Θεοφάνης Τάσης στα “Χ.ν.”: «Οι αλγόριθµοι καθορίζουν τη συµπεριφορά µας»

» Ο καθηγητής Σύγχρονης Πρακτικής Φιλοσοφίας, µιλά στα “Χ.ν.” για το νέο του βιβλίο αλλά και για τη ψηφιακή εποχή

Καθοριστικό ρόλο στη συµπεριφορά µας στα κοινωνικά δίκτυα παίζουν οι αλγόριθµοι, µας λέει, σε µια ενδιαφέρουσα συζήτησή µας, ο καθηγητής Σύγχρονης Πρακτικής Φιλοσοφίας, στο Alpen-Adria Universität στην Αυστρία και επισκέπτης καθηγητής στο Universität St. Gallen στην Ελβετία, φιλόσοφος Θεοφάνης Τάσης.

Ο κ. Τάσης βρέθηκε χθες στα Χανιά για την παρουσίαση του νέου του βιβλίου: “Εν µέση οδώ”, ένα «υβριδικό ηµερολόγιο στο οποίο «συνδυάζει τη φιλοσοφία, την ποίηση και την αυτοβιογραφία σ’ ένα υβριδικό ηµερολόγιο». Την εκδήλωση στο ιστορικό καφέ: “Κήπος”, οργάνωσαν το Ανοιχτό Λαϊκό Πανεπιστήµιο, το βιβλιοπωλείο: “Librairie” και οι Εκδόσεις Αρµός και συντόνισε η πρόεδρος του Α.Λ.Π., Ελένη Βουγιούκαλου.
Το 2019 είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο του: “Ψηφιακός ανθρωπισµός, εικονιστικό περιεχόµενο και τεχνητή νοηµοσύνη».
Στη συνέντευξή του ο κ. Τάσης απαντά σε ερωτήσεις µας για το νέο βιβλίο του αλλά για τη ψηφιακή εποχή, τη συµπεριφορά µας στα κοινωνικά δίκτυα και την τεχνητή νοηµοσύνη.

Το βιβλίο σας “Εν µέση οδώ” τι πραγµατεύεται;

«Το βιβλίο µου είναι πολύ διαφορετικό από τα προηγούµενα βιβλία µου διότι δεν πρόκειται για ένα πανεπιστηµιακό σύγγραµµα. Είναι ουσιαστικά ένα βιβλίο που γράφτηκε χωρίς να το έχω σχεδιάσει. Κατά κάποιον τρόπο διεκδίκησε την ύπαρξή του µόνο του. Θα έλεγα ότι είναι ένα µίγµα ταξιδιωτικού ηµερολογίου, δοκιµίων, αυτοβιογραφίας και ποίησης που γράφτηκε τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια σε ταξίδια µου ανά τον κόσµο µε κείµενα τα οποία κατά καιρούς επέλεγα να µοιράστω στα κοινωνικά µέσα δικτύωσης και τα οποία έτυχαν πολύ θερµής ανταπόκρισης, έτσι ώστε κάποια στιγµή να κοιτάξω πόσα είναι αυτά τα κείµενα και γιατί ο κόσµος είναι ενθουσιασµένος και συνειδητοποίησα ότι αυτό είναι ένα βιβλίο που δεν σκόπευα να γράψω. Οπότε προέκυψε. Είναι εµπειρίες και στοχασµοί από ταξίδια ενός κόσµου που βρίσκεται σε µία µετάβαση από την εικονιστική κοινωνία, δηλαδή έναν υβριδικό τρόπο ύπαρξης όπου µέσω της ψηφιοποίησης οι θεσµοί, ο χώρος, ο κοινωνικός χώρος, ο κοινωνικός χρόνος και ο εαυτός µετασχηµατίζονται σε αυτά τα υβρίδια. Ο καθένας από ΄µας, αν µιλάµε για το άτοµο, ένα υβρίδιο ενσώµατου και ψηφιακού εαυτού και αυτό δηµιουργεί έναν νέο ανθρωπολογικό τύπο και µία συνθήκη που δεν υπάρχει όµοιά της στον 20ο αιώνα».

Μπαίνουµε, θα λέγαµε, από την αναλογική εποχή και τον “αναλογικό” στον ψηφιακό άνθρωπο. Πώς καθορίζεται αυτός ο ψηφιακός τύπος και η συµπεριφορά του στα κοινωνικά δίκτυα.

