Την ώρα που η στρόφιγγα του ρωσικού φυσικού αερίου ανοιγοκλείνει, παίζοντας με τις αντοχές του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος, η ελληνική κυβέρνηση αθόρυβα προχωράει σε προπαρασκευαστικές ενέργειες για εθελοντική ή και υποχρεωτική μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας σε όλα τα επίπεδα: οικιακούς καταναλωτές, βιομηχανία, δήμους και δημόσιες υποδομές.
Είναι πλέον εδραιωμένη η πεποίθηση στα αρμόδια κυβερνητικά επιτελεία ότι οι πολίτες θα πρέπει να προετοιμάζονται για έναν δύσκολο ενεργειακά χειμώνα, καθώς με όλα τα δυνατά σενάρια διαπιστώνεται ότι χωρίς εξοικονόμηση ενέργειας δεν μπορεί να υποκατασταθεί το έλλειμμα από τη μείωση του φυσικού αερίου στο όριο του 15% από την 1η Αυγούστου και μέχρι τις 31 Μαρτίου 2023 που επέβαλε η Κομισιόν και πολύ περισσότερο το έλλειμμα που θα προκύψει από ενδεχόμενη ολική διακοπή των ρωσικών ροών.
Ετσι, με την επιστροφή από τα καλοκαιρινά μπάνια του Αυγούστου, οι πολίτες δεν θα πρέπει να εκπλαγούν εάν οι δρόμοι στην περιοχή τους δεν είναι όσο φωτεινοί τους άφησαν ή δεν λειτουργούν τα σιντριβάνια και έχουν πέσει τα φώτα σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, σύμφωνα με την Καθημερινή. Απλά, πριν οι ίδιοι κληθούν να ρυθμίσουν τον θερμοστάτη και να περιορίσουν τη χρήση των ενεργοβόρων συσκευών, οι δήμοι θα έχουν αρχίσει να αφαιρούν μία στις 10 λάμπες από τον οδοφωτισμό, να περιορίζουν την κατανάλωση για καλλωπιστικούς λόγους και αισθητικής αναβάθμισης του περιβάλλοντος και να κατεβάζουν τον διακόπτη στις 3 τα ξημερώματα σε όλα τα ιστορικά μνημεία.
Υποχρεωτικά μέτρα
Τα μέτρα, που αρχικά θα τεθούν σε εθελοντική βάση, αλλά στην πορεία εφόσον απαιτηθεί μπορεί να πάρουν υποχρεωτικό χαρακτήρα, προαναγγέλλει μέσω της «Κ» ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστας Σκρέκας: «Θα πρέπει να καταλάβουμε όλοι ότι δεν μπορούμε να συμπεριφερόμαστε σαν να μη συμβαίνει τίποτα γύρω μας. Εχουμε έναν πόλεμο, ο οποίος καταστρέφει μια χώρα αυτή τη στιγμή από τη μια πλευρά και τροφοδοτεί μια τεράστια ενεργειακή κρίση, που όμοιά της δεν έχει υπάρξει. Οι ενεργειακές κρίσεις τη δεκαετία του ’70 αφορούσαν το πετρέλαιο, ενώ η σημερινή κρίση αφορά το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια ταυτόχρονα. Αρα δεν έχει υπάρξει τέτοιας έντασης και πολυπλοκότητας ενεργειακή κρίση τα τελευταία 50 χρόνια. Οπότε και οι αντιδράσεις μας θα πρέπει να είναι ανάλογες. Θα πρέπει όλοι λοιπόν να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν μπορούμε να σπαταλάμε ενέργεια», δηλώνει.
Σε πρώτη φάση θα περιοριστούν ο οδοφωτισμός και ο φωτισμός αρχαιολογικών και άλλων μνημείων.
Ρύθμιση θερμοστάτη στα συστήματα κλιματισμού και θέρμανσης, συντήρηση των μηχανημάτων, «έξυπνη» χρήση των ενεργοβόρων ηλεκτρικών συσκευών είτε σε οικιακό είτε σε επαγγελματικό επίπεδο, «θα πρέπει να γίνουν μέρος της καθημερινότητάς μας με στόχο τη μείωση της κατανάλωσης, γιατί τελικά έχει επίπτωση στον λογαριασμό και το πορτοφόλι μας», σύμφωνα με τον υπουργό.
