Ο λαός μας αρέσκεται να μαθαίνει οτιδήποτε έχει σχέση με τη ζωή και τις ασχολίες των προγόνων του.
Προπάντων βέβαια για την ελιά και το λάδι, που από τα πιο παλιά χρόνια διαδραμάτισαν σημαντικότατο ρόλο στην επιβίωση, στην υγεία, στις θρησκευτικές και λατρευτικές του εκδηλώσεις.
Στο Ν.Δ. άκρον του σημερινού οικισμού Αγίου Ονουφρίου, η τοποθεσία ονομάζεται “Θολάρια”. Θόλος σημαίνει: στρογγυλή στέγη, καμάρα και μεταφορικά: κυκλικό οικοδόμημα.
Το μέρος είναι ψηλά, με θέα τη θάλασσα και το κλίμα εξαιρετικό.
Παλιά υπήρχε μικρός οικισμός, ίχνη του οποίου αναγνωρίζονται και σήμερα.
Κατά την παράδοση, πολλές φορές δέχθηκε επιθέσεις πειρατών και τελικά καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του.
Ο Δημήτρης Μαλλινάκης, κάτοικος Κουνουπιδιανών, είναι σήμερα 74 ετών.
Είχε ακούσει τον πατέρα του να λέει ότι στην παραπάνω θέση “Θολάρια”, υπήρχε και ελαιοτριβείο.
Αυτό μου αποκάλυψε ανήμερα του Αγίου Ονουφρίου όταν συναντηθήκαμε στη χάρη του.
– Δημήτρη, του λέω, πηγαίνει κοντά αυτοκίνητο;
– Παναγία μου, δρόμος περνά από κάτω!
– Πάμε να το δούμε όταν τελειώσει η εκκλησία;
– Μη θαρρείς εδά, πως είναι και κανένα σπουδαίο πράμα! Μια πέτρα είναι – χαράκι και την έχουν σκάψει στη μέση σαν ένα λεκανάκι και γύρω τέσσερα μικρότερα λακουδάκια.
– Αυτά που μου περιγράφεις Δημήτρη, με αρκούν!..
Πήγαμε και το είδαμε, ήταν όπως το περιέγραψε.
Ο καλός μου φίλος και συνάδελφος Σταμάτης Αποστολάκης, εξέδωκε ένα μικρό βιβλιαράκι το 1982. “Γλωσσολαογραφικά της ελιάς και του λαδιού” και στη σελ. 12 και εξής αναφέρει:
«…Ας παρακολουθήσουμε τώρα, την έκθλιψη του καρπού της ελιάς στην φάμπρικα.
Μα πιο πριν (να πάμε) στους προγόνους της, γυρίζοντας πολλά – πολλά χρόνια πίσω.
«Εμείς στη Σαμαριά “αλέθαμε” τα πρωτολίδια με τα πόδια. Δεν ανοίγανε απού την αρχή οι φάμπρικες. Εμαζώναμε τσ’ ελιές. Είχαμε βρει μια μαγληνή (λεία) πέτρα κι έναν κύλινδρο (όπως αυτόν των δωμάτων των σπιτιών) και τσι κάναμε, τσ’ ελιές, ζύμη. Τη ζύμη τη βάναμε σε τσουβαλένια σακουλάκια και τα θέταμε στο πλακωτάρι, ένα ξεκουφισμένο ξύλο επίτηδες.
Από πάνω επαθιούσαμε ένας – δυο άντρες, κι εσούρωνε το λάδι σ’ ένα δοχείο, τρυπητό από κάτω, για να φεύγουν τα νερόλαδα. Το λάδι το μαζώναμε με το καυκί που ήτανε από φλασκί κανομένο.
Ένα τέτοιο φαμπρικάκι, Δάσκαλε, είναι στου Σταυρουδάκη του Θεοχάρη το σπίτι, στην Αγ. Ρουμέλη των Σφακιών. Το λάδι που βγάναμε μ’ αυτόν τον τρόπο, δεν είναι κριματισμένο, γιατί δεν έχει μπει σε σίντερα. Γι’ αυτό κάνει για το καντήλι και το μοναστήρι».
(Πληροφ. παπά Διομήδη Τζατζιμάκη, από την Αγ. Ρούμελη το 1979). Μια επεξήγηση που ζητήσαμε του πληροφοριοδότη, μάς έδωσε την ευκαιρία να μάθουμε πώς: κριματισμένο λάδι είναι αυτό που βγαίνει με σιδερένια εργαλεία, που θυμίζουν τα σιδερένια καρφιά του Σταυρού.
Σύμφωνα με το Λεξικό της Νεοελληνικής γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών – τόμος 1ος, σελ. 157.
Ακριμάτιστος = που δεν έχει κρίματα, αμαρτίες, αναμάρτητος.
Φαίνεται, πως τα χρόνια εκείνα, υπήρχαν στους ανθρώπους υψηλότερα ιδανικά…
Μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, δεν είμαστε σε θέση να βεβαιώσουμε ότι αυτό που είδαμε στα “Θολάρια”, σχετίζεται “κατ’ ανάγκη” με το φαμπρικάκι της Αγίας Ρουμέλης.
Αν όμως βασιστούμε στις αναφερόμενες χρονολογίες και την ονοματολογία, δεν απέχουμε πολύ από το να τα συσχετίσουμε.
Θεωρήσαμε χρέος μας να εκθέσουμε τα πράγματα, όπως τα είδαμε, και καλούμε όποιον γνωρίζει κάτι παραπάνω, να το ανακοινώσει.
*δάσκαλος
