1. Γιατί ο Adorno;
» Κείμενα για την αρνητική διαλεκτική και την αρνητική αυτονομία
2. Minima Moralia
» Στοχασμοί από τη φθαρμένη ζωή
1. John Holloway, φιλόσοφος – συγγραφέας
Εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες, μετάφραση: Γιώργος Πέρτσας
2. Theodor Adorno, συγγραφέας, κριτικός εκφραστής της κριτικής σχολής της Φραγκφούρτης
Εκδόσεις Εκδοτική ομάδα. Μετάφραση: Βασίλης Τομανάς
Δύο σημαντικές εκδόσεις με κείμενα του μεγάλου αμφισβητία της κριτικής σχολής της Φραγκφούρτης Theodor Adorno. Κείμενα που οξύνουν την κριτική στον καπιταλισμό, αλλά και για όσα βρίσκονται στο επίκεντρο της σκέψης του Adorno όπως η ρήξη, η αβεβαιότητα, η ανοϊκότητα και ο πόνος.
Με αφετηριακό σημείο την πολιτική θεωρητική αποτυχία του ορθόδοξου Μαρξισμού και αφού αυτός απέτυχε στην προσπάθειά του ν’ αλλάξει τον κόσμο. Ομως ο Αντόρνο (και τα άλλα μέλη της σχολής της Φραγκφούρτης) στρέψανε από τον ορθόδοξο μαρξισμό και έβαλαν τη μη ταυτότητα στο κέντρο της ανάλυσής της. Με το διαλεκτικό ΕΜΕΙΣ να είναι το αντιφατικό ΕΜΕΙΣ που ζούμε εντός και ενάντια στην καπιταλιστική κοινωνία, ένα ταξικά μη ταυτοτικό “ΕΜΕΙΣ”.
Ενα εμείς το οποίο μετά το Αουσβιτς και τη Χιροσίμα ανατράπηκαν όλες οι βεβαιότητες και πάνω απ’ όλα καμία εγγύηση για ένα αίσιο τέλος.
“Προφητεία” διαχρονικής επιβεβαίωσης ως σήμερα που η Γερμανία ξανατυραννά με άλλης μορφής Αουσβιτς τους αδύνατους λαούς της Ευρωπης, αλλά και τον ίδιο τον γερμανικό λαό. Για να γράψει ο Adorno στο σπουδαίο έργο του “Minima Moralia” στο κείμενο 71, με τίτλο “ο ψευδόμενος” τα εξής:… «στην ακραία περίπτωση της Γερμανίας κυρίαρχος είναι ο μηχανισμός της κατατρομοκράτησης των λαών μέσα κι έξω από τη Γερμανία. Για ν’ αρχίσουν τα φρικτά βασανιστήρια με παράλληλη κατάπνιξη της αλήθειας… Για να μη μπορεί κανείς να βεβαιώσει και να πει αν ο Χίτλερ πέθανε ή διέφυγε, αφού πάλι επιβιώνει». Ομως αν τότε ο Αντόρνο μίλησε για επιβίωση του πνεύματος του Χίτλερ τότε μέσα από τις νέες οικονομικής μορφής τρομοκρατήσεις με τόσο σύγχρονους κατακτητικούς γερμανικούς μηχανισμούς ανελέητων καταναγκασμών δεν αιωρείται πάνω από εμάς, την Ευρώπη και τον κόσμο ένα σύγχρονο χιτλερικό πνεύμα κυρίαρχου τρόμου;
ΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΤΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕ ΑΝΟΙΚΤΟΥΣ ΓΙΑΚΑΔΕΣ
Η μη ταυτότητα επιτίθεται στην ταυτότητα (με ανοικτούς γιακάδες) και τη διαρρηγνύει, επιδιώκει την ίδια της την κίνση, την οποία η ταυτότητα την περιλαμβάνει και δεν την περιλαμβάνει. Οπου επιτίθεται στις κατηγορίες της πολιτικής οικονομίας. Για ν’ ανακαλύψει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στην αφηρημένη εργασία και στο επωφελές και δημιουργικό πράττειν, το οποίο οι κατηγορίες αυτές περιλαμβάνουν και παρ’ όλα αυτά δεν περιλαμβάνουν.
