Η πειθώ μιας ιστορίας είναι αναμφισβήτητη. Ιστορικοί, πολιτικοί, κοινωνιολόγοι, διαφημιστές, καλόβουλοι ή κακόβουλοι χρήστες των μέσων τη χρησιμοποιούν.
Ποιοι είναι οι πλέον αποτελεσματικοί παραμυθάδες; Ποιοι μας παραμυθιάζουν ευκολότερα; Ειλικρινά δεν γνωρίζω.
Η τέχνη της αφήγησης, του παραμυθιάσματος δηλαδή, έχει εξελιχθεί, είναι αντικείμενο έρευνας και επιβραβεύεται. Οι δημοσιογράφοι των New York Times έχουν βραβευθεί επανειλημμένα για τον πειστικό τρόπο που παρουσιάζουν τα ρεπορτάζ τους -visual stories. Μια τεχνική που άρχισαν να ακολουθούν ‘Έλληνες δημοσιογράφοι.
Στο σημείωμα παρουσιάζω δημοφιλείς στρατηγικές πειθούς με τη χρήση ιστοριών και μια μαζική εξαπάτηση.
Πρώτοι αφηγητές
Οι ιστορικοί είναι οι πρώτοι μεγάλης κλίμακας αφηγητές επεισοδίων. Ο δικός μας ο Όμηρος ισχυρίζεται ότι θεοί και θνητοί απολαμβάνουν τις ιστορίες του (Οδύσσεια X 346-7).
Κάποιοι χρησιμοποιούν την αναλυτική μέθοδο για να προσεγγίσουν ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα. Τι καταφέρνουν; Να μεταφέρουν την ευθύνη στους αναγνώστες να ζυγίσουν τα στοιχεία, να κάνουν υποθέσεις, και να βγάλουν συμπεράσματα.
Μεταγενέστεροι ιστορικοί περιγράφουν την αντίδραση ατόμων που ενεπλάκησαν σε ιστορικά επεισόδια. Χρησιμοποιούν αυτοβιογραφίες, βιογραφίες και λογοτεχνικά κείμενα. Και σε αυτή την περίπτωση εμείς οι αναγνώστες καλούμαστε να ανακαλύψουμε τις ανθρώπινες ιστορίες που συνοδεύουν τις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές.
Και στις δύο προσεγγίσεις, οι αναγνώστες καλούνται να ανακαλύψουν τη δική τους αντικειμενική αλήθεια-παραμύθι.
Σύγχρονοι αφηγητές
Οι ιστορίες των κοινωνικών επιστημόνων, των σκηνοθετών, των φωτογράφων, των δημοσιογράφων είναι πολυσύνθετες και ποικίλες. Οι ιστορίες τους γραπτές ή οπτικές, αστείες ή σοβαρές ενσωματώνουν…
• Τα ξεχωριστά στοιχεία ενός τόπου ή ατόμου για να συνθέσουν την ταυτότητά του.
• Τις κοινωνικές – πολιτικές τάσεις και τις οικονομικές δομές μιας περιοχής ή τις καταναλωτικές μας συνήθειες.
• Τις κοινωνικές δραστηριότητες ενός ατόμου ή τόπου, τη βαρύτητά του και τις αλληλεπιδράσεις του.
Γνωρίζουν ότι ανεξάρτητα από το μίγμα της ιστορίας τους, έμπειροι αναγνώστες-θεατές μπορούν να “δουν” ποικιλία ερμηνειών. Δηλαδή να γελάσουν ή να στοχαστούν και να ενεργήσουν κατάλληλα.
Σε κάθε περίπτωση αναγνώστες και θεατές δημιουργούν τα δικά τους αφηγήματα. Το κέρδος τους; Έχουν την αίσθηση της ασφάλειας επειδή “βλέπουν” τη διαδρομή της ιστορίας.
Οι πιο έμπειροι θα προβλέψουν το μέλλον που θα επαναληφθεί. Άλλοι θα την παρερμηνεύσουν, θα παραμυθιαστούν ή θα εγκαταλείψουν την προσπάθεια.
Η παραπλάνηση των Κρητικών
Θυμόσαστε τις διαδηλώσεις μας το καλοκαίρι 2014 για την καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας;
Τότε μας παραμύθιασαν ότι “κάτι φοβερό” θα γίνει έξω από τις ακτές μας.
Κι επειδή τίποτα κρυπτόν, μια έκθεση 60 σελίδων του Υπουργείου Άμυνας των Η.Π.Α (2017) περιγράφει λεπτομερώς την διαδικασία. Αναφέρει τις κινητοποιήσεις μας και ότι η καταστροφή των χημικών ήταν ένα εξαιρετικό τεχνικό επίτευγμα (συνεργάστηκαν 12 κράτη – συμμετείχαν Ρωσία και Κίνα). Όλοι επωφελήθηκαν κατά κάποιο τρόπο. Κερδισμένες κι οι εταιρίες ελικοπτέρων που μετέφεραν εφόδια και τις βάρδιες τεχνικών στην Ιταλία.
