Η αλληλεπίδραση μιας σειράς παραγόντων επηρεάζει την ποιότητα της συλλογικής και της ατομικής μας μνήμης.
Εγραφα την περασμένη εβδομάδα ότι σημαντικός παράγοντας αδύναμης μνήμης είναι η απουσία εμπειρίας αντιμετώπισης καθημερινών επεισοδίων. Δηλαδή η έλλειψη τελετουργίας στη ζωή μας. Αναρωτηθήκατε πώς συμπεριφέρονται πολλά παιδιά και αρκετοί ενήλικοι όταν επισκέπτονται για πρώτη φορά ένα άγνωστο τόπο ή όταν συμμετέχουν σε ένα μη οικείο γεγονός; Είναι σαν χαμένοι. Δεν ήταν πάντοτε έτσι. Πριν δύο δεκαετίες η συμμετοχή μας σε τελετές κάθε είδους ήταν εμφανώς μαζικότερη με αποτέλεσμα οι ανάλογες εμπειρίες μας, τα ονομαζόμενα σενάρια (scripts) στη Ψυχολογία, να είναι πλουσιότερες.
Σήμερα οι παρατεινόμενες κρίσεις επιτείνουν τα ελλείμματά μας, στη μνήμη επεισοδίων, σε τρόπους συμπεριφοράς και στον κοινωνικό συγχρονισμό.
Τελετουργία και μνήμη επεισοδίων
Τελετουργία είναι η προδιαγεγραμμένη σειρά που ακολουθούμε σε μια μεγάλη συλλογή καθημερινών πράξεων. Μια σειρά που μπορεί να μην έχει ένα συγκεκριμένο ορατό σκοπό. Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να γίνονται πράγματα καταναγκαστικά και μας δίνεται η εντύπωση ότι υποφέρουμε. Στην πραγματικότητα όμως αισθανόμαστε ότι εμείς έχουμε τον έλεγχο αφού ακολουθούμε τα διαδοχικά βήματα-στάδια, άρα ενδόμυχα προσδοκούμε οφέλη. Φυσικά τα οφέλη μας ελάχιστες φορές είναι υλικά. Στην πλειοψηφία τους είναι ψυχολογικά, όπως θα δούμε παρακάτω.
Η ενεργός συμμετοχή μας σε τελετουργικά δρώμενα διευκολύνει την αποτελεσματική καταγραφή των συμβάντων στη συλλογική και στην ατομική μνήμη μας επεισοδίων. Θυμόμαστε τόπους, χρόνους συμμετέχοντες και κάθε τι ξεχωριστό.
Δωρεάν αγχολυτικά
Η συνήθεια πολλών να ακολουθούν με θρησκευτική ευλάβεια συνήθειες στην καθημερινότητα τους απαλλάσσει από το άγχος της προσδοκίας του αποτελέσματος. Τα παραδείγματα είναι πολλά.
Είναι η συνήθεια των παικτών μιας ομάδας να συγκεντρώνονται λίγο πριν από την έναρξη του αγώνα, σε κύκλο, για να φωνάξουν ομαδικά την ιαχή της ομάδας τους και να ακολουθήσει το εμψυχωτικό χειροκρότημα των οπαδών.
Είναι οι λιτανείες που γίνονται σε αγροτικές περιοχές για να βρέξει, οι τελετές για να ευλογηθούν οι καρποί, όλες ευκαιρίες για σμίξιμο των συγχωριανών.
Είναι το κανάκεμα των ζαριών από τζογαδόρους και ταβλαδόρους για να εξευμενίσουν τη θεά της τύχης.
Σε όλες τις περιπτώσεις η προσήλωση στο τυπικό μιας λειτουργίας είναι αγχολυτική, ακριβώς επειδή ασχολούμαστε με τη λεπτομερή εκτέλεσή της και δεν σκεπτόμαστε τη ρίζα που μας προκαλεί άγχος.
