» Σκέψεις και αποκαλύψεις του καθηγητή Jonathan Crary από το τέταρτο μέρος του βιβλίου του:
“24/7 – Ο ύστερος καπιταλισμός και το τέλος του ύπνου”
Β’ (τελευταία) συνέχεια
Jonathan Crary Εκδόσεις ΟΙΚΟΣ Α.Α. Λιβάνη
Με την “Ελεγεία του έρωτα” (θρηνητικό τραγούδι) να αποτελεί διαμεσολάβηση με τη μνήμη, την αντίσταση και τις διαγενεαλογικές ευθύνες, ενώ βλέπουμε ή αδυνατούμε να δούμε τι έχει αλλάξει στον κόσμο. Με τον σκηνοθέτη της ταινίας του έρωτα, τον Γκοντάρ να υποστηρίζει ότι η αδυναμία μας αυτή απορρέει, εν μέρει, από την προβληματική σχέση ανάμεσα στο παρελθόν και στη μνήμη…
Ομως στο 4ο (τελευταίο) μέρος του βιβλίου επισημαίνει τις μεθόδους που μεθοδεύει ο ύστερος καπιταλισμός για να αφαιρεθεί από τον άνθρωπο, τις ομάδες, τους λαούς, ακόμα και ο ύπνος. Μέσα από μια διάχυτη αυταπάτη που κυριαρχεί στη σύγχρονη ζωή της ανθρωπότητας με φαντασματικές συμβατότητες, ανάμεσα στο ανθρώπινο και σε επιλογές που είναι θεμελιώδεις αβίωτες με αναπαραστάσεις του αδρανούς και του άψυχου με ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΕΣ της ηλεκτρονικής κυριαρχίας με την ιδιωτικότητα να είναι αδύνατη και το άτομο να μετατρέπεται σε έναν μόνιμο στόχο παρακολούθησης και συλλογής δεδομένων.
Αλλά τι έγινε με την παγκόσμια επανάσταση του 1968, που την πήξανε μέσα στην αντεπανάσταση του υλιστικού νεοφιλελευθερισμού της παγκοσμιοποίησης, της συνεχούς εγρήγορσης του ανθρώπου με συνεχή προαγωγή και επιβολή της αϋπνίας;
Ο Σαρτρ χαρακτήρισε όλη αυτή την οδυνηρή πραγματικότητα ως “πρακτικό αδρανές” για να αναλύσει πως έτσι διαιωνίζεται και καθίσταται αόρατη μια μοναδιαία ζώνη – κόσμος που οδηγεί στην αποναρκωμένη υποταγή!… Για να πει στο τέλος του βιβλίου του ο Crary ότι: ο ύπνος έχει τη δυνατότητα να σκιαγραφεί την ανανέωση και τη νέα αρχή για τον άνθρωπο…
Η ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ = ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΝΗΜΗ
Πότε, λοιπόν, αναποδογυρίστηκε το βλέμμα μας; Στη σελίδα 55 του βιβλίου “24/7” ο καθηγητής Jonathan Grary γράφει: «Στην κινηματογραφική ταινία η “ελεγεία του έρωτα” (2001) του Ζαν Λικ Γκοντάρ, μια αόρατη φωνή θέτει το ακόλουθο ερώτημα. “Πότε αναποδογυρίστηκε το βλέμμα” και δίνει μια πιθανή απάντηση μέσω ενός άλλου ερωτήματος: “Ηταν πριν δέκα, δεκαπέντε ή πενήντα χρόνια: Πριν από την τηλεόραση;».
Ο Γκοντάρ τόσο σε αυτή την κινηματογραφική ταινία όσο και σε άλλες πιο πρόσφατες καθιστά απολύτως σαφές ότι η κατάσταση κρίσης στην οποία βρίσκονται ο παρατηρητής και η εικόνα είναι σωρευτική και έχουν αλληλοκαλυπτόμενες ιστορικές ρίζες.
Αλλά δε στηρίζονται με συγκεκριμένες τεχνολογίες. Η ελεγεία του έρωτα είναι διαμεσολάβηση για τη μνήμη, την αντίσταση και διαγενεολογικές ευθύνες, ενώ είναι απολύτως σαφές ότι έχει αλλάξει κάτι θεμελιώδες με το οποίο βλέπουμε ή αδυνατούμε να δούμε τον κόσμο. Ο Γκοντάρ υποστηρίζει ότι η αδυναμία αυτή απορρέει εν μέρει από την προβληματική σχέση ανάμεσα στο παρελθόν και στη μνήμη… όπου σε κάποιες στιγμές του έργου του “η ελεγεία του έρωτα” ο Γκοντάρ φαίνεται να ελπίζει ότι μπορεί να υπάρξουν εικόνες που θα είναι άχρηστες στον καπιταλισμό…
Για να τελειώσει το 3ο κεφάλαιο με την άποψη ότι: «Στο πλαίσιο του καπιταλισμού 24/7, η κοινωνικότητα που δεν εξυπηρετεί την ατομική ιδιοτέλεια φθίνει αδυσώπητα και η διανθρώπινη βάση του δημόσιου χώρου γίνεται υποδεέστερη της φαντασματικής ψηφιακής απομόνωσης».