Η ευαισθητοποίηση στα νοικοκυριά για την ανάγκη εξοικονόμησης ενέργειας θα ξεκινήσει με συστηματική ενημέρωση από τους αρμόδιους φορείς. Ο υπουργός, ωστόσο, δεν αποκλείει το ενδεχόμενο και της υποχρεωτικής μείωσης της κατανάλωσης στα νοικοκυριά, μέσω των εκ περιτροπής διακοπών ρεύματος. «Βεβαίως, το ύστατο μέτρο αντιμετώπισης της κρίσης είναι τα διακοπτόμενα φορτία σε οικιακούς καταναλωτές και άρα σε προστατευόμενους καταναλωτές. Τίποτα δεν μπορεί να αποκλείσει κανείς όταν μαίνεται ένας πόλεμος δίπλα μας», τονίζει, εξηγώντας ότι με τη στενότητα ενέργειας που υπάρχει στη διεθνή αγορά, ένα τυχαίο γεγονός μπορεί να προκαλέσει σοβαρή διαταραχή και στον εφοδιασμό και τις τιμές.
Ο οδοφωτισμός
Μεγάλη εξοικονόμηση, σύμφωνα με τα σχέδια που έχει επεξεργαστεί η κυβέρνηση, μπορεί να προκύψει από τη μείωση της κατανάλωσης των δήμων, καθώς ο οδοφωτισμός ξεπερνάει το 80% της συνολικής κατανάλωσής τους. «Η αφαίρεση μιας λάμπας στις 10 ή και περισσότερες –ανάλογα με μια γρήγορη μελέτη που θα κάνει ο κάθε δήμος–, μαζί με τη μείωση των ωρών παροχής νυχτερινού ρεύματος για καλλωπιστικούς λόγους ή ανάδειξης αρχαιολογικών χώρων, μπορεί να μειώσει την κατανάλωση κατά 30%», σύμφωνα με τον κ. Σκρέκα. Τα φώτα σε ιστορικά μνημεία, σύμφωνα με το σχέδιο, θα κλείνουν την 3η πρωινή ώρα.
Τον δρόμο της υποχρεωτικότητας τέτοιου είδους μέτρων άνοιξε πρώτη η Γερμανία εδώ και κάποιες ημέρες, ύστερα από μια περίοδο εθελοντικής εφαρμογής. Η χώρα με τη μεγαλύτερη εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο δέχεται τις μεγαλύτερες πιέσεις και προχωράει από τώρα σε περικοπές που αλλάζουν την καθημερινότητα των πολιτών της.
Προσέχουμε από τώρα, για να έχουμε τον χειμώνα
Το ζήτημα της επάρκειας και δευτερευόντως των τιμών, που θα παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα, προβληματίζει ολόκληρη την Ευρώπη και την Ελλάδα. Η επίτροπος Ενέργειας Κάντρι Σίμσον εμφανίστηκε καθησυχαστική την Παρασκευή δηλώνοντας ότι «μπορούμε να βγάλουμε τον χειμώνα με ασφάλεια, χωρίς να καταφύγουμε σε μηχανισμούς εκτάκτου ανάγκης». Την αισιοδοξία αυτή, ωστόσο, τη συνέδεσε με τη λήψη προληπτικών μέτρων εξοικονόμησης από τώρα, άποψη που ενισχύει εκτιμήσεις αναλυτών που φέρουν την Επιτροπή να ενεργοποιεί τη συμφωνία για την υποχρεωτική μείωση του φυσικού αερίου σε ποσοστό 15% πολύ νωρίτερα από την 1η Νοεμβρίου που ξεκινάει η περίοδος αιχμής για τις καταναλώσεις του χειμώνα.
Σε αυτό συνηγορούν και οι διαπιστώσεις του ευρωπαϊκού συνδέσμου ΕΝTSOG (ο ευρωπαϊκός διαχειριστής φυσικού αερίου) στην έκθεση που δημοσιοποίησε την ίδια ημέρα με τις δηλώσεις Σίμσον. Προβλέπει εξάντληση των ευρωπαϊκών αποθηκών φυσικού αερίου τον χειμώνα και πρόβλημα αναπλήρωσής τους το επόμενο έτος σε περίπτωση μη λήψης πρόσθετων μέτρων σε επίπεδο Ε.Ε. Εκτιμά μάλιστα ότι η μείωση του 15% αφορά την περίπτωση ενός ήπιου χειμώνα, ενώ αν επικρατήσει έντονο ψύχος, τότε οι ανάγκες για περικοπές αερίου ενισχύονται και προειδοποιεί ότι η Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, η Βαλτική και η Φινλανδία μπορεί να δουν περικοπές 20% φέτος τον χειμώνα.