Αλλά η μη ταυτότητα επιτίθεται σε όλες τις κατηγορίες της αστικής σκέψης σε μια κατά πρόσωπο κριτική, η οποία αναζητά σταθερά στο ανθρώπινο πράττειν και στην αντιφατική του ύπαρξη την πηγή κάθε κίνησης.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΔΙΧΩΣ ΟΝΟΜΑ
Ετσι επιτίθεται στα ουσιαστικά για ν’ απελευθερώσει τα ρήματα από τα ουσιαστικά αυτά που τα κρατούν φυλακισμένα αλλά παρόλα αυτά όχι παγωμένα.
Με επίθεση στα ρολόγια που περιέχουν τα ουσιαστικά και παρόλα αυτά δεν περιέχουν τους δημιουργικούς ρυθμούς του πράττειν. Για να πυροβολεί ενάντιά τους δείχνοντας ότι η μόνη επανάσταση είναι στο Εδώ και Τώρα.
Με την ιδέα μιας μελλοντικής επανάστασης να είναι α-νόητη με τη μη ταυτότητα να επιτίθεται στο κράτος για να βρει αυτούς που περιλαμβάνει και που παρόλα αυτά δεν μπορεί να συμπεριλάβει στον αγώνα για αυτοπροσδιορισμό.
Γιατί η κίνηση της εναντίωσης στην ταυτότητα είναι η κίνηση της επανάστασης δίχως όνομα.
ΑΦΕΤΗΡΙΑΚΟ ΣΗΜΕΙΟ: Η ΑΝΟΙΚΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΝΟΣ
Αυτό το πολύ ενδιαφέρον κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο “Η αρνητική διαλεκτική του W. Adorno” (Λονδίνο 1990 – Αθήνα 2006 εκδ. Αλεξάνδρεια) του John Holloway. Από αυτό το βιβλίο οι εκδόσεις “Στάσει Εκπίπτοντες” κυκλοφόρησαν σ’ ένα μικρό φυλλάδιο 24 σελίδων δύο κείμενα με γενικό τίτλο “Γιατί o Adorno;” με υπότιτλο 2 κείμενα για την αρνητική διαλεκτική και την αρνητική αυτονομία.
Για να γράψει ο John Holloway στο πρώτο μέρος του κειμένου του “Γιατί ο Adorno;” ότι «τον Αντόρνο είναι δύσκολο να τον διαβάσει κανείς… Το αφετηριακό σημείο τόσο για εκείνον όσο και για εμάς είναι: Η ρήξη και η εξέγερση, η ευθραυστότητα και η αβεβαιότητα, η ανοικτότητα και ο πόνος».
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ Ν’ ΑΛΛΑΞΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Ολα αυτά που βρίσκονται στο επίκεντρο της σκέψης του Adorno. Αυτά που τον κάνουν να είναι τόσο συναρπαστικός.
Κοινό σημείο τόσο για εκείνη όσο και εμάς να είναι η πολιτική θεωρητική αποτυχία του ορθόδοξου μαρξισμού «αφού απέτυχε η προσπάθεια ν’ αλλάξει τον κόσμο», αφού χάθηκε η στιγμή να πραγματώσει τη φιλοσοφία. Οπως το θέτει ο ίδιος, στις εναρκτήριες γραμμές της αρνητικής διαλεκτικής λέγοντας: «Μετά το Αουσβιτς και τη Χιροσίμα δεν υπάρχουν βεβαιότητες και πάνω απ’ όλα καμία εγγύηση για ένα αίσιο τέλος. Γι’ αυτό τον λόγο είναι αναγκαίο να εγκαταλείψουμε την εικόνα της διαλεκτικής ως μιας διαδικασίας άρνησης που οδηγεί σ’ ένα θετικό τέλος».
ΜΕΤΑ-ΔΟΜΙΣΤΕΣ ΚΑΤΑ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ
Με τον μόνο τρόπο που μπορούμε να συλλάβουμε τη διαλεκτική να είναι αρνητική περισσότερο ως μια κίνηση άρνησης παρά σύνθεσης ως αρνητική διαλεκτική.
