Η απάντηση στο ερώτημα είναι ένα τεράστιο ΝΑΙ.
Για να τραφεί και να αυγατίσει υπάρχουν προϋποθέσεις που απαιτούν γνώσεις, επιμονή και αποκλίνουσες πορείες.
Η δημιουργικότητα θρέφει όλα τα μυαλά, ανεξάρτητα από ηλικία επάγγελμα και τόπο. Αυτό είναι αξίωμα, δεν επιδέχεται αμφισβήτηση. Τα νεαρά μυαλά καλλιεργούνται, διευρύνουν ορίζοντες βλέποντας τον κόσμο διαφορετικά, χωρίς συμμετρία, χωρίς δοσμένες πορείες.
Τα μεγαλύτερα μυαλά που κινδυνεύουν από τη βαριεστιμάρα, τους αυτοματισμούς και τη συνήθεια την χρειάζονται εξίσου.
Στο σημερινό σημείωμα προσπαθώ να ανιχνεύσω τι δρόμους ακολουθούμε αναφορικά με την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, τους εύκολους της αντιγραφής ή τους επίπονους της μακρόχρονης καλλιέργειας;
Μικρή ή μεγάλη δημιουργικότητα;
Τι προτιμάτε μεγάλα νεωτεριστικά άλματα όπως στη Δύση;
Ή μήπως μικρές σταδιακές αλλαγές που δημιουργούν συνεχώς νέα προϊόντα χωρίς να αλλάζουν την αρχικό σχεδιασμό όπως κάνουν στην Ανατολή;
Ποια είναι άραγε η επιθυμητή προσέγγιση;
Ενας από τους σύγχρονους θεμελιωτές της δημιουργικής σκέψης ο ψυχολόγος Edward de Bono (Serious creativity) υποστηρίζει ότι υπάρχει αναμφισβήτητη αξία στα μικρά βήματα. Κι όμως την παραβλέπουμε γιατί κυνηγάμε το μεγάλο άλμα, το εντυπωσιακό προϊόν που θα επισκιάσει τα προηγούμενα. Ετσι χάνουμε την πρακτική δημιουργικότητα με την οποία μεγαλουργούσαμε.
Θυμάμαι τις κουβέντες ναυτικών μας που είχαν οργώσει τις θάλασσες. «Μην ανησυχείς καπτά Κυριάκο, θα κάνουμε μια πατέντα» μου έλεγε ο λοστρόμος, όταν προβληματιζόμουνα επειδή δεν είχαμε ένα εφόδιο ή ένα εργαλείο.
Ετσι επιβιώναμε στο Ελληνικό Εμπορικό Ναυτικό κάνοντας μικρές αναρίθμητες πατέντες.
Ο E. de Bono ισχυρίζεται ότι χρειαζόμαστε αμφότερες τις προσεγγίσεις. Τα μικρά δημιουργικά άλματα μας βοηθάνε να εξαντλήσουμε όλες τις καινοτόμες πτυχές προς μια κατεύθυνση.
Ενώ, τα μεγάλα άλματα αναδιοργανώνουν τον τρόπο με το οποίο βλέπουμε ένα θέμα.
Γιατί δεν θρέφουμε τη δημιουργικότητα;
Όπως φάνηκε παραπάνω η δημιουργικότητα και των 2 προσεγγίσεων μας είναι απαραίτητη σε κάθε πεδίο, σε κάθε επάγγελμα, κάθε μέρα.
Κι εμείς τι κάνουμε;
• Τις περισσότερες φορές αντιγράφουμε με κακέκτυπο τρόπο, δημιουργικές πρωτοβουλίες άλλων (βλέπε τις 10δες καφετέριες και εστιατόρια με μη αρμόζουσα μουσική στην διαπασών πρωινές ή μεσημεριανές ώρες).
• Κάνουμε copy-paste καινοτόμων στοιχείων αποσπασματικά, ανοργάνωτα κι αναποτελεσματικά.
Θυμάμαι πριν χρόνια την αναπάντεχη επίσκεψη σε ιδιωτικό σχολείο των Χανίων ενός κυρίου εξ Αθηνών. Τον έστειλε η σύζυγος του να το “δει” και να το αντιγράψει!
• Καταργούμε δημιουργικές πρωτοβουλίες προηγούμενων Δημοτικών Αρχών, επειδή αδυνατούμε να αναγνωρίσουμε την αξία τους. Παράδειγμα ο πετυχημένος διαγωνισμός “Παιδικής ιστορίας” του Δήμου Σούδας.
