Τι είναι ο χρόνος για τον άνθρωπο;

Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι διακρίνουμε δύο τελείως διαφορετικούς χρόνους: Ο ένας είναι ο χρόνος όπως τον αντιλαμβάνονται οι ανθρώπινες αισθήσεις. Μια αίσθηση χρόνου ψεύτικη, μερική, μια ψευδαίσθηση. Ο άλλος, είναι ο πραγματικός χρόνος που δεν είναι δυνατόν να τον αντιληφθούν οι αισθήσεις μας, παρά μόνο ο νους μας.

Ο χρόνος των ανθρώπινων αισθήσεων:
Για τον απλό άνθρωπο, η παγιωμένη άποψη είναι ότι ο χρόνος είναι μια απόλυτη οντότητα στο σύμπαν. Ο χρόνος κυλά με ένα ομοιόμορφο τρόπο για όλους και παντού και πάντα προς τα εμπρός. Σε κάθε γεγονός αντιστοιχεί  ένας και μοναδικός αριθμός, ο λεγόμενος ‘χρόνος του γεγονότος’ και σε κάθε δύο γεγονότα ένας άλλος αριθμός, το ‘χρονικό διάστημα μεταξύ τους’.
Στην καθημερινή  ζωή του ανθρώπου,  ο χρόνος να φαίνεται ότι κυλά άλλοτε αργότερα και άλλοτε γρηγορότερα. Σε περιόδους χαράς νομίζουμε ότι ο χρόνος κυλά γρήγορα ενώ σε περιόδους θλίψης αργά. Η εξήγηση σε αυτό φαίνεται να είναι η ταχύτητα επεξεργασίας των πληροφοριών που ο άνθρωπος  λαμβάνει από το περιβάλλον του και τις οποίες δεν επεξεργάζεται πάντοτε με τον ίδιο ρυθμό.   Από έρευνες του τρόπου που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις πληροφορίες, προέκυψαν μερικά εξαιρετικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα. «Σύμφωνα με το καθιερωμένο γνωστικό μοντέλο, όσο περισσότερη προσοχή δίνουμε στον χρόνο, τόσο αυξάνεται η υποκειμενική αίσθηση της διάρκειάς του», υποστηρίζει ο Μ. Wittmann.  Αυτό συμβαίνει επειδή τα «τικ-τακ» του βιολογικού ‘ρολογιού’ μας  συσσωρεύονται μονάχα όταν εστιάζουμε την προσοχή μας στον χρόνο. Το ίδιο συμβαίνει επίσης όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση επιφυλακής: επειδή εστιάζουμε την προσοχή μας στα πάντα, η συχνότητα των νευρικών ώσεων αυξάνει, συνεπώς αυξάνει και η συχνότητα των ώσεων που καταγράφονται από την εγκεφαλικό μας ‘ρολόι’.
Στην παιδική ηλικία που τα πάντα είναι πρωτόγνωρα, η μνήμη “γράφει” διαρκώς και έτσι τα καλοκαίρια μας φαίνονται πως διαρκούν περισσότερο.
Ο Άγιος Αυγουστίνος λέει: «Τι είναι, λοιπόν, ο χρόνος; Αν δε με ρωτά κανείς, γνωρίζω. Αν, όμως,, θέλω να το εξηγήσω σε κάποιον που με ρωτά, δε γνωρίζω.»
Πρόσφατη μελέτη (2016) ενισχύει την άποψη αρκετών επιστημόνων ότι κατά ένα μέρος τουλάχιστον, ακόμα και η γήρανση καθοδηγείται από ένα εσωτερικό γενετικό ‘ρολόι’ που ωθεί τους οργανισμούς σε μια σταδιακή κατάρρευση. Αν καταστεί δυνατό να επιβραδυνθεί ο ‘χτύπος’ αυτού του ρολογιού στον άνθρωπο, τότε θα αυξηθεί και το προσδόκιμο ζωής του.
Συγκεκριμένα,  ερευνητές του Ινστιτούτου Βιολογικών Επιστημών Salk στην Καλιφόρνια,  προκάλεσαν αναπρογραμματισμό των κυττάρων σε ποντίκια που έφεραν  μια μετάλλαξη που οδηγεί σε πρόωρη γήρανση (ανάλογη με την ‘προγηρία’ στους ανθρώπους). Ο αναπρογραμματισμός αυτός έκανε τα τρωκτικά να ξανανιώσουν! Είναι η πρώτη φορά που ο κυτταρικός αναπρογραμματισμός παρατείνει τη διάρκεια της ζωής σε ένα υγιές  ζώο.
«Η γήρανση δεν είναι ανάγκη να προχωρά μόνο προς μια κατεύθυνση», εξηγεί ο επικεφαλής της μελάτης αυτής, Δρ Μπελμόντε. Το ανθρώπινο λοιπόν  ‘βέλος του χρόνου’ μπορεί να επιβραδυνθεί, αν όχι να  αντιστραφεί πλήρως.
Ας δούμε τώρα την έννοια του ‘ΤΩΡΑ’ των ανθρώπινων αισθήσεων. Είναι άραγε το ‘τώρα’ απόλυτο; Το δικό μου ‘τώρα’ είναι το ίδιο με το δικό σου; Είναι το ίδιο με τον αστροναύτη που βρίσκεται στη Σελήνη;   Η απάντηση είναι ότι όσο μακριά κοιτάζω τόσο το δικό μου ‘τώρα’ διαφέρει με το ‘τώρα’ του εξεταζόμενου αντικειμένου. Αν κοιτάξω τον ήλιο, αυτό που βλέπω είναι αυτό που συνέβη εκεί πριν 8 λεπτά. Τόσο χρόνο κάνει να έλθει από εκεί το φως στη Γή, ταξιδεύοντας με την απίστευτη ταχύτητα των 300.000 χλμ το δευτερόλεπτο.  Αν γυρίσω τα μάτια μου στον γαλαξία  της Ανδρομέδας, αυτό που βλέπω εγώ ‘τώρα’ είναι αυτό που έγινε εκεί πριν από 2 εκατομμύρια διακόσιες χιλιάδες χρόνια! Γενικά όταν παρατηρώ ουράνια σώματα, αυτό που βλέπω είναι το παρελθόν τους και όχι το παρόν τους. Και μάλιστα όσο πιο μακριά βρίσκονται αυτά τόσο πιο βαθιά στο παρελθόν τους βλέπω.
