ΠΑΝΕ δυο χρόνια τώρα που ο “χρόνος μας” δεν είναι αυτός που συνηθίσαμε. Kάθε λίγο και λιγάκι “διασπάται” από απαγορεύσεις που μας επιβάλλει η συνεχής απειλή των νέων μεταλλάξεων της πανδημίας: σήμερα η “Όμικρον” και αύριο δεν ξέρουμε ποια άλλη. Είναι ένας χρόνος με αλλοπρόσαλλες καταστάσεις, διαλυμένα ημερολόγια και σχεδιασμούς, μισές μέρες εργασίας, αγωνιώδεις νύχτες, ακατάστατες μικρές ώρες, ταραχώδη λεπτά, άνισους μήνες, απροσδόκητα ή αιφνίδια lockdown…
Ο ΧΡΟΝΟΣ, από αόριστος και μονότονος, έγινε συγκεκριμένος, γραμμικός, αενάως απειλητικός. Αλλά και ουδέποτε στατικός για τους επιστήμονες, τους λοιμωξιολόγους και τους πολιτικούς μας. Υπάρχει χρόνος για δημιουργία, νεκρός χρόνος, χρόνος “σωτηριολογικός”, προνομιακός, ανοήτως αμέριμνος για τους αστόχαστους…
ΑΞΙΖΕΙ, λοιπόν, να διαβάσουμε, έστω αποσπασματικά, ένα ωραίο κείμενο περί χρόνουγραμμένο από ένα λάτρη της παράδοσης και της Ορθοδοξίας, τον Αϊβαλιώτη αγιογράφο και λόγιο Φώτη Κόντογλου (1896-1965) (1). Ναι, υπάρχει ο χρόνος που “περνά” αμείλικτος οδηγώντας μας με μαθηματική ακρίβεια στο θάνατο. Που μας περιγελά κάθε Πρωτοχρονιά προσφέροντάς μας πάντα τις ίδιες φρούδες ελπίδες. Όμως, υπάρχει κι ο νικητής αυτού του “ψεύτη χρόνου”, ο Χριστός! [Διατηρούμε αυτούσια τα αποσπάσματα]:
“Ἡ πιὸ φοβερὴ κ᾿ ἡ πιὸ ἀνεξιχνίαστη δύναμη στὸν κόσμο εἶναι ὁ Χρόνος, ὁ Καιρός. Καλὰ-καλὰ τί εἶναι αὐτὴ ἡ δύναμη δὲν τὸ ξέρει κανένας, κι ὅσοι θελήσανε νὰ τὴν προσδιορίσουνε, μάταια πασκίσανε. Τὸ μυστήριο τοῦ Χρόνου ἀπόμεινε ἀκατανόητο, κι ἂς μᾶς φαίνεται τόσο φυσικὸς αὐτὸς ὁ Χρόνος. Τὸν ἴδιο τὸν Χρόνο δὲ μποροῦμε νὰ τὸν καταλάβουμε τί εἶναι, ἀλλὰ τὸν νοιώθουμε μοναχὰ ἀπὸ τὴν ἐνέργεια ποὺ κάνει, ἀπὸ τὰ σημάδια ποὺ ἀφήνει πάνω στὴν πλάση. Ἡ μυστηριώδης πνοή του ὅλα τ᾿ ἀλλάζει. Δὲν ἀπομένει τίποτα σταθερό, ἀκόμα κι ὅσα φαίνονται σταθερὰ κι αἰώνια. Μιὰ ἀδιάκοπη κίνηση στριφογυρίζει ὅλα τὰ πάντα, μέρα-νύχτα, κι αὐτὴ τὴν ἄπιαστη καὶ κρυφὴ κίνηση δὲ μπορεῖ νὰ τὴ σταματήσει καμμιὰ δύναμη. Τοῦτο τὸ πρᾶγμα ποὺ τὸ λέμε Χρόνο, τὸ ἔχουμε συνηθίσει, εἴμαστε ἔξοικειωμενοι μαζί του, ἀλλιῶς θὰ μᾶς ἔπιανε τρόμος, ἂν εἴμαστε σὲ θέση νὰ νοιώσουμε καλὰ τί εἶναι καὶ τί κάνει. Ὅπως εἴπαμε, δουλεύει μέρα-νύχτα, αἰῶνες