Γνωρίζουμε ότι η μνήμη μας παίζει μαζί μας. Η πιο παιχνιδιάρα λειτουργία της φαίνεται ότι είναι η μνήμη των επεισοδίων της ζωής μας.
Έρευνες των τελευταίων δεκαετιών ανακάλυψαν ότι η μνήμη είναι ένα χρωματιστό μπουκέτο λειτουργιών. Κάθε μια λειτουργία είναι χωριστή, αλλά ταυτόχρονα είναι συνδεδεμένη σαν να είναι σε μπουκέτο με τις αδελφές της.
Την περασμένη εβδομάδα με αφορμή τη συνέντευξη για τον Τουρισμό στα “Χανιώτικα Νέα” διαπίστωσα πόσο εύθραυστη είναι η μνήμη μας. «Δεν μπορούσα να θυμηθώ ποιο έτος δημιουργήσαμε το 1ο Δημοτικό Γραφείο Πληροφοριών στα Χανιά μαζί με τον Βαγγέλη Μαριολάκη. Ήταν το καλοκαίρι του 1986ή του 1987;».
Στο σημείωμα παραθέτω ευρήματα σχετικά με τη Μνήμη Επεισοδίων, τα πρώτα συμπτώματα Alzheimer και μια τακτική που ακολουθεί ένας φίλος για να μη ξεχνάει.
Η προσωπική μας ιστορία
Αν σας προτείνουν να ανταλλάξετε τις προσωπικές σας μνήμες με ένα υλικό αγαθό ή με τις μνήμες ενός άλλου ατόμου θα το κάνατε; Ερώτηση για πολύωρη συζήτηση συνταξιούχων και με πολλαπλές προεκτάσεις.
Η προσωπική μας ιστορία είναι καταγεγραμμένη σε μια ξεχωριστή λειτουργία της μνήμης. Οι ερευνητές την ονόμασαν “episodic memory” κι ο αντίστοιχος όρος στα Ελληνικά αποδίδεται με “Μνήμη επεισοδίων”. Είναι προφανές ότι ο πλούτος των αρχείων της εξαρτάται άμεσα από τα δυναμικά ερεθίσματα που καταγράφουν κάθε γεγονός της ζωής μας.
Η ανάκτηση κάθε επεισοδίου συνδέεται με μια συγκεκριμένη στιγμή ή ένα συγκεκριμένο τόπο. Για παράδειγμα, εγώ συνδυάζω το εξωτικό λιμάνι Lobito στις νότιες εσχατιές της Αγκόλα με το κυνηγητό μαϊμούδων. Όταν στα νιάτα μου, μια αγέλη μαϊμούδων με κυνήγησε σε ένα παραλιακό άλσος.
Η δυσκολία ή η ευκολία ανάκλησης ενός επεισοδίου εξαρτάται από το συναισθηματικό της φορτίο κι από την παρατηρητικότητα του ατόμου.
Ζωντανές ή σκονισμένες μνήμες
Χανιώτης ο οποίος είναι συνταξιούχος εδώ και μια δεκαετία εμφανίζεται να ανακαλεί με εξαιρετική ευκολία επεισόδια της προσωπικής του ζωής. Αρκεί μια άσχετη λέξη, φράση ή πληροφορία στην κουβέντα της παρέας για να ενεργοποιήσει το μηχανισμό ανάκλησης μιας προσωπικής του εμπειρίας.
«Πως τα καταφέρνεις ρε συ και θυμάσαι τόσες λεπτομέρειες;» τον ρωτούν.
Κι αυτός αντί για απάντηση χαμογελά σαν παιδί.
Μια λογική εξήγηση -κατά Αριστοτέλη- είναι ότι για κάθε σκηνή – επεισόδιο ο φίλος μας έχει καταγράψει πολλά ερεθίσματα. Έτσι όταν ένα από αυτά ενεργοποιηθεί τότε πετάγεται πάνω κι αναφωνεί…
Βέβαια υπάρχει ένας σοβαρός κίνδυνος σύμφωνα με τον Πλάτωνα.
Ο Πλάτωνας για να τονίσει το εύθραυστο της μνήμης παρομοίαζε το μυαλό μας σαν ένα περιστερώνα. Το κάθε περιστέρι μεταφέρει μια ξεχωριστή μνήμη.
