• «Η ιστορία είναι ίδια ανά τους αιώνες: Υπάρχουν οι νικητές και οι ηττημένοι. Στην ανθρωπότητα τίποτα δεν άλλαξε εκτός από τη μόδα και την τεχνολογία».
(Τάκης Κανελλόπουλος, σκηνοθέτης, στην “Κ”, 1988)
ΖΟΥΜΕ σε τρομακτικές περιόδους. Η βαρβαρότητα, το μίσος, η εκμηδένιση της ανθρώπινης ζωής μεταξύ εμπολέμων έχουν προ πολλού ξεπεράσει τα όρια μιας, κατά Γκράμσι, “εποχής των τεράτων”. Οι ωμές σκηνές θανάτου παιδιών και αμάχων που βλέπουμε, αυξάνονται. Το ίδιο και οι πειραματισμοί νέων θανατηφόρων όπλων που “βελτιώνονται” ψηφιακά με τη βοήθεια της τεχνολογίας-τώρα και της τεχνητής νοημοσύνης.
ΠΑΝΔΗΜΙΕΣ, οικονομικές κρίσεις, κλιματική αλλαγή και πόλεμοι αλλάζουν καταλυτικά τις κοινωνίες μας. Οι τελευταίοι πόλεμοι ξεκινούν από μια ασίγαστη έχθρα ενός λαού εναντίον άλλου, στηριζόμενη σε “ιστορικογεωγραφικούς” λόγους. Πανάρχαιες αιτίες εχθρότητας, επεκτατικές ή και θρησκευτικές ορέξεις, συντελούν στη δαιμονοποίηση του εκάστοτε αντιπάλου τροφοδοτώντας τους λαούς με αντιπάθεια, μίσος, αντεκδίκηση (1). Ο Ρωσοουκρανικός πόλεμος γίνεται μεταξύ ομόδοξων εθνών, ενώ ο ισραϊλοπαλαιστινιακός εδράζεται σ’ ένα υπαρξιακό μίσος δυο διαφορετικών στη θρησκεία και τον τρόπο ζωής λαών.
ΣΤΗΝ αραβοϊσραηλινή διένεξη, οι μουσουλμανικές φαντασιακές απόψεις της θεοκρατικής εξτρεμιστικής οργάνωσης Χαμάς συνοψίζονται στο ότι ο μόνος βιώσιμος στόχος για μια ανθρώπινη κοινωνία στη Γη είναι η άνευ όρων προσήλωση στα ουράνια πρότυπα καθαρότητας και δικαιοσύνης! Παραβλέπεται δηλαδή το γεγονός ότι η ανθρώπινη ειρήνη συνεπάγεται συμβιβασμούς. Μια τέτοια ειρήνη απορρίπτεται από τη Χαμάς που επιδιώκει μόνο την απόλυτη (ουράνια και ουτοπική) θρησκευτική δικαιοσύνη. Με κάθε κόστος (μάρτυρες του Αλλάχ).
Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ είναι ένας παγκόσμιος πόθος, όμως η απαίτηση για απόλυτη “επί γης” δικαιοσύνη οδηγεί αναπόφευκτα σε συνεχείς πολέμους. Στην Παγκόσμια Ιστορία δεν έχει επιτευχθεί ποτέ συνθήκη ειρήνης που να μην απαιτεί συμβιβασμό, ή που να παρέχει απόλυτη δικαιοσύνη (…) Ευτυχώς, υπάρχει η παγκοσμια οργανωμένη ανθρωπιστική βοήθεια και η κατακραυγή του κόσμου που αποτρέπουν, έστω εν μέρει, τα χειρότερα όπως μια γενοκτονία.
ΣΗΜΕΡΑ διεξάγονται “πόλεμοι ταυτοτήτων”: Για τον Πούτιν δεν υπάρχει κράτος ουκρανικό: η Ουκρανία θεωρείται Ρωσία! Για τον αραβικό κόσμο δεν υπάρχει ισραηλινή οντότητα, με συνέπεια το τεχνητό κράτος του Ισραήλ (1948) να μη γίνεται αποδεκτό. Έτσι, η αλληλοεξόντωση λαών διαρκεί και, παρά τις εκατόμβες θυμάτων, μια ανθρώπινη ειρηνική συμβίωση μοιάζει ανέφικτη.