Οι λιγνιτικές μονάδες
Το ελληνικό σχέδιο για εξασφάλιση ενεργειακής επάρκειας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη λειτουργία των λιγνιτικών μονάδων.
Στην Ελλάδα, βάρος της ασφάλειας εφοδιασμού καλείται να σηκώσει το απεχθές μέχρι πρότινος εθνικό καύσιμο του λιγνίτη. Το πρόγραμμα απολιγνιτοποίησης «παγώνει» για δύο και αν χρειαστεί για τρία χρόνια και η ΔΕΗ καλείται να διπλασιάσει την παραγωγή της, να φτάσει δηλαδή από τις 4,5 σε σχεδόν 10 τεραβατώρες σε ετήσια βάση. Αυτό σημαίνει καθημερινή συμμετοχή του λιγνίτη στο μείγμα για ηλεκτροπαραγωγή στο 17%-20% και το στοίχημα θα κριθεί από τη δυνατότητα της ΔΕΗ να αυξήσει τη δυναμικότητά της. Η διοίκηση της ΔΕΗ έχει υποβάλει στο υπουργείο ετήσιο χρονοδιάγραμμα διπλασιασμού της παραγωγής με κλιμακωτή αύξηση ανά τρίμηνο και σχεδιάζει ένα επενδυτικό πρόγραμμα 150 εκατ. ευρώ στα ορυχεία.
Ο στόχος θα εξαρτηθεί από το πόσο γρήγορα θα καταφέρει να ανοίξει νέα πεδία για την εξόρυξη λιγνίτη που να διασφαλίζουν συνεχή λειτουργία 4-7 λιγνιτικών μονάδων. Επειδή ωστόσο χωρίς τον λιγνίτη το σύστημα δεν μπορεί να κρατηθεί όρθιο, η ΔΕΗ θα υποχρεωθεί εάν χρειαστεί να καταφύγει και σε εισαγωγές καυσίμου. Σημαντική θα είναι η συνεισφορά της νέας μονάδας Πτολεμαΐδα 5 που αναμένεται να τεθεί σε εμπορική λειτουργία τον Σεπτέμβριο, υπό την προϋπόθεση πάντα ότι θα υπάρχει καύσιμο που να υποστηρίζει τη συνεχή λειτουργία της. Τον Ιούλιο η συμμετοχή του λιγνίτη έχει ανέβει γύρω στο 17%. Τον ίδιο μήνα η συνολική κατανάλωση φυσικού αερίου έχει μειωθεί στη χώρα μας κατά 16% περίπου, ενώ από τις αρχές του έτους κατά 10% έχει αυξηθεί η παραγωγή των ΑΠΕ.
Ο υπουργός Κώστας Σκρέκας αναλύει στην «Κ» και την οικονομική διάσταση της αύξησης της συμμετοχής του λιγνίτη στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής. «Η ανάγκη να μειώσουμε το φυσικό αέριο δεν προήλθε από την απόφαση της Ε.Ε. για μείωση κατά 15%. Η ανάγκη προέρχεται από το γεγονός ότι εισάγουμε το φυσικό αέριο και αναγκαστικά διαρρέουν από την εθνική οικονομία τεράστια ποσά προς τις προμηθεύτριες χώρες, που μια τέτοια χώρα είναι και η Ρωσία. Αρα στόχος μας είναι να διπλασιάσουμε τον λιγνίτη ώστε να μειώσουμε την εισαγωγή φυσικού αερίου και έτσι να γλιτώσουμε κόστος για τους καταναλωτές, τα νοικοκυριά και την οικονομία», σημειώνει.
