Ιός του Δυτικού Νείλου, πτηνά και κουνούπια
Ο ιός του Δυτικού Νείλου (ΔΝ) (West Nile Virus), είναι αρμποϊός του γένους Flavivirus (Flaviriridae) με υπόδοχα τα πτηνά και ενδιάμεσους ξενιστές τα κουνούπια κυρίως του γένους Culex (γνωστό και ως κοινό κουνούπι)
Ο ιός έχει απομονωθεί από ένα αρκετά μεγάλο αριθμό συνανθρωπικών και άγριων πτηνών και ιδιαίτερα μεταναστευτικών. Εκτός από τα κουνούπια και τον άνθρωπο, ο ιός έχει απομονωθεί από σκύλους και από άλογα. Φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά τα πτηνά, αλλά όχι και τα κουνούπια. Στον άνθρωπο, που θεωρείται τυχαίος ή συμπτωματικός ξενιστής, ο ιός προκαλεί παθολογικά συμπτώματα μετά από επώαση 5-15 ημερών. Ο ρόλος των ανθρώπων, των σκύλων και των αλόγων στον βιολογικό κύκλο του ιού δεν έχει διευκρινιστεί ακόμα, αλλά πιστεύεται ότι δεν αποτελούν τα κύρια υπόδοχα. Αντιθέτως, είναι γνωστό ότι τα πτηνά διατηρούν τον ιό στο κυκλοφορικό τους σύστημα (ιαιμία-viremia) για αρκετό χρονικό διάστημα και με τη μετανάστευσή τους θεωρούνται υπεύθυνα για τη διασπορά του από ενδημικές περιοχές.
Ο ιός μεταδίδεται στους ανθρώπους μόνο με το τσίμπημα μολυσμένων κουνουπιών και δε μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Από το 2000 έως και σήμερα περιστατικά του ιού του ΔΝ έχουν αναφερθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Από τα πτηνά του ιού ΔΝ στα… πτηνά της μυθολογίας
Γυρίζοντας τον χρόνο πίσω, στην εποχή που ο Ηρακλής έφερνε σε πέρας τους δώδεκα άθλους που του ανέθεσε ο Ευρυσθέας, θα θυμηθούμε ότι σε πολλούς άθλους ο ημίθεος ήρωας χρειάστηκε κυρίως τη δύναμη του μυαλού του, την αποφασιστικότητά του αλλά και τη συνδρομή των παντεπόπτων θεών.
Οι άθλοι αυτοί ανήκουν στην Ελληνική Μυθολογία και πολλά στοιχεία τους θυμίζουν στις μέρες μας ταινία επιστημονικής φαντασίας. Όμως, κάθε στοιχείο και λεπτομέρεια στην Ελληνική μυθολογία μπορεί να αναλυθεί μέσα από ένα αλληγορικό «πρίσμα» και τελικά να οδηγηθούμε στην άποψη ότι οι άθλοι του Ηρακλή συμβολίζουν την αδιάκοπη προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει τη φύση και να τη θέσει στην υπηρεσία του προς όφελος συχνά του κοινωνικού συνόλου.
Προσεγγίζοντας τον έκτο άθλο του Ηρακλή
«Ο Ευρυσθέας διέταξε τον Ηρακλή έκτο άθλο, δηλαδή να διώξει τις Στυμφαλίδες όρνιθες. στη Στύμφαλο, πόλη της Αρκαδίας. Εκεί υπήρχε η λεγόμενη Στυμφαλίδα λίμνη, σκεπασμένη με πυκνό δάσος. Σε αυτήν πουλιά αμέτρητα κατέφυγαν […] επειδή λοιπόν ο Ηρακλής βρίσκονταν σε αμηχανία πώς να διώξει τα πουλιά από το δάσος, χάλκινα κρόταλα δίνει σ’ αυτόν η Αθηνά, αφού τα πήρε από τον Ήφαιστο. Αυτά χτυπώντας επάνω σε κάποιο βουνό που βρίσκονταν δίπλα στη λίμνη, τα πουλιά φόβιζε. και επειδή τα πουλιά δεν υπέμεναν τον κρότο, από φόβο πετούσαν ψηλά, και με αυτόν τον τρόπο ο Ηρακλής τα σκότωσε με το τόξο».
Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Β.V. 6 (1ος/2ος αιώνας μ. Χ.)
Τα πτηνά που αναφέρονται στο μύθο αυτό ήταν «σαρκοβόρα», εκτράφηκαν από το θεό Άρη και φώλιαζαν στο πυκνό δάσος της Στυμφαλίδας λίμνης, στη βορειοδυτική άκρη της Αρκαδίας. Κατά τον Παυσανία (Ελλάδος Περιήγησις, Αρκαδικά, τόμος Η) τα πτηνά αυτά πετούσαν ενάντια σε οποιονδήποτε τολμούσε να τα κυνηγήσει τραυματίζοντάς τον θανάσιμα με το ράμφος τους. O Ηρακλής βρέθηκε μπροστά σε αδιέξοδο αλλά η προστάτιδά του Αθηνά τού υποδεικνύει τη λύση: χάλκινα κρόταλα τα οποία χτυπώντάς τα θα φόβιζε τα πουλιά και μόλις θα σηκώνονταν τρομαγμένα για να πετάξουν μακριά θα τα σκότωνε με τα βέλη του.