…ΤΙ ΕΙΝΑΙ αυτό το ένθεο μίσος που επικαιροποιήθηκε με τον ισραϊλοπαλαιστινιακό πόλεμο προκαλώντας τόση φρίκη*; Πρόκειται για έναν επίμονο και διαρκή φθόνο δυο αντιμαχομένων, που μετατρέπει εκατέρωθεν το αίσθημα της ταπείνωσης σε αλόγιστη βία. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ου αιώνα, γράφει (3α): “Υπάρχουν δύο ψυχικές εκφράσεις του μίσους: το μίσος για τον άλλο και το μίσος για τον εαυτό μας, το οποίο συχνά δεν παρουσιάζεται ως τέτοιο. Αλλά πρέπει να καταλάβουμε ότι και τα δυο έχουν κοινή ρίζα, την άρνηση της ψυχικής μονάδας να δεχθεί αυτό που για την ίδια είναι ξένο (…)”. Πιο απλά, η σύγκρουση με τη διαφορετικότητα αποβαίνει τραγική, επειδή εξελίσσεται σε πόλεμο νοοτροπιών, θρησκειών, τρόπου ζωής, πολιτισμών.
ΤΟ ΜΙΣΟΣ ανάγεται σε αρχέγονες εποχές με τους υπαρξιακούς φόβους επιβίωσης των πρωτόγονων ανθρώπων. Κλιμακώθηκε δε σε ασύλληπτες εικόνες εγκλημάτων, με τους ανηλεείς, δήθεν “ιστορικούς”, πολέμους. Συνήθως πρόκειται για σύγκρουση φυλών, θρησκειών και πολιτισμών, όπου εμπλέκονται υπερεθνικιστικά ή φονταμενταλιστικά αισθήματα. Σε κάθε πόλεμο παρεμβαίνουν κι άλλοι παράγοντες (ξένα συμφέροντα) οπότε έχουμε και “πολέμους δι’ αντιπροσώπων”. Ποιος λησμονεί το “διαίρει και βασίλευε” που προωθούσε δια του μίσους “η πόρνη της διεθνούς διπλωματίας”, η γηραιά Αλβιών; Ποιος λησμονεί την πολιτική της στις Ινδίες, την Ιρλανδία, τη Μ. Ανατολή (ίδρυση κράτους Ισραήλ), τον ελληνικό εμφύλιο, την Κύπρο; Όσο για τη νεολαία μας σήμερα υποδαυλίζεται από τη βία που παρουσιάζεται σε “σύγχρονες” τανίες επιστημονικής φαντασίας αλλά και στο διαδίκτυο.
Ο ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ υποστηρίζει επίσης πως “Το μίσος καθορίζει τον πόλεμο και εκφράζεται μέσω αυτού” (3β). Και συνεχίζει: “Η φράση του Αντρέ Μαλρό «είθε η νίκη σε αυτό τον πόλεμο να ανήκει σε όσους πολέμησαν χωρίς να τον αγαπούν» εκφράζει μία ελπίδα που στην πραγματικότητα διαψεύδεται σε όλους σχεδόν τους πολέμους. Αλλιώς δεν θα καταλαβαίναμε πώς εκατομμύρια άνθρωποι στη διάρκεια της ιστορίας ήταν πρόθυμοι, από τη μία στιγμή στην άλλη, να σκοτώσουν αγνώστους ή να σκοτωθούν από αυτούς. Και όταν η δεξαμενή του μίσους δεν βρίσκει διέξοδο στον πόλεμο, εκδηλώνεται υπόκωφα με τη μορφή της περιφρόνησης, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού”.