Σκέψεις στήριξης της βιομηχανίας για τη μείωση κατανάλωσης αερίου
Η ευρωπαϊκή συμφωνία για τη μείωση του φυσικού αερίου σε ποσοστό 15% αφήνει αλώβητη τη λειτουργία των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής, αφού συμπεριέλαβε εξαίρεση που αιτήθηκε η Ελλάδα για την περίπτωση που απειλείται η ευστάθεια του συστήματος, όχι όμως και τη βιομηχανία της χώρας, που θα υποχρεωθεί να περικόψει φορτία για να επιτευχθεί ο στόχος. Αναγνωρίζοντας τις επιπτώσεις, η κυβέρνηση αναμένεται να κινηθεί σε δύο κατευθύνσεις. Πρωτίστως θα επιδιώξει το αμέσως επόμενο διάστημα έναν διάλογο με τη βιομηχανία για τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου σε εθελοντική βάση, αλλά με προγραμματισμένο τρόπο για τον ερχόμενο χειμώνα, που θα προσυμφωνηθεί.
Παράλληλα εξετάζει τη δυνατότητα να προχωρήσει αυτόνομα στην εφαρμογή του μηχανισμού που πρότεινε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με επιστολή του στην πρόεδρο της Ε.Ε. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν την περασμένη εβδομάδα. Ο πρωθυπουργός πρότεινε τη δημιουργία ενός κοινού ταμείου μέσω του οποίου θα αποζημιώνονται οι βιομηχανικοί καταναλωτές για τη μείωση της χρήσης φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας για τον ερχόμενο χειμώνα.
Η Ελλάδα, όπως δηλώνει στην «Κ» ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστας Σκρέκας, μελετάει έναν τέτοιο μηχανισμό για να τον εφαρμόσει στην περίπτωση που δεν εγκριθεί από την Ε.Ε. Η εφαρμογή του προϋποθέτει έγκριση από την Κομισιόν, ενώ η χρηματοδότησή του, σύμφωνα με τον ίδιο, μπορεί να καλυφθεί και με πόρους από τις δημοπρασίες των ρύπων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι βιομηχανικές επιχειρήσεις της χώρας έχουν στραφεί από μόνες τους σε εναλλακτικά καύσιμα για να περιορίσουν το υψηλό λειτουργικό κόστος, λόγω των υψηλών τιμών φυσικού αερίου. Είναι ενδεικτικά τα στοιχεία του ΔΕΣΦΑ για τις καταναλώσεις φυσικού αερίου το α΄ εξάμηνο του 2022, που δείχνουν μείωση της κατανάλωσης για βιομηχανική χρήση κατά 71,06% (1,67 τεραβατώρες) σε σχέση με το αντίστοιχο εξάμηνο του 2021, περιορίζοντας το ποσοστό στη συνολική κατανάλωση φυσικού αερίου στο 5,51%.
Η Αθήνα ζητεί τη σύσταση ευρωπαϊκού μηχανισμού για την αποζημίωση των βιομηχανικών καταναλωτών.
Οι ανησυχίες της εγχώριας βιομηχανίας επικεντρώνονται στις επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, οι οποίες αντιμετωπίζουν ήδη το πρόβλημα των πολύ υψηλών τιμών ενέργειας. Η μείωση της κατανάλωσης, όπως επισήμανε και η Επιτροπή Ενέργειας του ΣΕΒ, θα θέσει σε κίνδυνο την ομαλή λειτουργία της βιομηχανίας, δεδομένου ότι οι δυνατότητες είναι πολύ περιορισμένες, ιδίως σε σημαντικούς κλάδους έντασης ενέργειας, με εξαιρετικά δυσμενείς συνέπειες σε καθοριστικές αλυσίδες αξίας, τόσο για την ελληνική όσο και για την ευρωπαϊκή οικονομία και κοινωνία.
«Η χρήση φυσικού αερίου δεν μπορεί να μειωθεί βραχυπρόθεσμα χωρίς να διαταραχθεί η λειτουργία τους», επισημαίνει η επιτροπή του ΣΕΒ, αφού σε ορισμένους κλάδους «η αναγκαστική μείωση της παραγωγής θα έχει ως συνέπεια σειρά αρνητικών επιπτώσεων, την ίδια στιγμή που η βιομηχανία με σημαντικές επενδύσεις επιχειρεί ήδη να αξιοποιήσει τις διαθέσιμες τεχνολογίες για την εξοικονόμηση ενέργειας».
