Η Γροιλανδία µε πληθυσµό 56.000 κατοίκων, είναι 50 φορές µεγαλύτερη από τη ∆ανία σε έκταση, και µαζί αποτελούν την 12η χώρα σε έκταση παγκοσµίως.
Σήµερα, η Γροιλανδία αποτελεί αυτόνοµη περιοχή µέσα στο Βασίλειο της ∆ανίας, διατηρώντας τον έλεγχο των εσωτερικών της υποθέσεων, όπως η αστυνοµία, η µετανάστευση και το νοµικό σύστηµα, ενώ η ∆ανία επιβλέπει τις εξωτερικές υποθέσεις, την άµυνα και την νοµισµατική πολιτική. Το νησί εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την υποστήριξη της ∆ανίας, λαµβάνοντας ετήσιες επιχορηγήσεις περίπου 600 εκατοµµυρίων δολαρίων, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 60% του τοπικού κρατικού προϋπολογισµού. Οι κάτοικοι της ασχολούνται κυρίως µε την αλιεία.
Η στρατηγική θέση της Γροιλανδίας την καθιστά ιδιαίτερα σηµαντική σε ζητήµατα ασφάλειας, αφού λειτουργεί ως γεωπολιτικό οχυρό, ενώ το γεγονός ότι τα 2/3 της έκτασης της ανήκουν στον Αρκτικό Κύκλο την καθιστά έναν κρίσιµο παράγοντα για την άµυνα των ΗΠΑ και της ∆ύσης απέναντι στις αυξανόµενες απειλές από τη Ρωσία και από άλλες συνεργαζόµενες δυνάµεις.
Βρίσκεται σχεδόν ακριβώς στο µέσο σηµείο µεταξύ της Ουάσινγκτον και της Μόσχας. Είναι πολύ κοντά στη Ρωσία, πέρα από τον Αρκτικό Κύκλο, µε τη µεγαλύτερη Ρωσική περιοχή στην Αρκτική να απέχει µόλις 1800 χιλιόµετρα. Η Γροιλανδία προσέφερε στα αµερικανικά βοµβαρδιστικά αρκετό εύρος για να επιτεθούν στην τότε Σοβιετική Ένωση, ενώ ταυτόχρονα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί ως ασπίδα για την προστασία της ηπειρωτικής Αµερικής από το σύστηµα έγκαιρης προειδοποίησης πυρηνικών πυραύλων προτού αυτοί φτάσουν στην ηπειρωτική χώρα. Ο ρόλος αυτός της Γροιλανδίας επανέρχεται µετά τις τελευταίες πυρηνικές απειλές της Ρωσίας.
Στο πέρασµα των αιώνων δηµιουργήθηκε ένα στρώµα πάγου που καλύπτει το 80% της Γροιλανδίας φθάνοντας µέχρι και τα 3 χιλιόµετρα πάχος. Η ανακάλυψη εκτεταµένων πόρων κάτω από τον πάγο της Γροιλανδίας έχει σηµαντικές επιπτώσεις στις γεωπολιτικές δυναµικές στην Αρκτική, ιδιαίτερα όσον αφορά τις Ηνωµένες Πολιτείες, την Κίνα, τη ∆ανία και την ίδια τη Γροιλανδία.
Η Γροιλανδία διαθέτει τεράστιο πλούτο πόρων, συµπεριλαµβανοµένων περίπου 140 δισεκατοµµυρίων βαρελιών υδρογονανθράκων, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 13% των παγκόσµιων αποθεµάτων πετρελαίου και το 30% των παγκόσµιων αποθεµάτων φυσικού αερίου και θα είναι η 5η χώρα σε αποθέµατα ενέργειας. Ίσως πιο σηµαντικό είναι ότι η Γροιλανδία διαθέτει τη δεύτερη µεγαλύτερη συγκέντρωση σπάνιων γαιών µετά την Κίνα. Το απόθεµα του Kvanefjeld περιέχει µόνο του, περίπου 11 εκατοµµύρια τόνους οξειδίων σπάνιων γαιών, κάνοντάς το, το δεύτερο µεγαλύτερο απόθεµα στον κόσµο. Αλλά το σηµαντικό είναι ότι αυτοί οι πόροι είναι ζωτικής σηµασίας για την τροφοδοσία των τεχνολογιών του σύγχρονου κόσµου µας, για την τεχνητή νοηµοσύνη, τα smartphones, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τα µηχανήµατα, τα µαχητικά αεροπλάνα, τα ροµπότ, τα drones και δεκάδες άλλες κρίσιµες εφαρµογές. Επίσης εκτιµάται ή ύπαρξη κοιτασµάτων ουρανίου περίπου 270.000 τόνων που τα καθιστά τα 6ο µεγαλύτερα στον κόσµο.
Ο πλούτος των πόρων έχει προκαλέσει έντονο γεωπολιτικό ανταγωνισµό, ιδιαίτερα µεταξύ των Ηνωµένων Πολιτειών και της Κίνας. Η Κίνα προσπάθησε να επενδύσει σε εξορυκτικές δραστηριότητες και υποδοµές στη Γροιλανδία, επιδιώκοντας να διατηρήσει το παγκόσµιο µονοπώλιο στις σπάνιες γαίες έχοντας ήδη το 85% της παγκόσµιας προσφοράς. Οι Ηνωµένες Πολιτείες έχουν ενεργά προσπαθήσει να µπλοκάρουν την επιρροή της Κίνας, πιέζοντας τη ∆ανία να απορρίψει τις κινεζικές προσφορές για κατασκευή βάσεων. Οι ΗΠΑ διατηρούν στρατηγική στρατιωτική παρουσία µέσω της βάσης Thule, κυρίως για πρώιµη προειδοποίηση για ρωσικούς πυραύλους.