Η αλληγορία του μύθου
Ανατρέχοντας στο μύθο που περιγράφει ο Παυσανίας πληροφορούμαστε ότι ευρισκόμενος ο Ηρακλής στην περιοχή της λίμνης δεν άρχισε να σκοτώνει αδιακρίτως ό,τι πτηνά εύρισκε. Ήξερε ότι έπρεπε πρώτα να γνωρίσει τον εχθρό του, να τον αποκαλύψει και μετά να τον εξοντώσει. Ως deus ex machina η Αθηνά του δίνει τη λύση με τη μορφή κροτάλων και τελικά ο Ηρακλής καταφέρνει να τα τρομάξει και να τα εξολοθρεύσει με τα φαρμακερά του βέλη. Ο Παυσανίας όμως αναφέρει και τη μαρτυρία του Πείσανδρου του Καμιρέα ο οποίος θεωρεί ότι ο Ηρακλής τελικά δεν σκότωσε τις όρνιθες αλλά απλώς τις έδιωξε με τον ήχο των κροτάλων…
Στις μέρες μας μπορεί να μην έχουμε «τα θεϊκά κρόταλα του Ηφαίστου», αλλά διαθέτουμε ανθρώπινα μέσα και εργαλεία όπως είναι η ορθή αντιμετώπιση αρθροπόδων υγειονομικής σημασίας, τα ιατρικά μέσα παρακολούθησης και απομόνωσης ιών, κτλ. Το σημαντικότερο όπλο που διαθέτουμε όμως είναι η ενημέρωση των πολιτών για θέματα που αφορούν τόσο τα κουνούπια όσο και την ίδια τη νόσο. Όλα αυτά όμως πρέπει να τα χρησιμοποιήσουμε με σύνεση και φειδώ ενάντια σε κάθε εμφάνιση της νόσου.
Όπως στον έκτο μύθο του Ηρακλή έτσι και εμείς καλούμαστε πολλές φορές να βρούμε για ένα δύσκολο θέμα μία λύση χωρίς όμως να φτάνουμε σε σημεία υπερβολής. Τον κύριο λόγο σε τέτοια θέματα μείζονος σημασίας, όπως είναι η μετάδοση ασθενειών από τα κουνούπια, τον έχουν πάντα οι αρμόδιες υπηρεσίες της πολιτείας οι οποίες οφείλουν παράλληλα να παίρνουν όλα εκείνα τα μέτρα προφύλαξης αλλά και να ενημερώνουν για τα μέτρα πρόληψης που πρέπει να ληφθούν από τη μεριά των πολιτών.
Κι όλα αυτά γιατί παρακολουθώντας κανείς την ειδησεογραφία που σχετίζεται με τον ιό του ΔΝ, θα συναντήσει και ορισμένα φαινόμενα πανικού και κινδυνολογίας. Τα εν λόγω στοιχεία είναι δυνατόν να προκαλέσουν χειρότερες συνέπειες από αυτές που προκαλεί η ίδια η νόσος.
Όταν αναφέρεται κάποιο κρούσμα ιού του ΔΝ σε μία περιοχή συνήθως εννοούμε ότι κάποιος αριθμός πτηνών (και όχι όλα) είναι φορείς της νόσου. Σε καμία περίπτωση η «εμφάνιση» δεν πρέπει να συνοδεύεται αυτομάτως από μη ορθολογικές ενέργειες που προηγουμένως δεν έχουν σχεδιαστεί όπως πχ οι επεμβάσεις με βιοκτόνα. Έτσι συχνά παρατηρούμε σε περιοχές όπου τα προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών δεν έχουν εφαρμοστεί σωστά ή καθόλου, μετά την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων να γίνονται επεμβάσεις με βιοκτόνα. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει σοβαρός κίνδυνος περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Δυστυχώς σε περιπτώσεις όπου δεν εφαρμόζεται ορθολογική διαχείριση ενός προβλήματος επικρατεί τελικά μια γενικότερη άποψη της εφαρμογής τακτικών με στόχο ακόμα (αν ήταν δυνατόν) την «εξάλειψη όλων των πτηνών και των εντόμων» ανεξάρτητα αν νοσούν ή όχι.
* O Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης είναι Ερευνητής Τμήμα Εντομολογίας και Γ. Ζωολογίας Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο www.bpi.gr
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
• www.conops.gr. LIFE CONOPS project “Development & demonstration of management plans against – the climate change enhanced – invasive mosquitoes in S. Europe” (LIFE12 ENV/GR/000466).
• http://www.malwest.gr/. Διαδικτυακή πύλη MALWEST στα πλαίσια του «Ειδικού προγράμματος ελέγχου για τον ιό του Δυτικού Νείλου και την ελονοσία, ενίσχυση της επιτήρησης στην ελληνική επικράτεια»
