωλήνες ή σόμπες υγραερίου, παράγεται το αέριο μονοξείδιο του άνθρακα (CO). Κανονικά όταν καίγεται κάποιο υλικό που περιέχει άνθρακα, σχηματίζεται η ένωση διοξείδιο του άνθρακα (CO2) που δεν είναι βλαπτική. Αν όμως το οξυγόνο του περιβάλλοντος δεν επαρκεί (κλειστοί χώροι που δεν αερίζονται επαρκώς), η καύση δεν γίνεται σωστά (ατελής) με αποτέλεσμα να δημιουργείται το τοξικό και δυνητικά θανατηφόρο μονοξείδιο του άνθρακα.
Τα συνηθέστερα ατυχήματα αφορούν σε ανθρακωρύχους, οδηγούς οχημάτων που κοιμούνται μέσα σε αυτά με αναμμένη μηχανή, επισκευές οχημάτων σε κλειστά γκαράζ και κυρίως συσκευές θέρμανσης (συνηθέστερα μαγκάλια) σε χώρους που δεν αερίζονται επαρκώς.
ΕΝΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΑΕΡΙΟ
Οι θανατηφόρες ιδιότητες του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Ο Γαληνός, διάσημος γιατρός του 2ου μ.Χ. αιώνα, είχε σωστά υποθέσει ότι οι δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις από μισοαναμμένες φωτιές προκαλούσαν επικίνδυνες αλλαγές στη σύσταση του αέρα. Στην αρχαιότητα, επίσης, χρησιμοποιούσαν τον εγκλεισμό σε μικρά κλειστά δωμάτια με μισοαναμμένα κάρβουνα, για την εκτέλεση ληστών. Σε πιο πρόσφατη εποχή, το 1940, το μονοξείδιο του άνθρακα των καυσαερίων ειδικά διασκευασμένων αυτοκινήτων (των περίφημων “Gaswagen”) χρησιμοποιήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας στο πλαίσιο της ευγονικής εκστρατείας για την ομαδική “ευθανασία” χιλιάδων εκ γενετής ανάπηρων, πνευματικά καθυστερημένων και ψυχασθενών ατόμων.
Η εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα απετέλεσε, επίσης, προσφιλή μέθοδο αυτοκτονίας, με τη σκόπιμη εισπνοή καυσαερίων από την εξάτμιση αυτοκινήτου που λειτουργεί, μέσω σωλήνα που εισέρχεται στον χώρο των επιβατών. Η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα έχει ακόμη θεωρηθεί ως η εξήγηση για σπίτια που περιγράφησαν ως “στοιχειωμένα”. Συμπτώματα, όπως παραισθήσεις και παραλήρημα, έχουν οδηγήσει τους ανθρώπους που πάσχουν από τέτοιου είδους δηλητηρίαση να νομίζουν ότι έχουν δει φαντάσματα ή να πιστεύουν ότι το σπίτι τους είναι στοιχειωμένο.
Επιπροσθέτως, το μονοξείδιο του άνθρακα είναι αέριο που διαχέεται πολύ εύκολα στην ατμόσφαιρα, ενώ δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό, όπως ο κοινός καπνός, αφού είναι άοσμο και άχρωμο. Η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα συμβαίνει μετά από εισπνοή της ουσίας σε ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις συνήθως μεγαλύτερες από 0,01%, ενώ όταν η συγκέντρωση ξεπεράσει το 1,2%, ο θάνατος μπορεί να επέλθει ακόμη και σε λιγότερο από 3 λεπτά.
Η ΔΡΑΣΗ ΜΟΝΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ
Η αιμοσφαιρίνη που βρίσκεται μέσα στα ερυθρά αιμοσφαίρια και μεταφέρει το οξυγόνο, συνδέεται πιο γρήγορα και αποτελεσματικά με το CO, παρά με το ίδιο το οξυγόνο, δημιουργώντας την ένωση καρβοξυαιμοσφαιρίνη. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η αιμοσφαιρίνη του αίματος έχει την τάση να ενώνεται παραπάνω από 200 φορές πιο εύκολα με το μονοξείδιο του άνθρακα, απ’ ό,τι με το οξυγόνο. Αν υπάρχει αυξημένη συγκέντρωση CO στην ατμόσφαιρα, τότε μεγάλο ποσοστό των ερυθρών αιμοσφαιρίων θα μεταφέρει CO αντί για το οξυγόνο, που χρειάζονται όλοι οι ανθρώπινοι ιστοί για να λειτουργήσουν. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή βλάβη των ιστών και να προκαλέσει ακόμη και τον θάνατο.