αἰώνων, ἀδιάκοπα, βουβά, κρυφά, κι ὅλα τ᾿ἀλλάζει μὲ μία καταχθόνια δύναμη, ἄπιαστος, ἀόρατος, ἀνυπάκουος, τόσο, ποὺ νὰ τὸν ξεχνᾷ κανένας καὶ νὰ θαρρεῖ πὼς δὲν ὑπάρχει, αὐτὸς ποὺ εἶναι τὸ μόνο πρᾶγμα ποὺ ὑπάρχει καὶ ποὺ δὲ μπορεῖ ἡ διάνοιά μας, μὲ κανέναν τρόπο, νὰ καταλάβει πὼς κάποτε δὲν θὰ ὑπάρχει, πὼς θὰ καταστραφεῖ, πὼς θὰ λείψει. Πῶς, ἀφοῦ αὐτὸ τὸ «κάποτε» εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χρόνος; Πῶς μπορεῖ νὰ φανταστεῖ κανένας πῶς κάποτε θὰ πάψει νὰ ὑπάρχει αὐτὸ τὸ ἴδιο τὸ «κάποτε»;
Ἂν λείψει ὁ Χρόνος θὰ λείψουνε ὅλα τὰ πάντα. Αὐτὸς τὰ γεννᾷ, κι αὐτὸς πάλι τὰ λυώνει, τὰ κάνει θρύψαλα, καὶ τὰ ἐξαφανίζει. Γι᾿ αὐτὸ οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες λέγανε στὴ Μυθολογία τους πὼς ὁ Κρόνος, δηλαδὴ ὁ Χρόνος, ἔτρωγε τὰ παιδιά του. Γέννηση, μεγάλωμα, φθορὰ καὶ θάνατος εἶναι τ᾿ ἀκατάπαυστα ἔργα του. Ἐνῷ βρίσκεται γύρω μας, ἀπάνω μας, μέσα μας, δὲν τὸν νοιώθουμε ὁλότελα, αὐτὸν τὸν ἀκατανόητο ἄρχοντά μας, αὐτὸν ποὺ εἶναι φίλος κ᾿ ἐχθρός μας, γιατὶ αὐτὸς μᾶς φέρνει ὅλα τὰ καλὰ ποὺ μᾶς χαροποιοῦνε, κι ὅλα τὰ κακὰ ποὺ μᾶς πικραίνουνε. Μᾶς δίνει τὴ γέννηση, τὴ γλυκειὰ λέξη τῆς ζωῆς, τὴ χαρὰ τῆς νιότης, τὴ δύναμη τῆς ἀντρείας, μᾶς δωρίζει παιδιά, ἐγγόνια, ἔργα λαμπρὰ ποὺ μᾶς ξεγελοῦνε, κάθε λογῆς εὐχαρίστηση κι ἀνάπαψη. Καὶ πάλι, ὁ ἴδιος μᾶς δίνει τὶς στενοχώριες, τὶς θλίψεις, τοὺς πόνους, τὶς ἀρρώστειες, τὸ ἀπίστευτο ἄλλαγμα καὶ χάλασμα τοῦ κορμιοῦ μας καὶ τῶν ἔργων, ποὺ κοπιάσαμε νὰ τὰ κάνουμε, καὶ στὸ τέλος μας ποτίζει τὸ φαρμάκι ἀπὸ τὸ ἴδιο ποτήρι ποὺ μᾶς πότισε τὸ γλυκὸ κρασὶ τῆς χαρᾶς, δίνοντάς μας τὸν θάνατο, σ᾿ ἐμᾶς καὶ στοὺς δικούς μας.(…)
Ἀλλοίμονο! Αὐτὴ τὴν ἄσπλαχνη μυλόπετρα ποὺ τ᾿ ἀλέθει ὅλα στὸν κόσμο, τὴ γιορτάζουμε κάθε πρωτοχρονιά, καὶ τὴ φχαριστοῦμε γιὰ ὅσα μᾶς ἔκανε πρίν, καὶ γιὰ ὅσα θὰ μᾶς κάνει ὕστερα, γιὰ τὰ πολλὰ κακὰ ποὺ θὰ πάθουμε ἀπ᾿ αὐτή, κοντὰ στὰ λίγα καλὰ ποὺ θὰ μᾶς φέρει καὶ ποὺ θὰ μᾶς τὰ πάρει βιαστικά (…)
Τοῦτος ὁ ὑλικὸς κόσμος εἶναι τὸ βασίλειο τοῦ Χρόνου, ποὺ τὸν κάνει ν᾿ ἀνθίζει καὶ νὰ μαραίνεται ἀδιάκοπα. Ἡ φθορὰ εἶναι ὁ σκληρὸς νόμος ποὺ ἔβαλε ἀπάνω του τοῦτος ὁ τύραννος. Μ᾿ αὐτὴ τὴν ἄσπαστη ἁλυσίδα βαστᾷ καὶ τὸν ἄνθρωπο, σκλάβο ἀνήμπορον κάτω ἀπὸ τὰ πόδια του.