Στο τελευταίο, το 4ο κεφάλαιο του βιβλίου του ο Crary “24/7 – Υστερος καπιταλισμός και το τέλος του ύπνου” αναφέρεται σε διάσημες κινηματογραφικές ταινίες, όπως τα εναρκτήρια πλάνα του La Jetee (ο λιμενοβραχίονας).
ΓΙΑ ΝΑ ΑΦΑΙΡΕΣΟΥΝ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΑΠΟ ΑΤΟΜΑ, ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΙ ΛΑΟΥΣ
Με τα πλάνα αυτά του Κρις Marker (δημιουργού αυτής της ταινίας) να απεικονίζουν ένα μέλλον μετά την αποκάλυψη, με τους επιζήσαντες ανθρώπους να ζουν σε υπόγειους χώρους, κάτω από κατεστραμμένες πόλεις σε μια μόνιμη εξορία από το φως της μέρας.
Παράλληλα όμως με τον “Λιμενοβραχίονα” ο Jonathan Crary οδηγεί το 4ο κεφάλαιο στην απόδειξη της προώθησης του 24/7, μέσα από τον ύστερο καπιταλισμό και το τέλος του ύπνου με αναφορές του σε άλλες διάσημες κινηματογραφικές ταινίες που είχαν υπαινιχθεί, επισημάνει και αναφερθεί στις μεθόδους 24/7 για ν’ αφαιρέσουν ακόμα και τον ύπνο από τον άνθρωπο, τους λαούς και ολόκληρη την ανθρωπότητα, από τους φανερούς και αφανείς φορείς εκμετάλλευσης (έως θανάτου) των ανθρώπινων όντων.
ΣΑΡΩΤΕΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ
ΣΤΑ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΩΝ
Ο Crary αναφέρεται στον Χίτσκοκ και στην ταινία του “Ψυχώ” (1962), η οποία πολύ αργότερα επηρέασε τον Marker στη δική του ταινία La Jetee (λιμενοβραχίονας). Για να πει ο συγγραφέας ότι: «Τόσο το “la Jetee” όσο και το “Psycho” αποκαλύπτουν πώς η ανάπλαση ή το πάγωμα της ζωής σε πράγματα ή εικόνες διαρρηγνύουν το πλαίσιο ενός ιστορικού χρόνου στον οποίο μπορούν να συμβούν αλλαγές… Ακόμα και με κατασκοπία ονείρων, όπως έγινε σε στρατόπεδο».
Αλλά και στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Max Plank του Βερολίνου, έγιναν σχέδια και πειράματα. για σάρωση της εγκεφαλικής δραστηριότητας υποκειμένων που ονειρεύονταν.
Για να δημιουργηθούν ψηφιακές εικόνες οι οποίες υποτίθεται ότι απεικονίζουν τα όνειρά τους… Για να προχωρήσουν στον ισχυρισμό (ταινία “Inception” του Κρίστοφερ Νόλαν) που δίνονται ευρύτερες διαστάσεις. Με την ιδέα ότι τα όνειρα είναι προϊόν που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να χειραγωγηθεί όπως άλλα είδη μιντιακού περιεχομένου… Με τον ισχυρισμό ότι σαρωτές εγκεφάλων σε αεροδρόμιο και αλλού θα μπορούν να εντοπίζουν τις “κακοήθεις σκέψεις” των επίδοξων τρομοκρατών.
ΟΙ ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ
Ακόμα, όμως μέσα στα πλαίσια των μυθιστοριών της ηλεκτρονικής κυριαρχίας αναφέρεται ότι η ατομική συνείδηση μπορεί να ψηφιοποιηθεί, να μεταφερθεί, να αποθηκευθεί, να εγκατασταθεί σ’ ένα νέο σώμα, αλλά και να έχει τη δυνατότητα να διασυνδέεται με απεριόριστες βάσεις δεδομένων…
Με το σώμα να ορίζεται ως πράγμα. Ετσι που η πραγματοποίηση έχει αποκτήσει τόσο μεγάλες διαστάσεις. Ωστε, το άτομο να επινοεί μια αυτο-κατανόηση που βελτιστοποιεί ή διευκολύνει τόσο τη συμμετοχή σε ψηφιακά περιβάλλοντα όσο και τη χρησιμοποίηση ψηφιακών ταχυτήτων…
Ομως επειδή κανείς δεν μπορεί να ενσωματωθεί στις ηλεκτρονικές χίμαιρες που αποτελούν τις συνδεόμενες αγορές του παγκόσμιου καταναλωτισμού είναι υποχρεωμένος να κατασκευάζει φαντασματικές συμβατότητες ανάμεσα στο ανθρώπινο και σε επιλογές που είναι θεμελιωδώς αβίωτες.