«H συµπεριφορά µας στον ψηφιακό χώρο, στα κοινωνικά µέσα δικτύωσης, µεταφράζεται σχεδόν αυτούσια στη διά ζώσης επικοινωνία. Αυτό σηµαίνει ότι είναι πολύ ευκολότερο να αγνοούµε κάποιον, να αγνοούµε τις κλήσεις του, τα µηνύµατά του, όταν µας µιλά δεν τον κοιτάζουµε στα µάτια, δεν τον ακούµε, ανοίγουµε το κινητό, είµαστε συνηθισµένοι σε άµεση ανατροφοδότηση των όσων λέµε, που σηµαίνει ότι µια ολόκληρη κουλτούρα επικοινωνίας του προηγούµενου αιώνα, τώρα µετασχηµατίζεται µε έναν ριζικό τρόπο όπου οι νέοι κανόνες ευπρέπειας, σαβουάρ βιβρ (Savoir virve) αν θέλετε, δεν είναι ακόµη απολύτως σαφής. Προς το παρόν, όπως συνήθως γίνεται µε την εισαγωγή νέων τεχνολογιών, τα αρνητικά χαρακτηριστικά µοιάζει να επισκιάζουν τα θετικά. Λόγου χάρη η περίφηµη τοξικότητα στα κοινωνικά µέσα δικτύωσης η οποία µετά, εκφράζει µια αγανάκτηση στη δηµόσια σφαίρα µε τη µορφή ενσώµατων διαµαρτυριών πια, καταστροφών στο δηµόσιο χώρο, εκφοβισµών στο σχολείο και ου το κάθε εξής».

Ο εαυτός µας είµαστε περισσότερο στη διά ζώσης επικοινωνία ή στα κοινωνικά δίκτυα.

«Νοµίζω ότι αυτοί οι δύο εαυτοί ολοένα συγχωνεύονται και η συµπεριφορά στο ενσώµατο γίνεται αβίαστα. Ωστόσο, η κυρίαρχη συµπεριφορά στο ψηφιακό είναι αρνητική. Για ποιο λόγο; ∆ιότι οι αλγόριθµοι επικροτούν, επιδοτούν, δηλαδή διαδίδουν πολύ περισσότερο θυµικές αντιδράσεις που είναι αρνητικές. Μια έκρηξη οργής στα κοινωνικά µέσα δικτύωσης είναι πολύ πιθανότερο να αποσπάσει την προσοχή. Το να εκτονώσουµε, λοιπόν, το θυµικό µας, από τη µια ενέχει µια αυθεντικότητα και από την άλλη µας εξασφαλίζει προσοχή. Οι αλγόριθµοι, λοιπόν, ουσιαστικά συγκέντρωναν δεδοµένα τις προηγούµενες δεκαετίες όταν νοµίζαµε ότι η χρήση των κοινωνικών µέσων δικτύωσης είναι δωρεάν αλλά στην πραγµατικότητα το προϊόν ήµασταν εµείς και τώρα η συµπεριφορά µας χειραγωγείται µε έναν τρόπο που για τους περισσότερους εξ ηµών δεν γίνεται αντιληπτός. ∆ηλαδή, γιατί αυτή τη στιγµή θυµώνω τόσο πολύ διαβάζοντας µια ανάρτηση; Γιατί θέλω να εκτονώσω αυτή την εσωτερική ένταση στα κοινωνικά µέσα δικτύωσης».

∆ηλαδή, οι αλγόριθµοι, µε κάποιον τρόπο, καθορίζουν τη ψηφιακή συµπεριφορά µας;

«Καθορίζουν τη ψηφιακή συµπεριφορά µας, µας χειραγωγούν, γιατί απλούστατα καταγράφουν όλα τα δεδοµένα. Καταγράφουν σε ποιες αντιδράσεις αντιδρούµε, σε πόσο χρόνο στεκόµαστε σε µια συγκεκριµένη ανάρτηση διαβάζοντάς την, τι είδους αναρτήσεις σχολιάζουµε και µε ποιον τρόπο και µε βάση αυτό µάς παρουσιάζουν πολύ συγκεκριµένες αναρτήσεις που να ταιριάζουν σε έναν φαύλο κύκλο θυµικής εκτονώσης».