Η αιμοσφαιρίνη, όταν μετατρέπεται σε καρβοξυαιμοσφαιρίνη, αποκτά έντονο κόκκινο χρώμα και έτσι οι δηλητηριασθέντες νεκροί δεν είναι χλωμοί, αλλά παρουσιάζουν μια αφύσικη κόκκινη απόχρωση (σαν κεράσι). [Δεν μπορεί να αποτελεί παρά τραγική ειρωνεία το γεγονός ότι η ιδιότητα αυτή χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία κρέατος, για να δίνεται εντονότερο χρώμα και να είναι περισσότερο ευπαρουσίαστα και εμπορεύσιμα τα κόκκινα κρέατα].
ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΟΞΕΙΑΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗΣ
Οι σημαντικότερες εκδηλώσεις της δηλητηρίασης εμφανίζονται στο κεντρικό νευρικό σύστημα και στην καρδιά. Τα αρχικά συμπτώματα της οξείας δηλητηρίασης από μονοξείδιο του άνθρακα περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, ναυτία και αίσθημα κόπωσης. Αυτά τα συμπτώματα συχνά συγχέονται με αυτά μιας κοινής ίωσης, όπως η γρίπη, ή άλλων ασθενειών, όπως τροφική δηλητηρίαση ή γαστρεντερίτιδα. Ο πονοκέφαλος είναι το πιο κοινό σύμπτωμα της οξείας δηλητηρίασης από μονοξείδιο του άνθρακα, ενώ η αύξηση της έκθεσης προκαλεί καρδιακές ανωμαλίες όπως ταχυπαλμία, χαμηλή πίεση του αίματος, καρδιακή αρρυθμία καθώς και βλάβες στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όπως παραλήρημα, ψευδαισθήσεις, ζάλη, αστάθεια στο βάδισμα, σύγχυση, σπασμούς, απώλεια των αισθήσεων, διακοπή της αναπνοής ή ακόμη και θάνατο.
ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΧΡΟΝΙΑΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗΣ
H μακροχρόνια έκθεση σε σχετικά χαμηλά επίπεδα μονοξειδίου του άνθρακα (π.χ. από μια χαλασμένη ηλεκτρική συσκευή που εκπέμπει καθημερινά πολύ μικρές ποσότητες αερίου), μπορεί να προκαλέσει επίμονους πονοκεφάλους, ζάλη, κατάθλιψη, σύγχυση, απώλεια μνήμης, ναυτία και εμετό. Είναι άγνωστο εάν μακροχρόνια έκθεση σε χαμηλές συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσει μόνιμες νευρολογικές βλάβες. Συνήθως, μετά την απομάκρυνση από την έκθεση σε μονοξείδιο του άνθρακα, τα συμπτώματα υποχωρούν από μόνα τους.
