Γιάννης Α. Φίλης*
Όλο και πιο συχνά βιώνουμε φυσικές καταστροφές τα τελευταία χρόνια, όπως αυτές των Φιλιππίνων, της Σαρδηνίας και της Ρόδου, τις οποίες αποκαλούμε θεομηνίες. Πολλές από αυτές θα πρέπει να λέγονται ανθρωπομηνίες, επειδή τις προκαλούν οι άνθρωποι, αφού είναι συνέπεια της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.
Σπεύδω να τονίσω, ότι δεν είμαστε σε θέση να καθορίσουμε με βεβαιότητα, αν ένα συγκεκριμένο ακραίο καιρικό φαινόμενο οφείλεται στην κλιματική αλλαγή ή σε άλλα αίτια με επιστημονική βεβαιότητα, αλλά γνωρίζουμε ότι η συχνότητα τέτοιων φαινομένων έχει ήδη ανέλθει και θα ανέλθει σε δραματικά επίπεδα στο εγγύς μέλλον. Κάτι ανάλογο μπορεί να λεχθεί για την περίπτωση καπνιστή που πάσχει από καρκίνο των πνευμόνων. Δεν μπορούμε να αποδώσουμε τον συγκεκριμένο καρκίνο στο κάπνισμα, αλλά γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι πολλοί καρκίνοι θα προκύψουν σε ένα πληθυσμό λόγω καπνίσματος.
Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή οφείλεται κυρίως στην καύση ορυκτών καυσίμων δηλαδή άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Με την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων μεταφέρουμε στην ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες άνθρακα που επί εκατομμύρια χρόνια ήταν φυλακισμένος στο φλοιό της γης. Αυτός ο άνθρακας, κυρίως με τη μορφή διοξειδίου του άνθρακα, παγιδεύει θερμότητα από τον ήλιο και αυξάνει τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας.
Τελευταία, υπό την πίεση της οικονομικής κατάστασης, πολλές κυβερνήσεις παγκοσμίως έχουν αποδυθεί σε φρενήρη αγώνα ανίχνευσης και εξόρυξης νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, δηλαδή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Μεταξύ τους οι Η.Π.Α., ο Καναδάς, το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα. Είναι σύνηθες, όταν θέλουμε να λύσουμε ένα πρόβλημα να εστιαζόμαστε σ’ αυτό αγνοώντας τις σφαιρικές συνέπειες του ζητήματος. Λύνουμε το ενεργειακό προσωρινά και καταδικάζουμε τον πλανήτη σε ένα θερμότερο κλίμα για τα επόμενα 1.000 τουλάχιστον χρόνια, με καταστροφικές συνέπειες στη βιόσφαιρα και στα παιδιά μας.
Είχα γράψει σε άρθρο μου τον Αύγουστο του 2013 στα “Χανιώτικα Νέα” και sτην “Ελευθεροτυπία”: «Μια λεπτομερής έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2012, μιλάει ανοιχτά για πιθανή [μέση] άνοδο 4 βαθμών και συνέπειες που κανείς δεν θα ήθελε να βιώσει. Τέτοιες συνέπειες μεταξύ άλλων είναι η αδυναμία εργασίας στο ύπαιθρο όταν ο θερμότερος Ιούλιος στη Μεσόγειο θα είναι θερμότερος κατά 9 βαθμούς του πιο ζεστού σημερινού Ιουλίου, ξηρασία και λειψυδρία στη Μεσόγειο, τη Μ. Ανατολή και την Υποσαχάρεια Αφρική, άνοδος της θάλασσας που μπορεί να φθάσει ίσως και αρκετά μέτρα, και εξάπλωση ξεχασμένων νόσων, όπως ελονοσία, δάγκειος πυρετός, σχιστοσωμίαση και νόσος Lyme. Μια άλλη έκθεση του 2012 της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των Η.Π.Α. αναλύει τον άμεσο κίνδυνο διάλυσης του κοινωνικού ιστού πολλών χωρών λόγω μαζικής μετανάστευσης και εξάπλωσης της βίας λόγω έλλειψης τροφής και νερού.