Κοινωνικός συγχρονισμός
Αλλο σημαντικό όφελος των κοινωνιών που επιτυγχάνεται με τη συμμετοχή μας σε τελετουργίες είναι η συνοχή τους. Είναι αυτό που οι ανθρωπολόγοι ονομάζουν κοινωνικό συγχρονισμό.
Έρευνες έδειξαν ότι οι καρδιακοί παλμοί των ατόμων που συμμετέχουν σε μια τελετή συντονίζονται θετικά. Αυτό σημαίνει λιγότερο άγχος και αίσθηση ενότητας με την ομάδα.
Σε επίπεδο ενηλίκων οι έρευνες έδειξαν ότι στο τέλος μιας συμμετοχικής τελετής παρατηρούνται μεγαλύτερες δωρεές για ένα φιλανθρωπικό συνήθως σκοπό. Σας θυμίζω τους εράνους ή τις κληρώσεις που γίνονται στο πέρας μιας λειτουργίας ή ενός δείπνου. Αναφορικά με το άγχος μετρήθηκε μεγάλη μείωσή του όλο το 24ωρο όταν τα άτομα συμμετείχαν σε τελετουργίες.
Σε επίπεδο μιας τάξης μαθητών τα οφέλη του κοινωνικού συγχρονισμού -δηλαδή, της συνοχής της ομάδας- τα βλέπουμε στις υψηλές βαθμολογίες που κερδίζουν σε εξωτερικές εξετάσεις. Σε όλες τις περιπτώσεις η απουσία άγχους εξυπηρετεί την αποτελεσματική καταγραφή των κοινωνικών συμβάντων ή της νέας ύλης.
Χάσματα στη συμπεριφορά
Εμπειροι εκπαιδευτικοί ξεχωρίζουν, σε λίγα λεπτά, τα παιδιά που έχουν κοινωνική νοημοσύνη. Δηλαδή, αυτά που γνωρίζουν πώς να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα με τον τόπο που βρίσκονται. Χώροι στους οποίους αναδεικνύονται αυτές οι διαφορές είναι οι τόποι εγγραμματισμού (Μουσεία, Πινακοθήκες, Εικαστικές εκθέσεις, Ιστορικοί ή χώροι λατρείας).
Αναρωτηθήκατε τι συμβαίνει όταν μαθητές επισκέπτονται ένα τέτοιο τόπο, χωρίς να τους έχει γίνει προκαταρκτική ενημέρωση και χωρίς ανάθεση εργασίας; Συμπεριφορά μπάχαλο. Το να γεμίσεις το κινητό σου με δεκάδες φωτογραφίες όπως έκαναν κάποιοι, προ ημερών, στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου είναι ανώφελο, αν μετά την επίσκεψη είσαι το ίδιο φτωχός σε παρατηρητικότητα, κριτική σκέψη και γνώσεις.
Τέλος, μαθητές μου διαπίστωσαν ότι η έλλειψη τελετουργικής παιδείας για τη συμπεριφορά τους στην αίθουσα διδασκαλίας μπορεί να προκαλεί απώλεια μέχρι και το 10% του ωφέλιμου χρόνου.
Συμπερασματικά
4 Τα οφέλη από τη ενεργό συμμετοχή μας σε τελετές είναι πολλαπλά.
4 Μειωμένο άγχος, καλύτερη μνήμη επεισοδίων, αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου και κοινωνικός συγχρονισμός είναι μερικά από τα οφέλη.
4 Κάθε φορά που ενσωματώνουμε στοιχεία τελετουργικά στην εκπαίδευση έχουμε οφέλη σε συμπεριφορές και αποτελέσματα.
• Πτυχιούχος Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη Δια Βίου Μάθηση, συγγραφέας ‘Μαθαίνω Εύκολα’, ‘Θυμάμαι Εύκολα’
• Επικοινωνία: polygnosi@gmail.com, facebook: polygnosi
