Το εισαχθέν στη Βουλή των Ελλήνων νομοσχέδιο, με το οποίο καταργούνται οι υποχρεωτικές δημοσιεύσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα, οδηγεί στην εξαφάνιση του επαρχιακού Τύπου. Παρακάτω δημοσιεύεται περίληψη του σημειώματος του επ. καθηγητή του Τμήματος Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε. του Α.Π.Θ. Α. Σκαμνάκη, το οποίο κατατέθηκε από τον Σύνδεσμο Ημερησίων Περιφερειακών Εφημερίδων ως υπόμνημα στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής.
Οι κρατικές δημοσιεύσεις (public announcements, public notices) στις εφημερίδες και τα έντυπα Μ.Μ.Ε. σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης αποτελούν μία μορφή έμμεσης κρατικής ενίσχυσης (indirect press subsidies), κάτι το οποίο οδηγεί με τη σειρά του στη διασφάλιση του πλουραλισμού και της πολυφωνίας.
Οι εν λόγω μορφές έμμεσης ενίσχυσης αποτελούν μια οργανωμένη πολιτική των κυβερνήσεων των εθνικών κρατών στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο εδώ και δεκαετίες. Στις Η.Π.Α. το 10% των εσόδων των τοπικών εφημερίδων (community press) προέρχεται από τις δημόσιες ανακοινώσεις.
Στις έμμεσες επιχορηγήσεις οι κρατικές δημοσιεύσεις αποτελούν μαζί με τις τηλεφωνικές και ταχυδρομικές ατέλειες καθώς και τους μειωμένους φορολογικούς συντελεστές τον βασικό πυλώνα της έμμεσης κρατικής στήριξης προς τις εφημερίδες. Οι κρατικές δημοσιεύσεις είναι εκτεταμένες σε μία σειρά από χώρες όπως για παράδειγμα η Νορβηγία, η Γαλλία, η Σουηδία, η Αυστρία, το Βέλγιο, αλλά ακόμα και η Μεγάλη Βρετανία.
Πρόσφατα μάλιστα στη Μεγάλη Βρετανία η κυβέρνηση προσπάθησε να αλλάξει το νομοθετικό πλαίσιο για τις δημοσιεύσεις του Υπουργείου Μεταφορών και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης οι οποίες σχετίζονται με θέματα κυκλοφορίας στους οδικούς άξονες. Οι προσπάθειες για αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο τελικά δεν πέρασαν. Μετά από έρευνα ενός ανεξάρτητου φορέα στη Σκωτία και την Ουαλία διαπιστώθηκε ότι οι αναγνώστες προτιμούν να ενημερώνονται από τις τοπικές εφημερίδες και όχι από την ιστοσελίδα των κρατικών φορέων. Συνεπώς οι δημοσιεύσεις στον τοπικό Τύπο είχαν και εξακολουθούν να έχουν μία ιδιαίτερη αξία εφόσον οι πολίτες προτιμούσαν να ενημερώνονται από τις εφημερίδες τους.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις το συνολικό ποσό το οποίο δίνεται για δημοσιεύσεις στη Μεγάλη Βρετανία είναι 26 εκατομμύρια βρετανικές λίρες ετησίως.
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία υποχώρηση των έμμεσων κρατικών επιχορηγήσεων που είναι άλλωστε οι μόνες θεσμοθετημένες. Επισημαίνεται ότι σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης υπάρχουν και οι άμεσες κρατικές επιχορηγήσεις (direct press subsidies). Για παράδειγμα οι άμεσες κρατικές επιχορηγήσεις στη Γαλλία έφθασαν τα 626 εκατομμύρια και στην Ιταλία στα 170 εκατομμύρια ευρώ όταν στην Ελλάδα είναι μηδενικές. Επιπρόσθετα οι έμμεσες κρατικές επιχορηγήσεις στη Γαλλία έφθασαν πρόσφατα τα επιπλέον 400 εκατομμύρια ευρώ.
Είναι προφανές ότι χωρίς ένα σύστημα άμεσων κρατικών ενισχύσεων που υπάρχει σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες αυτό που απομένει στην Ελλάδα είναι ΜΟΝΟ οι έμμεσες ενισχύσεις με βασικό πυλώνα τις κρατικές δημοσιεύσεις. Οι υπόλοιπες μορφές όπως η τηλεφωνική και ταχυδρομική ατέλεια έχουν σχεδόν εξαφανιστεί μετά τις πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις. Στην Ελβετία μόνο οι επιχορηγήσεις για την ταχυδρομική διακίνηση είναι 65 εκατομμύρια ευρώ.
Συνεπώς εάν περιοριστούν και άλλο οι κρατικές ανακοινώσεις, μετά από την κατάργηση και των ισολογισμών, οι εφημερίδες της περιφέρειας θα γνωρίσουν μια δραματική μείωση των εσόδων τους που θα τους οδηγήσει αναπόφευκτα στο κλείσιμο.
