Μέρος Β
Συμπεριφορική θεωρία των οργανώσεων
Αναλύω και καταλαβαίνω πως “κατασκευάζονται” οι αποφάσεις είναι ένα πρόγραμμα έρευνας που ξεκίνησε κάτω από τη συνδυασμένη ώθηση των H. Simon και J. March, δύο συγγραφείς που ανήκουν στη σχολή Carnegie Mellon. Μαζί και χωριστά αφιέρωσαν τη ζωή τους στη μελέτη των φαινομένων της απόφασης και σε μεγάλη έκταση, της συμπεριφοράς σε επίπεδο τόσο ατομικό όσο και συλλογικό. Η μελέτη της συμπεριφοράς σε ατομικό επίπεδο και σε κατάσταση αβεβαιότητας προέρχεται από τις εργασίες των Morgensten και von Neumann (1944) και επίσης από αυτές του Savage (1954) που ήταν ο πρώτος να προτείνει “the state of nature” σε περιπτώσεις αποφάσεων σε αβέβαιο μέλλον. H. Simon, ο αδιαφιλονίκητος πρωτοπόρος, αργότερα καθηγητής ψυχολογίας και πληροφορικής, διαθέτει τα εννοιολογικά εργαλεία για να ερευνήσει με τι μοιάζει μια οργάνωση και πως εξελίσσεται. Στη δεκαετία του 1950, ο Simon θέλει να κατασκευάσει μια επιστημονική βάση της οργανωσιακής αποτελεσματικότητας. Ο σκοπός του είναι να δείξει ότι η διαδικασία απόφασης είναι η καρδιά κάθε διοικητικής δομής. Αυτό το πέτυχε με το εγχειρίδιο “Administrative Behavior: a Study of Decision Making in Administative Organizations (1945)”. Από τις έννοιες που αναπτύχθηκαν από τον Simon, οι σπουδαιότερες είναι:
• περιορισμένη λογική
• decision making process
• problem solving
• γνωστική ευφυΐα (θεωρείται ο πατέρας της τεχνητής νοημοσύνης)
• ορθολογική επιλογή
• ικανοποιητικές αποφάσεις.
Εάν ο H. Simon μοντελοποιεί τη σκέψη, ο J. March άφησε μια ολοκληρωμένη θεωρία γεμάτο καινοτομίες που προμηθεύουν νέες αρχές μάνατζμεντ συνδυάζοντας κατά σπάνιο τρόπο την επιστήμη με την ποίηση.
Θεωρίες μάθησης και θεωρίες ενέργειας
Κατασκευή θεωριών για την ενέργεια υποθέτει αλλαγή του παραδείγματος. Η έννοια που προκύπτει είναι η πραξεολογία (L.Bourdeau, 1882), δηλαδή η επιστήμη της αποτελεσματικής ενέργειες. Σύμφωνα με αυτήν, υπάρχουν οι αρχές ενός “one best way”.
Σήμερα, πρόκειται να επαναδιατυπωθούν διαφορετικά οι έννοιες που σχεδιάστηκαν πριν ένα αιώνα. Για παράδειγμα υπάρχει ενδιαφέρον για τις αλληλεπιδράσεις τριών εννοιών: δραστηριότητα – γνώση – οργάνωση.
Η προσέγγιση των αλληλεπιδράσεων αυτών των τριών εννοιών απαιτεί μια διαδικασία που κινητοποιεί διάφορες επιστήμες όπως, επιστήμες διοίκησης, εργονομία, μηχανική των γνώσεων, κοινωνιολογία, οικονομία.
Η κατανόηση πως μαθαίνουν οι οργανώσεις ή πως μαθαίνουν τα άτομα δεν αντιμετωπίζονται από τις ίδιες επιστήμες ούτε από τους ίδιους προβληματισμούς.
Εννοιολογική συνεισφορά του Gregory Bateson
Ο ανθρωπολόγος G. Bateson ήταν ο πρώτος που εννοιολογοποίησε τη μάθηση σε μια διαφορετική προοπτική από αυτή των επιστημών εκπαίδευσης. Προτείνει ένα ορισμό σκόπιμα προσανατολισμένο προς την ενέργεια.
Ο όρος “μάθηση μηδέν” δείχνει μια κατάσταση όπου ο αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ του κινήτρου και της απάντησης έχει ταυτοποιηθεί. Δεν υπάρχει δυνατότητα λάθους μέσα στην απάντηση. Ο συγγραφέας δίνει επίσης μια σπουδαία θέση στη θεωρία μάθησης μέσω σφαλμάτων, στην περίπτωση όπου, το σφάλμα έχει εντοπιστεί, αυτό θα επιτρέψει τη βελτίωση της μελλοντικής κατάστασης. Έχουμε δηλαδή μάθηση, όταν η ακολουθία δοκιμή/σφάλμα είναι δυνατή.