Όταν θέλεις να θυμηθείς κάτι απλώνεις τα χέρια σου για να πιάσεις το αντίστοιχο περιστέρι. Αν πιάσεις το λάθος περιστέρι, τότε έχεις κάνεις λάθος ανάκληση κι αρχίζεις από την αρχή…
Φυσικά υπάρχει κι άλλος κίνδυνος. Τα πολλά ερεθίσματα ενός επεισοδίου φέρνουν πολλές επαναλήψεις…
Για τη μνήμη επεισοδίων των νεότερων θα κάνω αναφορά σε ένα επόμενο σημείωμα.
Αρχίζω να ξεχνάω τη ζωή μου…
Τα πρώτα συμπτώματα της ασθένειας Alzheimer συμπεριλαμβάνουν περιόδους στις οποίες ξεχνάς να κάνεις πράγματα ή αισθάνεσαι ότι χάνεις τη μνήμη σου.
Δηλαδή, τη μνήμη των επεισοδίων που είναι η ατομική σου ιστορία. Γενικά αισθάνεσαι ότι κάτι δεν λειτουργεί όπως παλιά. Στην επόμενη φάση χάνεσαι ακόμη και σε γνωστά μέρη. Παράδειγμα μια γνωστή μου Χανιώτισσα που ανησύχησε όταν κατέβηκε από το λεωφορείο και αισθάνθηκε ότι είχε χαθεί και δεν μπορούσε να προσανατολιστεί. Ευτυχώς, αυτή η αίσθηση κράτησε λίγο. Της σύστησα να επισκεφθεί άμεσα το γιατρό της.
Το επόμενο στάδιο είναι να μπερδεύεσαι στο ίδιο σου το σπίτι. Τα χρόνια επηρεάζουν την μνήμη μας κι είναι φυσιολογικό.
Οι ειδικοί μας λένε ότι η ασθένεια Alzheimer μας οδηγεί σε μια σταθερή απώλεια μνήμης που μπορεί να είναι μακρόχρονη μέχρι και 10 χρόνια από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων.
Η μελλοντική μνήμη επεισοδίων
Αυτή η λειτουργία της μνήμης ενεργοποιείται μετά από σύντομη εκπαίδευση κι είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε υποψηφίους των Πανελλαδικών εξετάσεων.
Κάνω ιδιαίτερη αναφορά στη μελλοντική μνήμη επεισοδίων στο νέο μου βιβλίο “Μελετώ αποτελεσματικά για μαθητές Λυκείου”.
Συζητούσαμε το θέμα της μελλοντικής μνήμης επεισοδίων στην πρωινή συντροφιά, όταν ο φίλος Κώστας Μουντάκης (επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου) συμπλήρωσε…
«Χρησιμοποιούσαμε αυτή τη στρατηγική όταν προπονούσαμε αθλητές. Συγκεκριμένα για κάθε 2 ώρες προπόνηση οι αθλητές μας αφιέρωναν 10-15 λεπτά για να απομονωθούν και να κάνουν μελλοντική προβολή της ιδανικής απόδοσης τους σε επικείμενους αγώνες. Αυτή η προβολή στο μέλλον ήταν το ισοδύναμο μιας δυναμικής προσευχής».
Χάρηκα ιδιαίτερα για την παρατήρηση του Κώστα, αφού άλλο ένα εύρημα της Γνωστικής Ψυχολογίας βρήκε εφαρμογή στην καθημερινότητά μας.
Συμπερασματικά
✓Ο Αριστοτέλης συνιστά να έχουμε πολλά ερεθίσματα για κάθε επεισόδιο και να έχουμε εξασφαλίσει μια αφετηρία για να το ανακαλέσουμε.
✓Η τακτική ανάκληση επεισοδίων της ζωής μας μαζί με τα συναισθήματα που συνόδευαν κάθε ένα είναι τροφή για το νου.
✓Η μνήμη επεισοδίων του μέλλοντος είναι υπέρ-τροφή για το νου μας, αφού περιέχει στοιχεία προσδοκίας, ελπίδας κι ανακάλυψης.
✓Καλλιεργούμε όλο το μπουκέτο των λειτουργιών της μνήμης μας για να αποφύγουμε -κατά το δυνατόν- την εξάρτηση από ηλεκτρονικά βοηθήματα.
✓Η μνήμη μας είναι το ημερολόγιο που κουβαλάμε μαζί μας,