Για να διατυπωθεί η ερώτηση: Αλλά γιατί τελικά να μας αφορά η διαλεκτική, αφού ο ορθόδοξος “διαλεκτικός υλισμός” εκφυλίστηκε σε δόγμα;
Ομως και ολόκληρο το ρεύμα του μεταδομισμού, οι εκπρόσωποι του οποίου άσκησαν μεγάλη επιρροή στην αντικαπιταλιστική σκέψη, αποφάσισαν να απορρίψουν τη διαλεκτική και να δώσουν έμφαση στον υλισμό. Εστιάζοντες όμως στον Adorno τούτο σημαίνει να αμφισβητήσουμε τη μεταδομιστική πορεία αυτών των συγγραφέων;
Η απάντηση του Adorno είναι ότι η διαλεκτική δεν είναι μια θέση. Αυτή εκφράζει περισσότερο την αναπόφευκτη ανεπάρκεια της σκέψης… Με τη σκέψη να ταυτοποιεί (γιατί το να σκέφτεσαι) σημαίνει να ταυτοποιείς αλλά το αντικείμενο της σκέψης υπερχειλίζει την ίδια τη σκέψη.
Η ΜΗ ΥΠΟΤΑΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ
Ενώ η διαλεκτική είναι η επίγνωση της σκέψης για την ίδια την ανεπάρκειά της. Με την αντίφαση να είναι «μη ταυτότητα από την άποψη της ταυτότητας» και «η διαλεκτική να είναι η συνεπής συνείδηση μη ταυτότητας».
Βέβαια αυτό είναι το κεντρικό μοτίβο της σκέψης του Αντόρνο: που εκφράζει τη διαλεκτική ως τη συνεπή συνείδηση της μη ταυτότητας. Δηλαδή, εκείνον που δεν χωράει. Γιατί είναι ταυτόχρονα ελευθεριακή και επαναστατική… επειδή άξονας και δύναμη ώθησής της είναι η δυσπροσάρμοστη, μη αναγώγιμη ιδιαιτερότητα, η μη ταυτότητα που δεν μπορεί να συμπεριληφθεί ως ο επαναστάτης που δεν υποτάσσεται στην κομματική πειθαρχία…
Με τη μη ταυτότητα να είναι επαναστατική, εκρηκτική, ηφαιστειακή.
Η ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΕΥΣΗΣ
Κι αν δεν υπάρχει άλλη ταυτότητα, πέρα από την ταυτότητα που υπονομεύεται από τη μη ταυτότητα τότε δεν υπάρχει καμία δυνατότητα σταθερότητας. Με κάθε ταυτότητα να είναι ψευδής, αντιφατική που στηρίζεται στην άρνηση της μη ταυτότητας, την οποία καταπιέζει, την οποία επιδιώκει να συμπεριλάβει όχι εξαιτίας κάποιας συμπτωματικής αιτίας όπως η αναποτελεσματικότητα της αστυνόμευσης. Για να συμπληρώσει ο John Holloway (που έγραψε και το βιβλίο “ας αλλάξουμε τον κόσμο”) χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία και τα εξής: «αλλά επειδή η ταυτοποίηση πάντοτε τρέχει πίσω από τη ροή της μη ταυτότητας δεν μπορεί ποτέ να την καθηλώσει και να τη διατηρήσει ακίνητη».
ΕΙΝΑΙ Η ΜΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Ο ΗΡΩΑΣ;
Είναι σαφές ότι η μη ταυτότητα είναι ο ήρωας, το κέντρο, η κινητήρια δύναμη του κόσμου όπως τον παρουσιάζει ο Αντόρνο. Αλλά τι κατανοούμε με τον όρο μη ταυτότητα; Είναι απλά μια φιλοσοφική έννοια ή πρόκειται για την εννοιολόγηση μιας κοινωνικής δύναμης; Η απάντηση βέβαια είναι ότι εμείς είμαστε η μη ταυτότητα. Η δύναμη που δεν χωρά πουθενά, η δύναμη που αντιτίθεται σε κάθε ταυτοποίηση, η δύναμη που υπάρχει, ζει είναι η υποκείμενη.