Πολλά από τα αστέρια που βλέπουμε εμείς σήμερα από τη γη ίσως και να μην υπάρχουν τώρα, απλά το φως εξακολουθεί να έρχεται σε εμάς από το παρελθόν τους. Κάποια μέρα, μετά από χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια, οι απόγονοι μας θα δουν την καταστροφή τους.
Το περίφημο βαρυτικό κύμα που για πρώτη φορά καταγράφηκε από τον άνθρωπο, στις 14 Σεπτεμβρίου 2015,  δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση δύο μελανών οπών. Το γεγονός συνέβη πριν από περίπου 1,3 δισεκατομμυρίων γήινα χρόνια. Εμείς  ‘όμως μόνο τώρα το λάβαμε, αφού τόσο χρόνο έπρεπε να ταξιδεύει το βαρυτικό κύμα για έλθει από εκεί μέχρι  εμάς. Οι αστρονόμοι λοιπόν κατά κάποιο τρόπο είναι οι ‘αρχαιολόγοι’ του διαστήματος.
Αφού λοιπόν οτιδήποτε βλέπουμε γύρο μας μέσα στο σύμπαν, είναι παρελθοντικές εικόνες του, το μέλλον του σύμπαντος (αυτό που εγώ θα δω αύριο) είναι το παρελθόν του. Μέλλον δηλαδή σημαίνει παρελθοντικές εικόνες του σύμπαντος που ακόμα δεν έχουν έλθει σε εμένα για να τις συνειδητοποιήσω. Μέλλον είναι το παρελθόν των αστρικών συστημάτων που ακόμα δεν έχουν γίνει αντιληπτά από τον άνθρωπο. Παρελθόν για το σύμπαν είναι εκείνες οι εικόνες  που έχουν έλθει σε εμάς, τις είδαμε και έχουν φύγει.   Τελικά παρελθόν και μέλλον είναι δύο διαφορετικές όψεις ενός παρελθόντος. Είναι σαν να ταυτίζονται οι έννοιες παρελθόν και μέλλον. “Το παρόν και το μέλλον” έλεγε ο Αϊνστάιν, “είναι απλά ψευδαίσθηση ακόμα και για τους πλέον δυσκολόπιστους”.
Ο πραγματικός χρόνος της φύσης:
Για την κλασσική Νευτώνεια φυσική, ο χρόνος νοείται ως μία θεμελιώδης ποσότητα και όπως οι άλλες θεμελιώδεις ποσότητες -χώρος και μάζα- καθορίζεται μέσω της μέτρησης. Συνεπώς είναι μέγεθος με βασική μονάδα μέτρησης, το συμβατικό δευτερόλεπτο (sec) Όπως μας λέει όμως η σύγχρονη φυσική και η αστροφυσική,  ο πραγματικός χρόνος είναι κάτι  αρκετά διαφορετικό τόσο από το χρόνο των ανθρώπινων αισθήσεων όσο και από τον κλασσικό χρόνο της φυσικής.  Στην πραγματικότητα, όπως απέδειξε ο Α. Αϊνστάιν, είναι μια επιπλέον διάσταση του σύμπαντος στο οποίο ζούμε. Μια διάσταση πέρα από τα γνωστά μας  πλάτος, μήκος και ύψος. Μια διάσταση που η ανθρώπινη φυσιολογία δεν μπορεί να αντιληφθεί και η οποία προσδίδει στα αντικείμενα παράξενες ιδιότητες. Ιδιότητες που συχνά φαίνονται να βρίσκονται έξω από την κοινή ανθρώπινη λογική και εμπειρία.  Έτσι, ο χρόνος για τη σύγχρονη φυσική δεν είναι ούτε απόλυτος: Συστέλλεται και διαστέλλεται ανάλογα με την ταχύτητα που κινούμαστε και το πεδίο βαρύτητας που βρισκόμαστε.  Στο μικρόκοσμο μάλιστα, ο οποίος κυριαρχείται από την πιθανότητα και όχι την αιτιοκρατία, ο χρόνος εμφανίζεται συμμετρικός προς το μέλλον και  προς το παρελθόν. Δεν έχει δηλαδή προτιμώμενη κατεύθυνση προς τα εμπρός, αλλά μπορεί να κυλά και αντίστροφα, προς τα πίσω!

Αναφορές:
• Marc Wittmann : ‘Felt Time’  The Psychology of How We Perceive Time
• https://en.wikipedia.org/wiki/Time
• https://www.youtube.com/watch?v=pTJdv3W3nuc  : ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΚΑΙ Η ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ https://www.youtube.com/watch?v=J3Piywz25CU   : Το φάντασμα του ανθρώπινου χρόνου
•http://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674%2816%2931664-6 : In Vivo Amelioration of Age-Associated Hallmarks by Partial Reprogramming
• ‘ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ’, 17/12/2016, Σελ. 27
*φυσικός