Που έγινε η διύλιση; Σε διεθνή ύδατα 700 χιλιόμετρα από τα Χανιά, σύμφωνα με χάρτη του BBC.
Τότε, μας παραπλάνησαν ομαδικά και δεν το καταλάβαμε.
Οι ιστορίες του Obama
Ο διανοούμενος Β. Obama πείθει με εξαιρετική ευχέρεια. Στις ομιλίες του γνώριζε ότι το ακροατήριο του ήταν ανομοιογενές. Γι’ αυτό χρησιμοποιούσε με επιτυχία μοναδικές στρατηγικές, για να γίνει κατανοητός και τα μηνύματα του να καταγραφούν στη μνήμη επεισοδίων των ακροατών του.
Κατά αρχήν χρησιμοποιούσε την πολυφωνία. Μια τεχνική που απέχει παρασάγγες από το ξύλινο λόγο.
Το ακροατήριο του συμμετέχει στην ομιλία-εκδήλωση με πρωταγωνιστή τον ίδιο.
Η συμμετοχή τους είναι αυθόρμητη, γελάνε ή δακρύζουν, αισθάνονται ότι προσθέτουν ή συνεισφέρουν. Έτσι ο λόγος του αποκτά ουσία και ρεαλισμό.
Επίσης, χρησιμοποιεί την τεχνική της προσωποποιημένης αφήγησης.
Ας δούμε τι σημαίνει αυτή. Εμφανίζει κάθε ιδέα που παρουσιάζει να προέρχεται από άλλο άτομο πραγματικό, αληθοφανή ή της οικογένειας του. Αυτή η ευφυής στρατηγική εξυπηρετεί το στόχο του. Δηλαδή, η επιρροή που ασκεί να φαίνεται ότι προέχεται από το λαό. Αυτές οι λαϊκές ιστορίες -οι οποίες αναπαράγονται- παραμυθιάζουν το λαό.
Τα παραμύθια των διαφημιστών
Οι ιστορίες των διαφημιστών κερδίζουν έδαφος τα τελευταία 10 χρόνια. Οι διαφημιστές αντί να τονίζουν τα πλεονεκτήματα ενός προϊόντος, αφηγούνται μια διασκεδαστική πειστική ιστορία.
Αν η ιστορία τους αγγίξει το συναίσθημά μας, τότε η σύνδεση-ταύτιση πέτυχε. Για να μας παραμυθιάσουν οφείλουν να είναι προσεκτικοί.
Ο λόγος; Η επιθετική διαφήμιση δεν ωφελεί πλέον.
Οι πετυχημένες ιστορίες τους περιέχουν όλα τα δομικά στοιχεία που προβλέπει σχετική θεωρία της Ψυχολογίας. Οι ήρωες κι οι πράξεις τους σκοπό έχουν να γεννήσουν θετικά συναισθήματα με διττό σκοπό.
Αφ’ ενός να ταυτιστούμε με τα αισθήματα, τις σκέψεις και τα πιστεύω των ηρώων κι αφετέρου να μειώσουν τις αντιστάσεις μας.
Να μας παραμυθιάσουν δηλαδή με τη δύναμη του συναισθήματος κι όχι της εικόνας.
Κάθε φιλόδοξος διαφημιστής προσέχει ώστε η ιστορία του:
• Να είναι αρκετά ρεαλιστική.
• Τα συστατικά της διασκέδασης, της ιλαρότητας και της αξιοπιστίας να είναι σε ισορροπία.
• Το προϊόν να είναι ενσωματωμένο στην ιστορία, χωρίς να υπερτονίζεται.
Συμπερασματικά
✓ Κάθε άτομο παραμυθιάζεται, διασκεδάζει και μαθαίνει μέσω μιας ιστορίας σε διαφορετικό βαθμό!
✓ Οι ιστορίες στήνονται σε οτιδήποτε περιβάλλον με ήρωες καθημερινούς ανθρώπους ή την φύση.
✓ Οι “καθημερινές” ιστορίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα ΜΜΕ και στις διαφημίσεις καταγράφονται στη μνήμη επεισοδίων και μας επηρεάζουν…
✓ Οι πετυχημένες “ιστορίες” αναδύονται από τη μακρόχρονη μνήμη μας σε ανύποπτο χρόνο, επηρεάζουν τις αποφάσεις μας, βοηθάνε στη λύση προβλημάτων και τη μάθηση.
