Πώς θεωρούμε μια οργάνωση ως αντικείμενο έρευνας; Απαντώντας με την κοινή λογική, θεωρούμε ότι μια οργάνωση είναι πρώτα από όλα μια υπόθεση προσώπων “που κάνουν πράγματα μαζί”, δηλαδή, ένα ανθρώπινο συλλογικό όργανο. Μερικοί προσθέτουν ότι είναι οι σχέσεις από άνθρωπο σε άνθρωπο που είναι σημαντικές παρά τα ίδια τα άτομα.
Ο στόχος αυτού του βιβλίου είναι να γίνει η παρουσίαση όχι των ίδιων των οργανώσεων, αλλά των θεωριών που τις προσδιορίσουν. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι χωρίς την τέχνη του μάνατζμεντ, δεν θα μπορούσε να υπάρχουν θεωρίες οργανώσεων. Ο όρος οργάνωση κρύβει πολλές έννοιες και είναι δύσκολο να προσδιορισθεί η κατάλληλη σημασία του. Τρεις έννοιες μπορούν να αποδοθούν. Η αποτελεσματικότητα, μια έννοια δύσκολη να ορισθεί κα για την οποία οι οικονομικοί επιστήμονες δεν συμφωνούν. Η οργάνωση ως λειτουργία είναι η δεύτερη έννοια. Η λειτουργία στηριζόμενη σε βασικές αρχές ώστε να αποδώσει μια ορθολογική ενέργεια. Η Τρίτη έννοια προϋποθέτει μια σκέψη πολύ γενικευμένη που αναφέρεται στη συλλογική ενέργεια ή στη σχέση μεταξύ οργάνωσης και ενέργειας. Δεν υπάρχει οργάνωση και διαμέσου της ενέργειας και έτσι καθορίζεται το μοντέλο που κρύβεται.
Οι πρωτοπόροι στο χώρο αυτό ήταν Herbert Simon, Chester Barnard, Charles Perrow, James March, Mary Douglas, Frederick Emery, Eric Trist, Gregory Bateson, Ikujiro Nonaka, αλλά και αυτοί που ακολούθησαν ήξεραν να καταστήσουν τις έννοιες αυτές λειτουργικές. Peter Drucker ή Henri Mintzberg για το μάνατζμεντ, Igor Ansoff ή Michael Porter για τη στρατηγική.
Το βιβλίο αποτελείται από έξι κεφάλαια και τα συμπεράσματα. Αυτά είναι:
• επιστημολογία και μέθοδοι
• ενδεχομενική σχολή
• συστημική σχολή
• συμπεριφορική θεωρία των οργανώσεων
• θεωρίες μάθησης και θεωρίες ενέργειας
• υπερβάσεις μεταξύ των θεωριών
• συμπεράσματα.
Επιστημολογία και μέθοδοι
Στην επιστημολογία των οργανώσεων ξεχωρίζουν η επιστήμη και οι αρχές ενέργειας ( το διάσημο ακρώνυμο: POSCORB (Planning, Organizing, Staffing, Coordinating, Reporting, Budgeting) παρουσιάζει αυτές τις αρχές οι οποίες εφαρμόστηκαν από τον Henri Fayol (1917) στη Γενική Διοίκηση των Tαχυδρομείων, Τηλέγραφου και Τηλεφωνίας (PTT). Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι προσεγγίσεις: (1) θετιστική – εποικοδομητική, (2) ολιστική – ατομιστική και οι μη αναστρέψιμες αντιθέσεις.
Οι μέθοδοι ταξινομούνται σύμφωνα με ένα πλαίσιο θετικιστικής διαδικασίας όπως ακολουθεί: (1) ταξινόμηση με βάση το στόχο, (2) ταξινόμηση με βάση τη συναίνεση, (3) ταξινόμηση με βάση την αρχιτεκτονική της οργάνωσης, (4) ταξινόμηση με βάση τη λειτουργική διαίρεση και (5) ταξινόμηση με βάση πολυδιάστατα κριτήρια. Στην τελευταία αυτή ταξινόμηση, το ερώτημα είναι : ποιες είναι οι διαστάσεις οι πιο εντυπωσιακές που χαρακτηρίζουν a priori μια οργάνωση. Έξι διαστάσεις προτείνονται: (1) εξειδίκευση ή καταμερισμός της εργασίας, (2) προτυποποίηση των διαδικασιών και των ρόλων, (3) προσδιορισμός των γραπτών απαιτήσεων (όχι προφορικές) των διαδικασιών της εργασίας, (4) συγκέντρωση της εξουσίας, (5) σύστημα ελέγχου και (6) μέτρηση της ταχύτητας και της επιτάχυνσης του ποσοστού αλλαγής (ευκαμψία).
Οι εμπειρικές μέθοδοι που ακολούθησαν είχαν ως στόχο να περάσουν από μια ειδική περίπτωση σε μια γενικευμένη θεωρία για τη λειτουργία των οργανώσεων. Στο παράδειγμα για τη λειτουργία του μάνατζερ, ηγέτης θεωρείται αυτός που γνωρίζει “που πάει η επιχείρηση” (Selznick, Leadership in Administration,1957).