Οι εξορύξεις των πόρων θα µπορούσαν να αναδιαµορφώσουν τις σχέσεις της Γροιλανδίας µε τη ∆ανία. Ενώ η Γροιλανδία έχει αυτονοµία, η ∆ανία εξακολουθεί να την χρηµατοδοτεί µε περίπου 600 εκατοµµύρια δολάρια ετησίως. Τα έσοδα από την εξόρυξη πόρων θα µπορούσαν να παρέχουν στη Γροιλανδία οικονοµική ανεξαρτησία από τη ∆ανία. Ωστόσο, υπάρχει τοπική αντίθεση λόγω ανησυχιών για περιβαλλοντικές επιπτώσεις και αλλαγές στους παραδοσιακούς τρόπους ζωής των Ινουίτ.
Η κλιµατική αλλαγή επηρεάζει δραµατικά την προσβασιµότητα των πόρων και τις εµπορικές διαδροµές. Ο ρυθµός ανόδου της θερµοκρασίας της Αρκτικής αυξάνεται σηµαντικά τα τελευταία χρόνια. Η τήξη των πάγων αναµένεται να ανοίξει το Βόρειο Θαλάσσιο ∆ιάδροµο, ενδεχοµένως δηµιουργώντας µια από τις πιο σηµαντικές εµπορικές διαδροµές του κόσµου την επόµενη δεκαετία. Αυτό θα βελτιώσει την προσβασιµότητα στους πόρους της Γροιλανδίας και θα αυξήσει τη στρατηγική σηµασία του νησιού. Αυτή η αναπόφευκτη εξέλιξη θα συντοµεύσει δραµατικά την απόσταση που πρέπει να διανύσουν τα εµπορικά πλοία µεταξύ της Ανατολικής Ασίας και της Ευρώπης και της Βόρειας Αµερικής, επιταχύνοντας σηµαντικά τους χρόνους θαλάσσιων µεταφορών, κάνοντάς τους πολύ πιο σύντοµους από τους σηµερινούς εµπορικούς δρόµους µέσω της ∆ιώρυγας του Σουέζ ή γύρω από την νότια άκρη της Αφρικής και κάνοντάς τους Γροιλανδούς πολύ πλουσιότερους, µέσω επιβολής τελών διέλευσης.
Η ανάπτυξη αυτών των πόρων φέρει και ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις. Αν οι εκτιµήσεις για την ενέργεια, τις σπάνιες γαίες και το ουράνιο είναι ακριβείς, η Γροιλανδία γίνεται «µήλο της έριδος». Ως ∆ανικό έδαφος, αυτοί οι πόροι θα µπορούσαν να ενισχύσουν σηµαντικά την ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης από τη Ρωσία και το Ιράν. Επίσης θα µπορούσαν να συµβάλλουν και στην µείωση της εξάρτησης για σπάνια υλικά από την Κίνα. Οι ΗΠΑ βλέπουν και αυτές την Γροιλανδία ως µέσο απεξάρτησης από τις σπάνιες γαίες της Κίνας και ως γεωπολιτικό τους οχυρό. Επίσης ποντάρουν στον έλεγχο του Βόρειου Θαλάσσιου ∆ιάδροµου. Αν η Αµερική αποκτούσε την κυριαρχία της Γροιλανδίας, µαζί µε την Αλάσκα στην άλλη πλευρά, θα µπορούσε να ελέγχει και τις δύο εξόδους του Καναδά.
Οι Ηνωµένες Πολιτείες διατηρούν µακροχρόνιο ενδιαφέρον για τη Γροιλανδία, το οποίο ξεκίνησε το 1867 όταν για πρώτη φορά εξέτασαν την απόκτηση της περιοχής. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου, η Αµερική κατέλαβε τη Γροιλανδία για να εµποδίσει τον γερµανικό έλεγχο και µετά τον πόλεµο, έκανε µια σηµαντική προσφορά ύψους 100 εκατοµµυρίων δολαρίων (1,5 δις δολάρια µε τις σηµερινές τιµές) στη ∆ανία. Οι Ηνωµένες Πολιτείες έκαναν άλλη µια επίσηµη προσφορά αγοράς το 2019, την οποία η ∆ανία απέρριψε. Οικονοµικοί αναλυτές εκτιµούν την ενδεχόµενη αξία της Γροιλανδίας σε 1,2 τρισεκατοµµύρια δολάρια, κυρίως λόγω των αναµενόµενων πετρελαϊκών κοιτασµάτων, των σπανίων γαιών κλπ.
Η σύγκλιση αυτών των παραγόντων – κλιµατική αλλαγή, ζήτηση για σπάνιες γαίες, νέος θαλάσσιος διάδροµος και ανταγωνισµός µεγάλων δυνάµεων – έχει µεταµορφώσει τη Γροιλανδία από περιφερειακό έδαφος σε κρίσιµο γεωπολιτικό σηµείο. Αυτή η στροφή έχει βαθιές επιπτώσεις για την διακυβέρνηση της Αρκτικής, το διεθνές εµπόριο και τις στρατηγικές σχέσεις µεταξύ των µεγάλων δυνάµεων του 21ου αιώνα. Όποιος ελέγχει τη Γροιλανδία θα βρίσκεται στην καλύτερη στρατηγική θέση για το µέλλον, στον αγώνα για τους πόρους της Αρκτικής. Μάλιστα, η Γροιλανδία έχει χαρακτηριστεί ως το πιο στρατηγικό κοµµάτι γης για έλεγχο σε όλο τον κόσµο, όσον αφορά το µέλλον.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος,
αναπληρωτής καθηγητής
Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης
∆εδοµένων και Πρόβλεψης