Κι όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι πάντοτε όπως θα δούμε παρακάτω.
Η δημιουργική δύναμη των ονείρων
«Μια νύχτα πριν την Κυριακή του Πάσχα εκείνη την χρονιά ξύπνησα, άναψα το φως και έγραψα μερικές σημειώσεις σε ένα μικροσκοπικό χαρτί. Μετά κοιμήθηκα πάλι. Ξύπνησα στις 6 και θυμήθηκα ότι κατά την διάρκεια της νύχτας είχα γράψει κάτι πολύ σημαντικό. Αλίμονο δεν μπόρεσα να αποκρυπτογραφήσω τις καλικαντζούρες μου. Την επόμενη νύχτα, στις 3, η ιδέα επέστρεψε. Ηταν το σχέδιο ενός πειράματος για να καθοριστεί αν η χημική μετάδοση που είχα σκεφθεί πριν 17 χρόνια ήταν σωστή.
Σηκώθηκα, πήγα στο εργαστήριο και πραγματοποίησα ένα πείραμα στην καρδιά ενός βατράχου σύμφωνα με το σχέδιο του ονείρου».
Ποιος μας τα λέει αυτά;
Ο Γερμανός Otto Loewi, ο οποίος, το 1938, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ για την εργασία του σχετικά με τη χημική μετάδοση των νευρικών παλμών.
Παιχνίδια δημιουργικής σκέψης
Υιοθετώ κάποιες από τις αρχές της ελευθεριακής εκπαίδευσης του Paulo Freire, αυτές που αναφέρονται στην ελευθερία να σκέφτεσαι, να παρατηρείς, να αντιλαμβάνεσαι, να συνειδητοποιείς και να καταλήγεις σε συμπεράσματα, να δημιουργείς και να εκφράζεται.
Αν σε αυτή την προσέγγιση προσθέσουμε παιχνίδια δημιουργικής σκέψης και λύσης προβλημάτων τότε το αποτέλεσμα θα είναι θετικό.
Παράδειγμα η εκστρατεία των Παιδικών Βιβλιοθηκών (2014) του Δήμου Χανίων, με θέμα “Ο,τι κι αν σκέφτεσαι σκέψου το αντίθετο”.
Παρατηρητικοί εκπαιδευτικοί, εδώ και χρόνια, καταγράφουν την υποχώρηση του ηλικιακού κατωφλιού δημιουργικότητας.
Το επιβεβαίωσα προχθές όταν νεότεροι μαθητές έλυσαν ένα μικρό πρόβλημα δημιουργικής σκέψης ταχύτερα από μεγαλύτερους τους.
Θρέφεται η δημιουργικότητα στα σχολεία μας;
Ρωτήστε το παιδί ή το εγγονάκι σας να σας πει!
Συμπερασματικά
Η δημιουργικότητα θρέφεται, αυγατίζει και μας ανανεώνει πνευματικά, και συναισθηματικά αν μπορούμε…
✓Να ξεφορτωθούμε το συμμετρικό από την καθημερινότητα μας.
✓Να ελέγχουμε την τετράγωνη λογική.
✓Να δούμε τον κόσμο μας διαφορετικά και τον περίγυρο μας με τα δικά του μάτια.
✓Να αλλάξουμε τις παγιωμένες θέσεις μας στο τραπέζι ή στο σχολείο, τις καφετέριες ή τα εστιατόρια που επισκεπτόμαστε, τους κινηματογράφους ή τα θέατρα.
✓Να σκεφτόμαστε, να βλέπουμε, να ακούμε ή να διαβάζουμε κάπου-κάπου, ακριβώς τα αντίθετα από τις κυρίαρχες ιδεολογίες μας.
✓Να διαβάζουμε ποίκιλλα κείμενα από διαφορετικές πηγές.
✓Και το πιο δύσκολο από όλα είναι να παρατηρούμε τις λεπτομέρειες για να εντοπίζουμε το ασυνήθιστο, το κενό ή το πλεονάζον.
*Πτυχ.Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στην Δια Βίου Μάθηση, συγγραφέας ‘Μαθαίνω εύκολα’, ‘Θυμάμαι εύκολα’. • Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr • facebook polygnosi
Τα βιβλία του “Μαθαίνω εύκολα”, “Θυμάμαι εύκολα”, “Γνωστική ανάπτυξη” διατίθενται από τα βιβλιοπωλεία ΚΥΒΟΣ και LIBRAIRIE.