Δυο μεγάλες οικονομικές μελέτες που δημοσιεύθηκαν προ εβδομάδων από τον Chris Hope του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ και συνεργάτες του έδειξαν ότι σε εποχές οικονομικής ύφεσης συμφέρει τα κράτη η επένδυση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, επειδή η κλιματική αλλαγή έχει υψηλότερο κοινωνικό κόστος στις φτωχές χώρες από ό,τι στις πλούσιες. Επί πλέον, η πιθανή ελευθέρωση μεθανίου στην Αρκτική λόγω τήξης των πάγων θα επιτείνει την κλιματική μεταβολή με μέσο κόστος 60 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Ας σημειωθεί ότι το 2012 η παγκόσμια οικονομία ήταν μεγέθους 70 τρισεκατομμυρίων».
Σήμερα βιώνουμε πλημμύρες, καύσωνες και τυφώνες που συμβαίνουν συχνότερα από ό,τι στο παρελθόν, με χιλιάδες θύματα και δισεκατομμύρια δολάρια σε ζημιές σε υποδομές και γεωργική παραγωγή παγκοσμίως. Η τωρινή αύξηση της μέσης θερμοκρασίας σε σχέση με το 1.900 είναι περίπου 0.8 βαθμοί κελσίου. Αν η μέση άνοδος φθάσει τους 4 βαθμούς οι συνέπειες είναι δύσκολο να περιγραφούν.
Πρόσφατα δημοσιεύθηκε ένα βιβλίο από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου γραμμένο από την βιολόγο Lisa-ann Gershwin, που περιγράφεται ένα ακόμη τρομακτικό σενάριο που πιθανόν να γίνει πραγματικότητα σύντομα. Λόγω υπεραλίευσης των ωκεανών και της θέρμανσης του κλίματος οι ωκεανοί βαθμιαία καταλαμβάνονται από μέδουσες. Οι μέδουσες πιθανόν να πάρουν τη θέση των περισσότερων ψαριών και θηλαστικών στις θάλασσες. Γράφει η βιολόγος μετά από ενδελεχή επιστημονική ανάλυση. «Πιστεύω ειλικρινά ότι είναι ζήτημα χρόνου για να γίνουν οι ωκεανοί αγνώριστοι. Τέλος, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι γεμάτοι ζωή. Τέρμα οι μεγαλειώδεις φάλαινες και οι πιγκουίνοι. Τέρμα οι αστακοί και τα οστρακοειδή. Τέρμα τα ψάρια».
Eχουν γίνει σοβαρές μελέτες, και έχω αναφερθεί σε μια του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, που δείχνουν ότι οι ανανεώσιμες πηγές τεχνικά και οικονομικά μπορούν να υποκαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα. Αυτό βεβαίως χρειάζεται χρόνο και δεν μπορεί να γίνει ακαριαία. Το πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής, δεν έχουν διάθεση ούτε καν να ξεκινήσουν μια σοβαρή συζήτηση και δράση στον τομέα αυτό, όπως έδειξε άλλη μια φορά το πρόσφατο φιάσκο της Βαρσοβίας. Ο λόγος είναι ότι υπάρχει μεγάλη αδράνεια στην ανθρώπινη δράση, τεράστια οικονομικά συμφέροντα στις βιομηχανίες πετρελαίου, ελάχιστο κίνητρο στους κυβερνώντες για να πάρουν μακροπρόθεσμες αποφάσεις που δεν εξασφαλίζουν ψήφους και ελάχιστος χρόνος στους πολιτικούς για να διαβάσουν εκθέσεις όπως αυτή της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Κέιμπριτζ ή του Σικάγου.
Από μαθηματικές αναλύσεις που κάνει η ερευνητική ομάδα μου στο Πολυτεχνείο Κρήτης, γνωρίζουμε ότι έχουμε μπροστά μας ελάχιστα χρόνια για να αναλάβουμε δράση και ν’αποφύγουμε τις καταστροφικές συνέπειες της ήδη συντελούμενης κλιματικής αλλαγής. Θα πρέπει να γνωρίζουμε όλοι ότι ή φράση “εξόρυξη υδρογονανθράκων” ισοδυναμεί με ελευθέρωση στην ατμόσφαιρα άνθρακα που βρίσκεται στα έγκατα της γης και άρα στην κλιματική αλλαγή. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι λύσεις υπάρχουν, αλλά δεν υπάρχει πολιτική βούληση για άμεση δράση. Καθώς έγραψε το περιοδικό “Time” τον Οκτώβριο, αν θέλουμε έναν κατοικήσιμο κόσμο, θα πρέπει να τον επιλέξουμε. Η γεωλογία δεν θα το κάνει για μας.
*Καθηγητής, πρώην
Πρύτανης Πολυτεχνείου Κρήτης