Το εννοιολογικό σχήμα του Bateson έγινε λειτουργικό από δύο αμερικάνους ερευνητές Argyris και Schon με το βιβλίο τους “Organizational Learning: Theory of Action Perspective”, 1978. Σύμφωνα με την προσέγγιση τους οι οργανώσεις και τα άτομα μπορούν, όταν το επιθυμούν, να μάθουν.
Στη συνέχεια της θεωρίας αυτής ακολουθούν οι παράγραφοι: (1) μάθηση και διαδικασίες, (2) μάθηση και γνώση, (3) μάθηση και καινοτομία.
Σε ότι αφορά τις θεωρίες της ενέργειας, το αντικείμενο έρευνας αλλάζει. Πρόκειται για απαντήσεις με φιλοσοφικούς προβληματισμούς. Για παράδειγμα: Τι σημαίνει, από μια ατομική άποψη, ενεργώ συλλογικά; Αυτή η ερώτηση τίθεται οποιαδήποτε είναι η φύση της οργάνωσης: ορχήστρα jazz, ιατρική ομάδα επειγώντων περιστατικών, ομάδα συντήρησης εργοστασίου, ποδοσφαιρική ομάδα.
Όντως, οι οργανώσεις είναι πραγματικές, αλλά αυτό που πρέπει κάποιος να δει είναι η δομή της ενέργειας. Στη συνέχεια εξετάζονται η εργασία και τα συμβάντα, η προσδιορισμένη ενέργεια και η θεωρία της δραστηριότητας, η εργαλειοθήκη των επιστημών διοίκησης, η οργανωμένη ενέργεια και η θεσμοποιημένη ενέργεια.
Υπερβάσεις μεταξύ θεωριών – συμπεράσματα
Οι υπερβάσεις μεταξύ θεωριών είναι συχνό φαινόμενο. Δύο είδη υπερβάσεων υπάρχουν: η θεσμοθετημένη η οποία είναι μια υπέρβαση του πλαισίου και η ανθρωπολογική η οποία είναι μια υπέρβαση πεδίου (νέα επιστημονική περιοχή).
Ως παράδειγμα θεσμοθετημένης αναφέρεται το βιβλίο του κοινωνιολόγου Selzinick “Leadership in Administration (1957)”, ο οποίος επισημαίνει την πολιτική διάσταση των μάνατζερς των μεγάλων επιχειρήσεων, δείχνοντας την κοινωνική διάσταση της έννοιας του leadership. Η οργάνωση συμμετέχει λοιπόν σε ένα πεδίο πολιτικό και μπορεί ανά πάσα στιγμή να εκφράζεται ταυτόχρονα μέσα και έξω από τα σύνορα της.
Η ανθρωπολογική υπέρβαση εγγράφεται σε ένα πλαίσιο κουλτούρας. Οι ανθρωπολόγοι κατέχουν ακόμη μια μικρή θέση μέσα στην παραγωγή θεωριών των οργανώσεων. Μπορούν όμως και έχουν τη δύναμη να προκαλέσουν διαταραχές στις σχέσεις οικονομίας – κοινωνιολογίας με αμφισβητήσεις μεταξύ των κοινωνιολόγων. Μια συγκριτική έρευνα τριών χωρών (Ελβετία, Γαλλία, Η.Π.Α.) έδειξε ότι η εθνική κουλτούρα μπορεί να έχει μια επίδραση στις συμπεριφορές των συμμετεχόντων, αλλά δεν εξηγεί τα πάντα. Η έρευνα έγινε από την Marianne Binst σε χώρο νοσοκομείου, το 1990.
Στα συμπεράσματα η ερώτηση που τίθεται είναι που βρίσκονται σήμερα οι θεωρίες οργανώσεων 50 χρόνια μετά την πρώτη θεμελίωσή τους; Ο θεωρητικός των οργανώσεων Brunsson (2007) διερωτάται καθαρά ότι η επίδραση των θεωριών είναι ισχνή. Αρχικά. Εξηγεί ότι οι οργανώσεις δεν λειτουργούν όπως οι θεωρίες θέλουν να λειτουργούν.
Η φιλοδοξία των θεωρητικών των οργανώσεων είναι να δημιουργήσουν μια αυτόνομη επιστήμη που δεν θα ανήκει στις επιστήμες του ανθρώπου και της κοινωνίας.
Τελικά, με τον πολλαπλασιασμό των κοινωνικών κινημάτων εξαιτίας της παγκόσμιας κρίσης του 2008, παρατηρείται μια ασυνήθιστη προσέγγιση των θεωριών των οργανώσεων με τις θεωρίες των κινημάτων αυτών. Ένας νέος άξονας έρευνας φαίνεται να δημιουργείται.
