Η εισήγηση μου “Στρατηγικές μνήμης για την 3η, 4η και 5η ηλικία” στην ημερίδα του Κέντρου Αλτσχάιμερ περιλάμβανε πλήθος στρατηγικών.
Οι ανακαλύψεις για τις λειτουργίες της μνήμης είναι καθημερινές, ανατρεπτικές και χρήσιμες. Όταν έκανα την 1η μου ομιλία στην Ένωση καθηγητών Αγγλικής (TESOL) στην Αθήνα, τον Οκτώβρη 1992, οι γνώσεις μας ήταν περιορισμένες.
Στο σημείωμα αναφέρομαι στη δυσκολία που έχουν άτομα κάθε ηλικίας να περιγράψουν ένα επεισόδιο στο οποίο ήταν παρόντες και στα ερωτήματα που τέθηκαν στο τέλος της ομιλίας.
Μνήμη επεισοδίων, η ταλαιπωρημένη
Αυτή είναι το προσωπικό μας ημερολόγιο. Είναι ο ακούσιος καταγραφέας της ζωής μας.
Η ποιότητα της καταγραφής -και της ανάκλησης αντίστοιχα- ενός επεισοδίου είναι καθοριστική.
Ο λόγος;
Επηρεάζει τις αποφάσεις μας, τη λύση προβλημάτων, την κοινωνική μας σύνδεση, την διαμόρφωση της ταυτότητας μας και την επιβίωση μας.
Η μνήμη μας επεισοδίων συντηρείται…
Πρόσφατα παρατήρησα ότι στις αφηγήσεις συνομήλικων μου είχαν περιληφθεί πολλές “άχρηστες” σημασιολογικές λεπτομέρειες και γενικές γνώσεις. Δηλαδή μιλούσαν για έννοιες, ορισμούς καταστάσεων που δεν ήταν σχετικές με το επεισόδιο. Η περιγραφή του κυρίως επεισοδίου, ήταν τηλεγραφική.
Έρευνες δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται να ανακαλέσουν επεισόδια. Έτσι η αφήγηση τους περιλαμβάνει…
o Λίγα στοιχεία του χώρου και του χρόνου.
o Πολλές σημασιολογικές λεπτομέρειες.
o Λίγες γενικές γνώσεις.
o Τα συναισθήματα τους.
o Λίγα στοιχεία του επεισοδίου.
Γνωρίζουμε επίσης ότι κάποιοι θα ανακαλέσουν περισσότερες λεπτομέρειες στο τέλος ή λίγο μετά το τέλος της αφήγησης τους. Κι αυτό είναι ενδιαφέρον στοιχείο για τις αστυνομικές και τις ανακριτικές αρχές.
Η μνήμη επεισοδίων συντηρείται, αν όταν κάνουμε ανάκληση ενός περιστατικού αναφέρουμε…
√ Το χρόνο και το χώρο που συνέβη λεπτομερώς,
√ Τα συναισθήματα μας,
√ Λεπτομέρειες της δράσης.
Ερωτήματα αποκαλυπτικά
Στο τέλος της ομιλίας μου, τέθηκαν οι παρακάτω ερωτήσεις, όλες από κυρίες…
Το 1ο ερώτημα ήταν αποκαλυπτικό…
«Πώς ερμηνεύετε το γεγονός ότι άτομα νεότερης ηλικίας καταφεύγουν στη στρατηγική αφήγησης των ηλικιωμένων και δεν λένε κατευθείαν τι συνέβη;».
Η απάντηση μου ήταν ευθύς και εξίσου αποκαλυπτική…
«Το πιθανότερο είναι δεν μπορούν να κάνουν ανάκληση αμέσως, γι’ αυτό καταφεύγουν στην περιπλανητική αφήγηση. Δηλαδή, προσπαθούν να θυμηθούν, ενώ φλυαρούν.
Θα μπορούσα να το αποδώσω στην απουσία παρατηρητικότητας, την μειωμένη χωροχρονική τους αντίληψη, την δυσκολία έκφρασης…».