Το ιστορικό των κρατικών ενισχύσεων των εφημερίδων στην Ευρώπη
Το σύστημα των κρατικών επιχορηγήσεων του Τύπου (Press Subsidies) αναπτύχθηκε κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο τις δεκαετίες του ’60 και ’70. Βεβαίως κρατικές επιχορηγήσεις υπήρχαν και πριν τόσο στην Ευρώπη όσο στις Η.Π.Α.
Στις Η.Π.Α. τον 19ο αιώνα οι κρατικές επιχορηγήσεις δινόταν διαμέσου κρατικών συμβολαίων και κυρίως διαμέσου των πολιτικών κομμάτων και των αντιπροσώπων. Για παράδειγμα υπήρξε θεσμοθέτηση μιας πολιτικής υποστήριξης για τρεις εφημερίδες κάθε πολιτείας διαμέσου memoranda ανακοινώσεων του Υπουργείου Εξωτερικών διότι γνώριζαν ότι χωρίς αυτή την υποστήριξη δεν θα υπήρχαν εφημερίδες.
Στην Ελλάδα το σύστημα γεννήθηκε στις αρχές του αιώνα με τη χορήγηση της λεγόμενης ατέλειας χάρτου χωρίς την οποία οι εφημερίδες ήταν σχεδόν αδύνατον να υπάρξουν.
Το γεγονός της εμφάνισης περιορισμένων ή εκτεταμένων δημόσιων επιχορηγήσεων για τα έντυπα Μ.Μ.Ε. σχετίζεται προφανώς με την ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους και της ευρωπαϊκής αντίληψης για το πλουραλιστικό και πολιτισμικό χαρακτήρα των εφημερίδων. Ένας δεύτερος εξίσου σημαντικός λόγος ήταν το γεγονός ότι οι εφημερίδες περνούσαν περίοδες κρίσης στην κυκλοφορία τους και γενικά στα οικονομικά τους και γι’ αυτόν τον λόγο έπρεπε να ενισχυθούν.
Με λίγα λόγια και ως μια πρώτη εκτίμηση το σύστημα των επιχορηγήσεων των εντύπων όπου αυτό υφίσταται αντανακλά πολιτικές υποστήριξης της πολυφωνίας, της διακίνησης ιδεών και απόψεων καθώς επίσης και της προστασίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Όχι τυχαία το σύστημα αναπτύσσεται, όπως θα δούμε παρακάτω, σε χώρες με έντονες δημοκρατικές παραδόσεις και ανεπτυγμένο κοινωνικό κράτος.
Σχετικές έρευνες, οι οποίες βεβαίως είναι αρκετά περιορισμένες, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο μοντέλο κρατικής υποστήριξης και ότι το σύστημα διαφέρει από χώρα σε χώρα (Picard, 1999). Σε όλες τις περιπτώσεις, ωστόσο, η ύπαρξη επιχορηγήσεων προϋποθέτει συγκεκριμένα κριτήρια τα οποία συνήθως σχετίζονται με το δημοσιογραφικό χαρακτήρα, τον αριθμό των εργαζομένων, την οικονομική κατάσταση και την κυκλοφορία του εντύπου.
Γενικά μιλώντας μπορούμε να διακρίνουμε δύο τύπους κρατικών επιχορηγήσεων για τις εφημερίδες στην Ευρώπη. Την άμεση επιδότηση (direct press subsidy) που συνήθως παίρνει τη μορφή απευθείας μεταφοράς χρημάτων προς τις επιχειρήσεις του Τύπου προκειμένου να καλυφθούν λειτουργικά έξοδα και την έμμεση (indirect press subsidy) η οποία δεν επιδρά στον ισολογισμό τους αλλά τις ενισχύει με τη μορφή ατελειών, εκπτώσεων, κρατικών δημοσιεύσεων και μειωμένων φορολογικών συντελεστών.
Μερικά παραδείγματα
Αυστρία
Η αυστριακή κυβέρνηση εισήγαγε το 1975 ένα σύστημα άμεσων και έμμεσων κρατικών επιδοτήσεων προκειμένου να στηρίξει τους εκδότες οι οποίοι αντιμετώπιζαν οικονομικά προβλήματα. Η ύπαρξη κριτηρίων για τις επιδοτήσεις σχετιζόταν κυρίως με την κυκλοφορία, την ελάχιστη απασχόληση και το δημοσιογραφικό χαρακτήρα των εντύπων.
Στις έμμεσες επιδοτήσεις συμπεριλαμβάνονται εκπτώσεις 60% στη φορολογία, 20% στις μεταφορές και 20% στις τηλεπικοινωνίες, ενώ υπάρχουν και οι κρατικές δημοσιεύσεις.