ΚΑΘΕ γενική απειλή προς τις θεσμοθετημένες κοινωνίες μας βιώνεται ως σοβαρότερη απειλή από εκείνη εναντίον της ζωής μας. Έτσι, επικρατεί ο αρχικός ενθουσιασμός του τύπου “νυν υπέρ πάντων ο αγών”. Περί της απειλής, ο Κορνήλιος Καστοριάδης (3γ) διευκρινίζει: “Τα -επιθετικά-χαρακτηριστικά παρατηρούνται με μεγαλύτερη ένταση στις εντελώς κλειστές (απολυταρχικές) κοινωνίες: “… Η κύρια απάτη είναι πάντα: οι κανόνες μας είναι το καλό· το καλό είναι οι κανόνες μας· οι κανόνες μας δεν είναι ίδιοι με τους δικούς τους· άρα οι κανόνες τους δεν είναι καλοί. Επίσης: ο θεός μας είναι ο αληθινός· η αλήθεια είναι ο θεός μας· ο θεός μας δεν είναι ίδιος με τον δικό τους· άρα ο θεός τους δεν είναι ο αληθινός”.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ -μέχρι στιγμής- παγκόσμιο επίτευγμα ειρηνικής συνύπαρξης λαών, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι η δημιουργία της ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Ένωση) που διευρυμένη εξελίχτηκε στην “Ευρωπαϊκή Ένωση” (EU). Βρέθηκαν μερικά σοφά μυαλά, ανθρωπιστές, επιστήμονες και ικανοί ηγέτες που παραμέρισαν αιώνιες έχθρες, “μίση και αντεκδικήσεις” (revanche) και ξεκινώντας από οικονομικές συμφωνίες, κατάφεραν να ενώσουν σε μια ενιαία κοινότητα σχεδόν όλα τα κράτη της Ευρώπης. Έτσι, η ευρύτητα πνεύματος κι ο σχετικός εκδημοκρατισμός των κρατών μελών της Ένωσης, περιθωριοποίησαν παλαιούς ακραίους εθνικισμούς και εν μέρει την ξενοφοβία και τον ρατσισμό.
ΓΙΑ να γίνει αποδεκτή από άλλους μια τέτοια καινοτομία (ΕΕ), θα πρέπει να βρεθούν ηγέτες τολμηροί, αποφασιστικοί, διορατικοί, απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις. Να έχουν, δηλαδή, ρεαλιστική αντίληψη της “γεωγραφικής ιστορίας”, έρωτα για την ειρήνη (4) και αγάπη για το συνάνθρωπο -έστω κι αν αυτός ήταν ο χθεσινός μισητός εχθρός τους.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Το «Οφθαλμόν αντί οφθαλμού» (Λευιτ. 24, 20-21) στη Μέση Ανατολή είναι κανόνας.
-(2) ”Ο φθόνος είναι σημείο κακίας, και δεν έχει δικαιολογία για την οποία ο φθονερός θα μπορούσε να συγχωρεθεί” [Δημοσθένης (383-322), Προς Λεπτίνην, 140]
-(3α,3β,3γ) Κορνήλιος Καστοριάδης (1922-1997), “Οι ρίζες του μίσους”, Το Βήμα, Εποχές, 19-9-2013
-(4) «Ο πόλεμος είναι κάτι που περιφρονώ/ γιατί σημαίνει την καταστροφή αθώων ζωών/ και χιλιάδες λέξεις στην κραυγή των μητέρων/ όταν οι γιοι τους βγαίνουν να πολεμήσουν για να δώσουν τη ζωή τους./ Ειρήνη, αγάπη και κατανόηση για όλα/ πρέπει να υπάρχει κάποια θέση για αυτά τα πράγματα σήμερα/ λένε ότι πρέπει να παλέψουμε για να διατηρήσουμε την ελευθερία μας/ αλλά Κύριε, πρέπει να υπάρχει ένας άλλος τρόπος που είναι καλύτερος από τον πόλεμο». [τραγούδι του Bruce Springsteen, 1949-]
* Μέχρι στιγμής οι νεκροί στη λωρίδα της Γάζας ξεπερνούν τις 9.500, τα παιδιά τις 3.800, ενώ οι ισραηλινοί και ξένοι όμηροι την πρώτη μέρα (7/10) τους 242.