Το 2ο ερώτημα ήταν διαπίστωση…
«Όταν ανακαλώ ένα επεισόδιο της ζωής μου βλέπω με την φαντασία μου την πρώτη εικόνα και μετά ακολουθούν πολλές εικόνες. Είναι κάτι πολύ ζωντανό να έχω εικόνες…»
«Είστε πολύ τυχερή. Είναι φανερό ότι είστε οπτικός τύπος, δεν πρόκειται να ξεχάσετε ποτέ τίποτα και φυσικά μαθαίνετε με ευκολία. Μπορείτε να κάνετε οραματισμό, να προγραμματίζετε και να ασκείτε τη σκέψη σας των μελλοντικών επεισοδίων. Σας καλώ όλους να κάνετε οραματισμό καθημερινά».
Η 3η ερώτηση αναφερόταν σε μια λαϊκή δοξασία για τη μνήμη…
«Είναι δυνατόν κάποια στιγμή να γεμίσει η μνήμη μας, από τα πολλά που μαθαίνουμε;»
«Αυτή είναι η καλύτερη ερώτηση. Η χωρητικότητα του εγκέφαλου μας είναι θεωρητικά ανεξάντλητη. Για παράδειγμα, έχω αλλάξει αρκετά επαγγέλματα και δεν αισθάνομαι ότι γέμισε η μνήμη μου.
Σε υπολογισμό που έκανε ένα αμερικάνικο ινστιτούτο βρήκαν ότι ο εγκέφαλος μας μπορεί να αποθηκεύσει το ισοδύναμο πληροφοριών με το πρόγραμμα ενός τηλεοπτικού σταθμού που παίζει συνέχεια 13 χρόνια».
Η 4η ερώτηση ήταν κλασσική.
«Τι ασκήσεις να κάνουμε;».
«Ό,τι σωματική άσκηση σάς είναι φιλική. Προσωπικά έκανα αργό τρέξιμο και περπάτημα για δεκαετίες. Πρόσφατα οι ειδικοί προτείνουν 2900 μέτρα γρήγορο περπάτημα την ημέρα αντί τα 10000 αργά βήματα. Κι αυτά σε διαλείμματα, όπως μας βολεύει».
Η 5η ερώτηση φάνηκε ότι απασχολούσε πολλούς
«Πείτε μας για τη σχέση μνήμης και ύπνου».
«Σε έρευνα που κάναμε σε Χανιώτες έφηβους το 2018 παρατηρήσαμε ότι οι μαθητές που κοιμούνται πάνω από 8-8.5 ώρες έχουν καλύτερες σχολικές επιδόσεις. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι ξενύχτηδες δεν θυμούνται τι έμαθαν την προηγούμενη μέρα, έχουν κακές επιδόσεις το επόμενη πρωί και δεν είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους».
Η 6η ερώτηση, τέθηκε στο διάλειμμα…
«Πως ορίζονται οι ηλικίες;»
«Κάθε άτομο μπορεί να πιστεύει ότι είναι χρονολογικά νεότερο κατά 5-10 χρόνια κι αυτό είναι θετικό.
Η 1η ηλικία είναι μέχρι το τέλος των σπουδών, δηλαδή μέχρι τα 22-24 χρόνια, που συμπίπτει με την γνωστική ωρίμαση.
Η 2η ηλικία είναι μέχρι το ζενίθ της επαγγελματικής εξέλιξης που συνήθως είναι μέχρι τα 50 χρόνια.
Η 3η είναι μέχρι τη συνταξιοδότηση που κάποιοι την καθυστερούν μέχρι τα 70+ χρόνια.
Η 4η φθάνει μέχρι και το προσδόκιμο ζωής, δηλαδή κοντά στα 85 χρόνια και η 5η εκτείνεται μέχρι το φευγιό μας».
Συμπερασματικά
Για να συντηρούμε τη μνήμη μας των επεισοδίων….
Χρειαζόμαστε ευήκοο ακροατήριο κάθε ηλικίας για τις τακτικές αφηγήσεις μας. Αν είναι τα παιδιά και τα εγγόνια μας ακόμη καλύτερα.
Καταγράφουμε τα επεισόδια της ζωής μας σε ένα σημειωματάριο.
Αρχίζουμε σήμερα.
‘Όταν παρακολουθούμε ανιστορήσεις επεισοδίων, ας είμαστε υπομονετικοί με τους αφηγητές, ανεξάρτητα ηλικίας.
Οι περισσότεροι θα περιγράψουν το επεισόδιο στο τέλος της αφήγησης τους. Αυτοί πιθανώς να έχουν πιο ευάλωτη μνήμη.
Κάθε επεισόδιο ζωής περιέχει ένα ψήγμα σοφίας, επιβίωσης ή προνοητικότητας.