Εμείς ναι και ποιοι είμαστε εμείς; Είμαστε το υποκείμενο που δεν μπορεί να συμπεριληφθεί σε κανέναν ορισμό. Και μπορούμε να πούμε πως είμαστε η “εργατική τάξη”. Ομως αυτό έχει νόημα μόνο αν κατανοήσουμε την “εργατική τάξη” ως μια έννοια που εκρήγνυται ενάντια στον εαυτό της. Μια έννοια που διαρρηγνύει τα ίδια της τα όρια.
ΠΑΡΑΛΥΕΙ ΕΛΛΑΔΑ – ΕΥΡΩΠΗ – ΓΕΡΜΑΝΙΑ Ο ΣΟΪΜΠΛΕ
Για να φθάσει όχι σ’ ένα ταυτοτικό εμείς, αλλά σε ένα εξαρθρώμενο, δυσπροσάρμοστο, δημιουργικό εμείς ανταγωνιστικό προς τον ίδιο τον εαυτό του… Με τη διαλεκτική να υπάρχει επειδή βρισκόμαστε στο λάθος μέρος – τύπο της κοινωνίας.
Με το διαλεκτικό ΕΜΕΙΣ να είναι το αντιφατικό ΕΜΕΙΣ που ζούμε εντός -και- ενάντια στην καπιταλιστική κοινωνία ως ένα ταξικό μη ταυτοτικό “ΕΜΕΙΣ”.
Οπως αυτό μέσα στο οποίο βιώνει με ύψιστη αγωνία το 90% των Ελλήνων και των Ελληνίδων της μνημονιακής και μετα-μνημονιακής (μεταβαπτιζόμενης) Ελλάδας που την υπερ-εξουσιάζει και την παραλύει ο μειδιών με μεφιστοφελικό χαμόγελο, υπουργός της νεο-υπερ-εξουσιαστικής Γερμανίας εξοχότατος κ. Σόιμπλε, του οποίου η ιδεοληπτική νομοκρατική σκληρότητα παραλύει την Ευρώπη, αλλά και τη σημερινή αυριανή Γερμανία.
ΟΜΩΣ ΕΜΕΙΣ ΠΟΡΕΥΟΜΕΘΑ με Ή ΧΩΡΙΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ;
Με τον Adorno να γράφει στα περίφημα και μοναδικά κείμενά του “minima moralia” (71 κείμενο με τίτλο “ο ψευδόμενος” σελ. 121) ότι «όταν οι εθνικο-σοσιαλιστές άρχισαν τα βασανιστήρια, όχι μόνο τρομοκράτησαν τους λαούς μέσα κι έξω από τη Γερμανία, αλλά ήταν τόσο πιο σίγουροι ότι δεν θα ξεσκεπάζονταν, όσο αγριότερα μεγάλη η φρίκη…».
Ομως ένας Γερμανός είναι ένας άνθρωπος (τονίζει ο Αντόρνο, Γερμανός φιλόσοφος και δριμύς κριτικός όλων των ειδών φρίκης, ακόμα και της κουλτούρας που δεν μπορεί να πει ένα ψέμα χωρίς να το πιστεύει ο ίδιος).
Ομως η μετατροπή όλων των ζητημάτων της αλήθειας σε ζητήματα εξουσίας είναι μια διαδικασία απ’ την οποία η ίδια η αλήθεια δεν μπορεί να ξεφύγει αν δεν θέλει να μηδενίσει η εξουσία που όχι μόνο καταπνίγει την αλήθεια, αλλά έχει επιτεθεί στην ίδια την καρδιά της διάκρισης ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο…
Ετσι που ο Χίτλερ για τον οποίο κανένας δεν μπορεί να πει αν πέθανε ή αν διέφυγε… επιβιώνει σήμερα.
Αλλά, γιατί ο Adorno; Ο John Holloway απαντά: Μα για όλα αυτά!
Ομως, εμείς παρ’ όλα αυτά, πώς πορευόμεθα τώρα; Με ταυτότητα ή χωρίς ταυτότητα σε κάθε κίνηση της κρίσιμης διαπραγμάτευσής μας;