Το σύστημα της κρατικής επιχορήγησης αναδιοργανώθηκε το 2004. Συγκεκριμένα σήμερα υπάρχουν τρία είδη ενισχύσεων. Οι επιδοτήσεις διανομής, οι ειδικές επιδοτήσεις και οι επιδοτήσεις ποιοτικής διασφάλισης. Από τις ειδικές επιδοτήσεις εξαιρούνται οι εφημερίδες με άνω των 100.000 φύλλων κυκλοφορία. Στις επιδοτήσεις της ποιοτικής διασφάλισης συμπεριλαμβάνονται οι ενέργειες για θέματα εκπαίδευσης των δημοσιογράφων και οι ανταποκριτές της αλλοδαπής. Επίσης μια νέα επιδότηση έχει καθιερωθεί με στόχο τους νέους αναγνώστες και τις μελέτες για θέματα τύπου έως 50%.
Σουηδία
Στη Σουηδία υπάρχει επίσης ένα σύστημα κρατικών επιδοτήσεων για τις εφημερίδες από τη δεκαετία του ’70. Το σύστημα επιδοτήσεων χωρίζεται σε δύο κατηγορίες τις παραγωγικές επιδοτήσεις και τις επιδοτήσεις διανομής εφόσον αυτές είναι κοινές. Στη Σουηδία υπάρχει ειδικό συμβούλιο επιδοτήσεων του Τύπου (Press Subsidies Council). Συνολικά το ποσό το οποίο χορηγείται είναι 400 εκατομμύρια SEK τον χρόνο. Μειώσεις υπάρχουν επίσης στον Φ.Π.Α. για τις πωλήσεις και τις διαφημίσεις, ενώ και εδώ υπάρχουν κρατικές δημοσιεύσεις.
Γαλλία
Στις επιδοτήσεις συμπεριλαμβάνονται τα έξοδα μεταφοράς των εφημερίδων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο καθώς και η κρατική επιχορήγηση για την αγορά εκτυπωτικών μηχανημάτων ύψους 15% επί της συνολικής επενδυτικής δαπάνης. Επίσης ο Φ.Π.Α. είναι μειωμένος για τα έσοδα από τις πωλήσεις σε ποσοστό 2,10% και για 5,50% για τις αγορές και κατασκευές εκτυπωτικών μηχανημάτων. Μειώσεις υπάρχουν επίσης στα ταχυδρομικά και στις τηλεφωνικές ανταποκρίσεις, ενώ απευθείας χρηματική επιδότηση δίνεται στις εφημερίδες με μικρή διαφημιστική απορρόφηση.
Ολλανδία
Οι επιδοτήσεις και επιχορηγήσεις στον Τύπο αναπτύχθηκαν και στην Ολλανδία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60. Σ’ αυτές συμπεριλαμβανόταν οι ταχυδρομικές και τηλεφωνικές ατέλειες, οι μειωμένοι φορολογικοί συντελεστές και η επιχορήγηση για την εκπαίδευση των δημοσιογράφων. Το 1974 ιδρύθηκε ένα ταμείο για τα θέματα της οικονομικής ενίσχυσης του Τύπου (Press Fund). Το ταμείο μπορούσε να διαθέσει απευθείας οικονομική επιχορήγηση σε συγκεκριμένες εφημερίδες οι οποίες πληρούσαν κάποιες προϋποθέσεις.
Το 1988 το ταμείο μετατράπηκε σε ανεξάρτητη αρχή με σκοπό να χορηγεί δάνεια και οικονομικές επιδοτήσεις. Στην Ολλανδία υπάρχουν επίσης κρατικές δημοσιεύσεις.
Συμπεράσματα
Μία κατάργηση των δημόσιων ανακοινώσεων και δημοσιεύσεων ειδικά στις ημερήσιες εφημερίδες της περιφέρειας θα επιφέρει το οριστικό τέλος του επαρχιακού Τύπου στην Ελλάδα. Τούτο διότι δεν υπάρχει καμία άλλη μορφή ενίσχυσης όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Επιπλέον θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά η δραματική μείωση των εσόδων από τη διαφήμιση και τις πωλήσεις. Φρονώ ότι εάν ψηφισθεί το εν λόγω νομοσχέδιο σε διάστημα ενός έτους θα κλείσουν περίπου 60 από τις 100 περίπου ημερήσιες εφημερίδες της περιφέρειας, ενώ σε βάθος χρόνου αυτές οι οποίες θα επιβιώσουν δεν θα υπερβαίνουν τις 20 – 25 με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και την πολυφωνία. Επιπλέον οι ισχυρές τάσεις συγκέντρωσης στον χώρο των εθνικής εμβέλειας Μ.Μ.Ε. θα ενισχυθούν μετά τη συρρίκνωση των περιφερειακών έντυπων Μ.Μ.Ε. με προεκτάσεις στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος και της δημοκρατίας σε αυτή τη χώρα.