Πώς συνδέονται η φιλοσοφία µε την τεχνολογία και τα κοινωνικά δίκτυα.

«Η φιλοσοφία δεν χρησιµοποιεί τόσο πολύ την τεχνολογία. Προφανώς και οι φιλόσοφοι χρησιµοποιούν email, τα κοινωνικά µέσα δικτύωσης, αλλά στην καθ αυτό φιλοσοφική εργασία, πέραν του υπολογιστή που θα γράφεις τα έργα και τα άρθρα σου, πράγµα που πιστεύω ότι µελλοντικώς θα αλλάξει. Η τεχνολογία εµφανίζεται στη φιλοσοφία ως ένα αντίπαλο δέος, ιδίως τώρα µε τη µορφή της τεχνητής νοηµοσύνης, διότι µοιάζει να αρχίζει βαθµιαία να αµφισβητεί την ανθρώπινη πράξη. Μοιάζει, δηλαδή, δυνάµει, να απειλεί την ανθρώπινη αυτονοµία την οποία, τουλάχιστον ένα µέρος στην παράδοση της φιλοσοφίας στο οποίο εγώ ανήκω, προασπίζεται».

Η τεχνητή νοηµοσύνη που υποκαθιστά ανθρώπινες λειτουργίες πως θεωρείτε ότι θα επηρεάσει τον νέο ανθρωπολογικό τύπο ο οποίος τώρα σχηµατίζεται, όπως είπατε;

«Για να γίνω πιο συγκεκριµένος: Η συνέντευξη που κάνουµε αυτή τη στιγµή, πρώτα απ΄όλα τα ερωτήµατά σας, δεν µπορώ να γνωρίζω αν σας τα έδωσε κάποια τεχνητή νοηµοσύνη τύπου Gemini ΑΙ ή τύπου GPT στην οποία θα δώσατε τα δεδοµένα: “θα µιλήσω µε τον Θεοφάνη Τάση, θέλω πέντε ερωτήµατα” και αντίστοιχα αν ήταν γραπτή και δεν είχαµε συναντηθεί διά ζώσης θα µπορούσα και εγώ έχοντας εξατοµικεύσει το GPT4 ή το Gemini AI να απαντήσω γιατί ξέρουν περίπου πώς απαντώ σε αυτά τα ερωτήµατα. Για να το κάνω πιο απλό: Μπορεί κανείς αν δέχεται εκατοντάδες ευχές στη γιορτή του, να τις κάνει copy paste στο Gemini AI και να δίνει µια προσωποποιηµένη απάντηση στον καθένα από τον οποίο δέχεται τα µηνύµατα αυτά. ∆ηλαδή εάν η επικοινωνία εκχωρηθεί για χάριν ευκολίας, που είναι πολύ γοητευτικό και επικίνδυνο αυτό, στους αλγορίθµους, τότε φοβάµαι ότι θα βρεθούµε σε µία συνθήκη όπου θα επικοινωνούν οι αλγόριθµοι µεταξύ µας και εµείς αρχικά θα επιβλέπουµε έως ότου ούτε καν δεν θα επιβλέπουµε. Εγώ θα λέω απλά: “απάντησε αυτά στα ερωτήµατα αυτής της συνέντευξης”, εσείς θα λέτε: “ετοίµασε πέντε ερωτήµατα για αυτή τη συνέντευξη”, οι φίλοι σας θα λένε: “στείλτου την ευχή”, εσύ θα λες: “απάντησε σε όλες τις ευχές µε ευγενικό και χιουµοριστικό τρόπο” και έτσι οδηγούµαστε στο για εµένα, πραγµατικά πολύ καθοριστικό ερώτηµα, το οποίο είναι υπαρξιακό για την ανθρωπότητα, πολιτικό για τις κοινωνίες και µείζονος σηµασίας για την αυτονοµία του καθενός από εµάς: ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες εν τέλει θα εκχωρήσουµε στους αλγορίθµους, στην τεχνητή νοηµοσύνη και ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες θα επιλέξουµε να διατηρήσουµε για εµάς τους ίδιους, όχι επειδή κατ’ ανάγκη είµαστε καλύτεροι σε αυτές αλλά επειδή έχουν µια αξία και για εµάς τους ίδιους και η απώλειά τους θα είχε κρίσιµες συνέπειες για την ανθρωπινότητά µας».