Ομως οι συμβολικές ανα-παραστάσεις του αδρανούς και του άψυχου λειτουργούν επίσης ως μια προστατευτική ή παραλυτική ελπίδα ώστε να αποκρύπτεται η αναλωσιμότητα… στις σύγχρονες οικονομικές και θεσμικές διευθετήσεις.
Η ΔΙΑΧΥΤΗ ΑΥΤΑΠΑΤΗ
Ωστόσο, υπάρχει η διάχυτη αυταπάτη ότι καθώς η βιόσφαιρα της γης καταστρέφεται ή υφίσταται ανεπανόρθωτες βλάβες, σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό, τα ανθρώπινα όντα θα μπορέσουν με κάποιο μαγικό τρόπο να αποσυνδεθούν από αυτή…
Για να μεταφέρουν την ανεξαρτησία τους στη μηχανόσφαιρα του παγκόσμιου καπιταλισμού και της τεχνολογικής κουλτούρας. Ανεξάρτητα αν είναι μαρξιστική ή όχι η οπτική γωνία… που βλέπει κάποιος τα πράγματα. Χωρίς να μπορεί όμως να αντιπαρέλθει το γεγονός ότι το διαδίκτυο και τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας αποτελούν την ατμομηχανή για την αδιάκοπη χρηματιστικοποίηση και εμπορευματοποίηση ολοένα και περισσότερων περιοχών της ατομικής και κοινωνικής ζωής.
Με συνέπεια να έχει δημιουργηθεί ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο συνθηκών από εκείνο που υπήρχε πριν από αρκετές δεκαετίες. Μέχρι τη δεκαετία του 1960.
ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΣΥΝΔΕΣΗ ΓΙΑ Ν’ ΑΠΟΦΥΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΣΗΜΑΝΤΟΤΗΤΑ
Τώρα, περισσότερο μοιάζει να επιδιώκει με ταχυδακτυλουργίες την εξαίρεσή του από τη Βιοκτονία που συντελείται παντού στον πλανήτη… Με έλλειψη πολιτικής κοινωνίας… Με αφομοίωση του ατόμου από τη λειτουργία ενός διευρυμένου κυκλώματος εμπορευματοποίησης…
Αυτό περιβάλλει με συναίσθηση το δυσοίωνο μεταίχμιο όπου τα τεχνολογικά προϊόντα των εταιρειών αρχίζουν να μετατρέπονται σε αντικείμενα των επιθυμιών μας και των ελπίδων μας… Με απευθείας σύνδεση (σελ. 147). Για να μου λένε ότι όλοι όχι μόνο οι επιχειρήσεις και οι θεσμοί χρειάζονται μια “παρουσία σε απευθείας σύνδεση” εκτειθέμενοι 24 ώρες επί επτά ημέρες για να αποφύγουν την κοινωνική ασημαντότητα ή την επαγγελματική αποτυχία. Με την ιδιωτικότητα να είναι αδύνατη και το άτομο να μετατρέπεται σε έναν μόνιμο στόχο παρακολούθησης και συλλογής δεδομένων. Με το άτομο να συσσωρεύει ετερόκλιτες υποκατάστατες ταυτότητες που υπάρχουν στο 24/7 συνεχούς αϋπνίας, μάλλον ως άψυχες προσωποποιήσεις παρά ως προεκτάσεις του εαυτού τους.
ΗΤΑΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1968 ΚΑΙ ΚΑΤΑΤΡΟΜΑΞΕ
Για να ζούμε, τώρα, σε μια εποχή όπου απαγορεύονται συλλήβδην οι επιθυμίες εκτός από εκείνες που συνδέονται με την ατομική απόκτηση συσσώρευσης και δύναμης.
Σ’ έναν κόσμο του 24/7 με αυτά τα όρια να επιβάλλονται εξωτερικά και να αυτοεπιβάλλονται εξίσου. Κυρίως από την εποχή της στοχοποίησης των κοινωνικών συμβιβασμών που συνδεόταν με το Νιου Ντιλ, τον νέο φιλελευθερισμό του Φραγκλίνου Ρούσβελτ που εισήγαγε ένα πολιτικό εφεύρημα που απαίτησε την κονιορτοποίηση και την εξάλειψη συγκεκριμένων πολιτικών κατευθύνσεων και πολιτικών επιτευγμάτων της δεκαετίας του ’60.