Η μακροχρόνια έκθεση επηρεάζει περισσότερο τα άτομα με στεφανιαία νόσο και τις έγκυες γυναίκες, στις οποίες, αν και οι ίδιες μπορούν να υποστούν ήπια δηλητηρίαση, το έμβρυο που κυοφορούν μπορεί να οδηγηθεί ακόμη και στο θάνατο.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗΣ
Εάν παρουσιαστούν ύποπτα συμπτώματα ή υπάρχει η παραμικρή υποψία για έκθεση στο αέριο, πρέπει να απομακρυνόμαστε αμέσως από τον ύποπτο χώρο και να βγαίνουμε στον καθαρό αέρα. Το άνοιγμα πορτών και παραθύρων μόνο του δεν αρκεί για την αποφυγή του κινδύνου, διότι μπορεί να παραμένει άθικτη η πηγή του θανατηφόρου αερίου. Όταν πρόκειται να διασωθεί ένα θύμα που έχει καταρρεύσει σε έναν περιορισμένο χώρο ή δεξαμενή, πάντοτε ο διασώστης πρέπει να φορά αναπνευστήρα με δική του παροχή αέρα, για να μη δηλητηριαστεί και ο ίδιος. Το θύμα πρέπει να μεταφέρεται αμέσως σε καθαρό αέρα και να του χορηγείται οξυγόνο συγκέντρωσης 100%, ώστε να διασπαστεί γρηγορότερα η ανθακυλαιμοσφαιρίνη (4 φορές ταχύτερη διάσπαση, σε σχέση με το κανονικό οξυγόνο), ενώ έχει προταθεί και η χορήγηση υπερβαρικού οξυγόνου (με πίεση τριπλάσια της ατμοσφαιρικής).
Το οξυγόνο, δηλαδή, λειτουργεί ως αντίδοτο, καθώς αυξάνει την απομάκρυνση του μονοξειδίου του άνθρακα από την αιμοσφαιρίνη, με αποτέλεσμα το επίπεδο του οξυγόνου στο σώμα να επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα. Επίσης, εάν έχει σταματήσει η αναπνοή του ατόμου, πρέπει γίνεται αμέσως τεχνητή αναπνοή, ενώ εάν δεν έχει σφυγμό, πρέπει να γίνονται καρδιακές μαλάξεις. Ακόμη, το συντομότερο, το θύμα πρέπει να λάβει ιατρική φροντίδα σε οργανωμένο νοσοκομείο, αφού ενδεχομένως να απαιτηθεί η διασωλήνωσή του και η εισαγωγή του σε μονάδα εντατικής θεραπείας.
ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗΣ
Το μονοξείδιο του άνθρακα είναι όχι μόνο ισχυρό, αλλά και ύπουλο δηλητήριο διότι δεν προδίδει την παρουσία του. Μπορεί εύκολα να απορροφηθεί μέσω της αναπνευστικής οδού, ενώ η εισπνοή ακόμη και σχετικά μικρών ποσοτήτων μπορεί να οδηγήσει σε υποξικές και νευρολογικές βλάβες, ακόμη και στον θάνατο. Το αέριο στην αρχή διαχέεται χωρίς το παραμικρό σημάδι, προκαλώντας ελαφρά ζάλη, πονοκέφαλο, αδυναμία και στη συνέχεια το άτομο, χωρίς να αντιληφθεί το παραμικρό, χάνει τις αισθήσεις του και πέφτει σε κώμα. Τα συμπτώματα της ήπιας οξείας δηλητηρίασης περιλαμβάνουν ζάλη, σύγχυση, πονοκέφαλο, ίλιγγο και προσομοιάζουν με εκείνα της κοινής γρίπης. Η σύγχυση και η αδυναμία μπορούν να εμποδίσουν τα θύματα να διαφύγουν από το επικίνδυνο περιβάλλον, ενώ η κατάρρευση του θύματος μπορεί να συμβεί μέσα σε λίγα λεπτά.
Η έκθεση σε μεγαλύτερες ποσότητες μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική τοξικότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος και της καρδιάς, ακόμη και στον θάνατο. Υψηλές, δηλαδή, συγκεντρώσεις μπορεί να οδηγήσουν σύντομα στον θάνατο, χωρίς σημαντικά προειδοποιητικά συμπτώματα. Οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και οι πάσχοντες από καρδιοαναπνευστικά προβλήματα, αποτελούν τις πιο ευάλωτες ομάδες. Επιπλέον, η κατανάλωση αλκοόλ και βαρβιτουρικών μπορεί να αυξήσει την επίδραση του αερίου στην υγεία, ενώ οι καπνιστές έχουν μεγαλύτερα ποσοστά ανθρακυλαιμοσφαιρίνης στο αίμα τους από τους μη καπνιστές και επομένως αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο δηλητηρίασης από εκθέσεις σε μονοξείδιο του άνθρακα.
ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Η πρόληψη της δηλητηρίασης είναι σημαντικό θέμα για την δημόσια υγεία και απαιτεί την εκπαίδευση για την ασφαλή λειτουργία διαφόρων συσκευών θέρμανσης και κινητήρων εσωτερικής καύσης. Οικιακή δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα μπορεί να προληφθεί με την έγκαιρη ανίχνευση από ειδικούς οικιακούς ανιχνευτές μονοξειδίου του άνθρακα, οι οποίοι σημαίνουν συναγερμό όταν αυξηθεί η συγκέντρωση του αερίου.
Μερικές απλές οδηγίες πρόληψης είναι οι παρακάτω: χρησιμοποιείτε τις ψησταριές με κάρβουνα μόνο σε εξωτερικούς χώρους. Ποτέ μη τις χρησιμοποιείτε ή αποθηκεύετε κάρβουνα (ακόμη και αν φαίνονται σβησμένα) μέσα στο σπίτι ή σε γκαράζ ή σε κλειστό χώρο, αφού τα κάρβουνα παράγουν πολύ υψηλά επίπεδα CO.
Ο κίνδυνος παραμονεύει και τους θερινούς μήνες από την χρήση φορητών συσκευών όπως ψησταριές, φωτιστικά σε σκηνές κάμπινγκ, τροχόσπιτα, κλειστές καρότσες οχημάτων κ.λπ.. Ποτέ μη χρησιμοποιείτε μικρές βενζινοκίνητες μηχανές και εργαλεία σε κλειστούς χώρους, εκτός αν η κινητήρια μονάδα μπορεί να τοποθετηθεί σε εξωτερικό χώρο και μακριά από εισόδους εξαερισμού. Βρείτε εναλλακτικές λύσεις, όπως συσκευές που λειτουργούν με ηλεκτρισμό ή πεπιεσμένο αέρα. Επίσης, σε ορισμένα επαγγέλματα σε βιομηχανικούς χώρους με αυξημένες εκπομπές μονοξειδίου του άνθρακα, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να εξετάζονται τακτικά από γιατρούς, ενώ οι χώροι υψηλού κινδύνου θα πρέπει να ελέγχονται συχνά με ειδικά μηχανήματα για τις συγκεντρώσεις του αερίου.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα, αποτελεί την πιο κοινή αιτία τραυματισμού και θανάτου από δηλητηρίαση σε ολόκληρο τον κόσμο. Αν και οι πηγές μονοξειδίου του άνθρακα είναι πολλές, στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες παρατηρούνται θάνατοι από τα αυτοσχέδια μαγκάλια, που περιέχουν κάρβουνα και χρησιμοποιούνται για φθηνή θέρμανση εσωτερικών χώρων. Ο πρόσφατος θάνατος ενός κοριτσιού 13 ετών που ζούσε σε σπίτι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα απέδειξε για μια ακόμη φορά, ότι ο κίνδυνος δηλητηρίασης από μονοξείδιο του άνθρακα παραμένει υπαρκτός, αλλά και ότι πρωταρχικός στόχος της κοινωνίας θα πρέπει να είναι τόσο η καλύτερη δυνατή ενημέρωση του πληθυσμού, όσο και η εξάλειψη των αιτίων που οδηγούν τον κόσμο σε αναχρονιστικές και επικίνδυνες πρακτικές, που μπορεί να έχουν ως τίμημα ακόμη και την ίδια τους τη ζωή.
Τι θα έκαναν άραγε όσοι παίρνουν τις αποφάσεις που γυρίζουν τον κόσμο σε προηγούμενες δεκαετίες και τριτοκοσμικές συνήθειες, αν γύριζαν στο σπίτι και έβρισκαν νεκρό από αναθυμιάσεις το δικό τους παιδί;
*stefanogiannis@gmail.com
Bιβλιογραφία
http://www.cdc.gov/co/faqs.htm / http://www.epa.gov/iaq/co.html
http://www.co-bealarmed.co.uk / http://www.carbonmonoxide.ie