Σχολές και θεωρίες των Οργανώσεων
Ενδεχομενική σχολή: Οι υποστηρικτές αυτής της σχολής απαντούν στην ερώτηση της καλής διάρθρωσης με τρόπο αρκετά σεμνό: “ είναι πιο πολύπλοκο από ότι πρέπει” , “είναι πολυσύνθετο”, “εξαρτάται” , “αποτελεί θέμα….”.
Η σχολή πρόκειται να διακρίνει πολλά θέματα: θέμα μεγέθους, θέμα ιστορίας, θέμα τεχνολογίας, θέμα περιβάλλοντος.
Ο αμερικάνος ιστορικός Alfred Chandler δημιούργησε ένα σημαντικό έργο πάνω στη γενεαλογία των δομών της επιχείρησης και πάνω στη διεθνή σύγκριση των παραγωγικών δομών (Strategy and Structure, 1962). Chandler είναι ο πρώτος που εξηγεί τη γέννηση ενός οργανωσιακού σχήματος λεγόμενου Μ (multidivisional, multinational, multiproducts).
Ακολούθησαν οι εξελικτικές θεωρίες που ορίζουν τις δεξιότητες των επιχειρήσεων σε μια γνωστική διάσταση (Richard Nelson και Sidney Winter). Οι εργασίες του Woodward για την τεχνολογία ως ενδεχομενικός παράγοντας (ψάχνει να εγκαταστήσει οργανωσιακές συνθήκες ώστε να αποδώσει το επενδυόμενο κεφάλαιο σε μια βιομηχανική επιχείρηση). Οι θεμελιώδεις εργασίες των Emery και Trist για το αιτιώδες πλαίσιο του περιβάλλοντος. Τα δίκτυα τα οποία εγγράφονται σε ένα θεμελιώδες παράδειγμα από τον Granowetter (1985). Η ειδική συνεισφορά του Charles Perrow ο οποίος θεωρητικοποίησε τις εργασίες των Woodward, Lawrence και Lorsch, του Aston Group, του Ινστιτούτου Tavistock πάνω στην ενδεχομενική θεωρία.
Τέλος, ένας από τους πατέρες των επιστημών οργάνωσης ο Chester Barnard ο οποίος ως διευθυντής μια επιχείρησης έγραψε το βιβλίο “The Functions of the Executive”.
Ο Barnard τοποθετείται πάνω σε τρεις διαστάσεις της εσωτερικής οργάνωσης:
1. εξουσία ( προτείνει μια θεωρία της εξουσίας),
2. ο ρόλος που παίζει μια άτυπη οργάνωση,
3. τα κίνητρα.
Αυτές οι τρείς διαστάσεις σχηματίζουν ένα τρίπτυχο πλαίσιο ανάλυσης το οποίο είναι ακόμη και σήμερα εύρωστο.
Συστημική σχολή: Οι επιστήμες των συστημάτων προέρχονται από τις μελέτες των βιολόγων οι οποίοι από τη δεκαετία του 1940 εργαζόντουσαν σε ερευνητικά προγράμματα πάνω στη διαφοροποίηση και πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εμβρύου. Οι εργασίες του Ludwig von Bertlanffy (1968) επέκτειναν τον επιστημονικό ορίζοντα των συναδέλφων του θέτοντας τα ακόλουθα αινίγματα: πως γίνεται το πέρασμα από μια κατάσταση λίγο οργανωμένη σε μια ισχυρή κατάσταση οργάνωσης; Πως είναι δυνατόν ταυτόχρονα να διαφοροποιείς και να ολοκληρώνεις;
Αυτή η νέα διαδικασία προσέγγισης των οργανώσεων μπορεί να ονομασθεί λειτουργική εξήγηση. Συμμετέχουμε σε μια προοδευτική οικοδόμηση της γενικής θεωρίας των συστημάτων η οποία προτείνει αρχές χρήσιμες για όλες τις επιστήμες, φυσική, κοινωνιολογία, βιολογία. Από τον επαναπροσανατολισμό του von Bertlanffy, δημιουργούνται τη δεκαετία του 1940 στις Η.Π.Α. σπουδαίες θεωρίες: της κυβερνητικής, της θεωρίας της πληροφορίας ( Shannon, 1948) και της θεωρίας παιγνίων (Morgentern, Neumann, 1944). Ακολούθησε η θεωρία συστημάτων των κοινωνιολόγων. Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Michel Crozier εισήγαγε στη Γαλλία το σπουδαίο βιβλίο των Herbert Simon και James March με τίτλο Organizations (1958), το οποίο μέχρι σήμερα παραμένει το θεμελιώδες εγχειρίδιο που μελετά τις θεωρίες των οργανώσεων.
March και Simon (Νόμπελ Οικονομικών 1978) ήταν οι πρώτοι που επισήμαναν το ρόλο που παίζει η αβεβαιότητα μέσα στην ικανότητα να αλλάξεις τις σχέσεις μεταξύ συμμετεχόντων.
Οι Crozier και Friedberg στο βιβλίο “L’ acteur et le Systeme” το 1977, συμπλήρωσαν το έργο των March kai Simon στο ζήτημα ότι οι συμμετέχοντες δεν είναι οι μόνοι που αποφασίζουν και επιλέγουν.