Ωσπου το ’70 μια αντεπανάσταση στοχοποίησε μια πλειάδα μορφών κοινωνικότητας που έπρεπε να καταστραφούν ή να παραμορφωθούν. Για να εκμαιευθεί η συναίνεση τόσο για την παγκόσμια μετατόπιση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου προς πιο βίαιες μορφές όσο και για την επεκτεινόμενη χρηματοποίηση της καθημερινής ζωής.
Για να αναφερθεί στη συνέχεια ο καθηγητής Crary στο αποκορύφωμα της παγκόσμιας επανάστασης του 1968, η οποία ήταν πρωτοφανής σε διεθνή κλίμακα.
Αλλά από τη δεκαετία του ’80 και μέχρι τις μέρες μας όσοι συμμετείχαν στα γεγονότα της δεκαετίας του ’60 υποβαθμίζονται, χλευάζονται, δαιμονοποιούνται…
Με έκταση και εμπάθεια ιστορικών πλαστογραφιών που αποτελούν -όπως επισημαίνει ο καθηγητής Crary- μια ένδειξη του πόσο μεγάλος ήταν ο κίνδυνος που αντιπροσώπευε η δεκαετία του ’60 που συνεχίζει να την εκφράζει ακόμα και στη μεταθανάτια ζωή της.
“ΤΟ ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΑΔΡΑΝΕΣ” ΤΟΥ ΣΑΡΤΡ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΣΣΕΙ
Πάντως, ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ στη δεκαετία του 1960 κυκλοφόρησε το έργο του “κριτική του διαλεκτικού λόγου”, ένα από τα πιο σημαντικότερα έργα κοινωνικής σκέψης της δεκαετίας του 1960 (σελ. 161 – 163). Ενα έργο που αναλύει πώς διαιωνίζεται και καθίσταται αόρατη μια μοναδική ζωή – κόσμος. Ομως αυτό το βιβλίο υποτιμήθηκε και αγνοήθηκε όταν στη Βόρεια Αμερική κυριαρχούσε η θεωρία της αποδόμησης (εποχή Ρέϊγκαν – Θάτσερ). Μια αιτία ότι την κεντρική θέση σ’ αυτό το έργο του Σαρτρ κατέχει ο προβληματισμός για τις συστημικές στρατηγικές διαχωρισμού, οι οποίες εμποδίζουν τα άτομα να αντιληφθούν την πραγματικότητα στην οποία ζουν… Με τη σχετική ανικανότητα να αντιληφθούν τη φύση της κατάστασης στον κόσμο.
Ο Σαρτρ χαρακτήρισε αυτή την κατάσταση με τον όρο “πρακτικό αδρανές”. Νεολογισμός που αποδίδει σ’ έναν βαθμό το παράδοξο μιας δημόσιας και ιδιωτικής ζωής που σφύζει από δραστηριότητες (σε τεράστιο αριθμό) για να υπηρετεί τη στασιμότητα και τη διατήρηση της αδράνειας με τεράστια συσσώρευση επαναλαμβανόμενων παθητικών δραστηριοτήτων. Με το “πρακτικό αδρανές” να γίνεται τελικά το πεδίο της υποταγής.
ΥΠΝΟΣ: ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ, ΑΡΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Αλλά τι θα γίνει, τέλος το 24/7 – ο ύστερος καπιταλισμός και το τέλος του Υπνου. Ο τολμηρός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια ο Crary αποφαίνεται ότι: «Ενας από τους πολλούς λόγους για τον οποίο πολλές κουλτούρες συνέδεαν επί αιώνες τον ύπνο με τον θάνατο είναι ότι τόσο ο ύπνος όσο και ο θάνατος αποδεικνύουν τη συνέχεια του κόσμου παρά την απουσία μας. Ωστόσο, η προσωρινή απουσία των κοιμώμενων εμπεριέχει πάντα έναν δεσμό με το μέλλον. Με τη δυνατότητα της ανανέωσης, άρα της ελευθερίας.
Σήμερα στον 21ο αιώνα η ανησυχία του ύπνου έχει μια προβληματική σχέση με το μέλλον… Οι συνδηλώσεις του ύπνου και μιας ριζικής διακοπής εκφράζεται ως μια άρνηση του ανελέητου βάρους του παγκόσμιου παρόντος μας. Με τον ύπνο που στο πιο πεζό επίπεδο της καθημερινής εμπειρίας έχει τη δυνατότητα να σκιαγραφεί την ανανέωση και τη νέα αρχή που μπορούν να υπάρξουν πέρα από τη θανατηφόρα ορμή της συσσώρευσης της χρηματιστικοποίησης και της σπατάλης που καταστρέφει ότι ήταν κάποτε κοινό, ακόμα και τον ύπνο».