Μόνο μία ἐλπίδα ὑπάρχει γι᾿ αὐτόν, νὰ γλυτώσει ἀπὸ τὴ φθορά: ὁ Χριστός, ὁ λυτρωτής, ὁ καθαιρέτης τῆς φθορᾶς. Ἐκεῖνος ποὺ πάτησε τὸν θάνατο καὶ ποὺ εἶπε: «ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ κἂν ἀποθάνῃ ζήσεται. Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν, ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς. Ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου, ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα»! (…)
… ΤΗΝ ίδια θρησκευτική άποψη περί ενός “εχθρικού” αλλά πεπερασμένου χρόνου, με νικητή στο τέλος τον Χριστό, εκφράζει, ποιητικώ τω τρόπω, κι ο Άγγλος ποιητής Τζον Μίλτον (John Milton, 1608-1674) συγγραφέας του περίφημου “Paradise Lost” (=Απωλεσθείς Παράδεισος) (2). [Μερικά αποσπάσματα του ποιήματός του “On Time”]:
“Πέτα χρόνε φθονερέ
μέχρι να τελειώσεις τον αγώνα σου
Επισκέψου τις ώρες τις τεμπέλικες,
που πατούν με μολυβένιο βήμα
και τρέχουν με το ρυθμό του βαριδιού (…)
Γιατί όταν κάθε κακό θα έχεις θάψει
και, τελευταίον, θά’ χεις καταβροχθίσει τον άπληστο εαυτό σου,
η απέραντη Αιωνιότητα θα καλωσορίσει την ευτυχία μας
δίνοντας στον καθένα ένα φιλί.
Και η Χαρά θα μας παρασύρει στην πλημμύρα της
μαζί με ό,τι στ’ αλήθεια καλό είναι και τέλεια θεϊκό.
Με την Αλήθεια και τη Γαλήνη και την Αγάπη να λάμπουν
γύρω απ΄τον ανώτατο Θρόνο
Εκείνου που η ματιά του δημιουργεί από μόνη της την ευτυχία (…)”
ΧΩΡΟΣ χωρίς χρόνο, όπως και χρόνος χωρίς χώρο δεν νοούνται. Για τους ερευνητές, “Ο χώρος στην πραγματικότητα που βιώνουμε δεν είναι ένα αφηρημένο μέγεθος, αλλά μια σειρά “τόπων”, όπως κι ο χρόνος είναι μια σειρά φευγαλέων “στιγμών”. Ο χρόνος “μας” είναι μια διάσταση της παρούσας ζωής που καθορίζει τη συμπεριφορά μας σε πολύ μεγάλο βαθμό. Επιδρά στην επικοινωνία μας με τους άλλους, υπενθυμίζει την αλληλουχία των εποχών -συνεπώς και των εορταστικών στιγμών/σταθμών (Γέννηση, Πρωτοχρονιά, Πάσχα κ.λπ.)- και μας τοποθετεί μέσα στην υπόλοιπη δημιουργία του Θεού ως μια απειροελάχιστη “πεπερασμένη” και ασήμαντη οντότητα.
…ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ, με λιγότερους “σταθμούς” απωλειών και περισσότερους χαράς. (31-12-21)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Φώτης Κόντογλου – “Ὁ Χρόνος καὶ ὁ κόσμος τῆς φθορᾶς” (Μικρὸ ἑορταστικό, Ἀκρίτας, 2006)
-(2) Τζον Μίλτον, “Για το χρόνο” [On Time]: Στο “Η σοφία των αιώνων”, του Wayne W. Dyer, μτφρ. Άρλα Φύτρου, εκδ. “Η Δύναμη της Επιτυχίας”, σ. 129-130, 1999. [περισσότερα για το ποίημα στο https://poemanalysis.com/john-milton/on-time/]
