«Της Τυροφάγου και της Καθαράς Δευτέρας»

Αγαπητοί αναγνώστες,
καλημέρα σας!
– Συνεχίζουμε, για τους αναγνώστες μας· και πιο πολύ τους νέους, τα λαογραφικά “των Αποκράδων” και της μεθαυριανής Καθαράς Δευτέρας, μιας και μας τα ζήτησαν πολλοί.
Είμαστε λοιπόν μεθαύριο (22/2) στην τέταρτη Κυριακή του Τριωδίου, την Τυρινή!
– Τυρινή, γιατί το κύριο άρτυμα της ημέρας είναι το τυρί κι ό,τι παράγεται από το γάλα.
Λέγεται και μακαρωνού για το μαγείρευμα της ημέρας: μακαρόνια ή λαζάνια. Σε πολλά χωριά ετοιμάζουν και κατημέρια, είδος καλιτσουνιών με πλούσια μυζήθρα.
Στ’ αποκριάτικα τραπέζια αυτής της Κυριακής (της Τυρινής) τα φαγητά δεν σηκώνονται ως τα μεσάνυχτα από το τραπέζι. Ολόγυρα του τραπεζιού δεν κάθονται μόνον: η οικογένεια, αλλά και συγγενείς και φίλοι, με τα φαγητά τους κι έτσι γίνεται μια μεγάλη συντροφιά, στην οποία εύκολα δημιουργείται κέφι, χαρούμενη διάθεση, γλέντι· που κρατά ως περασμένα μεσάνυχτα.
Απόψε στο οικογενειακό, φιλικό αυτό τραπέζι, θα τραγουδήσουμε, θα χορέψουμε, θα παικτούν παιχνίδια, θα γίνουν αστεία, θα τραγουδηθούν μαντινάδες· κάπου – κάπου μάλιστα περασμένα μεσάνυχτα, που να ’χουν πάει για ύπνο τα παιδιά, μπορεί να ’ναι κι ελευθερόστομες, μιας και κατά που λέει ο λόγος: «Τσι μεγάλες Αποκρές κουζουλαίνουνται κι οι γρες», αν κι ο γεροπαππούς της συντροφιάς, συχνά επεμβαίνει με τον σοφό του λόγο: «Ε!, Το πολύ περίσσιο, το χαλά το ίσιο!».
Αν η συντροφιά διαθέτει και οργανοπαίκτες, τότε: Η «Παγώνα» του Κουμιώτη, Ο «Φαμέγιος» του αθάνατου Κ. Μουντάκη, «Το πιπέρι», «Ο γέρος και η γρα», «Κρητικόπουλο κι αγάς», θα μας ξημερώσουν και το κέφι θα ’ναι στ’ αποκορύφωμά του!
«Κακοπαντρεμένος» λόγω κρασιού, θα την πει τη μαντινάδα του:
«- Στραβή μου την ελέγανε, μα κείνη αλληθωρίζει,
το βούι απού το γάιδαρο δεν τόνε ξεχωρίζει!».
– Μα κι η γυναίκα του, απάνω στο κρασί της, δεν θα χάσει την ευκαιρία, και θα τ’ απαντήσει, σκορπώντας κέφι:
«- Είπες τη μαντινάδα σου κι ήτανε και δική σου,
κι ήτανε κι ανεμπάμπαλη, ωσάν την κεφαλή σου!».
Ως τόσο θα χάσουμε, για λίγο, κάποιους από τη συντροφιά. Θα επιστρέψουν σε λίγο, ντυμένοι, μασκαράδες. Άλλος θα παριστάνει γριά καμπούρα, γυναίκα με προχωρημένη εγκυμοσύνη, γέρο που κουτσαίνει και κρατά ραβδί· κι όλοι τους κρατούν ραβδιά μήπως κανείς αποτολμήσει να τους “ξεμουρώσει”, δηλ. να των βγάλει τις μάσκες…
Και μια κι είπαμε για μάσκες και μασκάρες, αυτές εδώ, γίνονται με τις προβιές του κουνελιού, του λαγού, που έχουμε φυλάξει. Και τα ρούχα, φορεμένα ανάποδα, παλιά, αντίθετου φύλου. Με μια λέξη “εκ των ενόντω”, κι ως συμπληρώματα για τον απαραίτητο “θόρυβο” της βραδιάς, κουδούνια, λέρια, καμπανέλλια και τα όμοια, δεμένα ολόγυρα στη μέση μας ώστε χορεύοντας και τριπηδώντας να “χαλά ο κόσμος”…
Ξημερώματα θα το διαλύσουμε, κατευχαριστημένοι, γιατί “εκλέψαμε μια του Χάρου”, όπως θα πουν οι γεροντότεροι της συντροφιάς, γιατί οι νεώτεροι θα πουν τη μαντινάδα:
«- Φεύγουνε και οι γι’ Αποκρές, πάνε κι οι Τυρινάδες,
και μπαίνει η Σαρακοστή με τσι εφτά βδομάδες!».
Τούτη η συντροφιά, με το ανθρώπινο δυναμικό της, είναι ευλογημένη· ξέρει να διασκεδάσει, να χαρεί, να κάνει κέφι -που τόσο το ’χουμε ανάγκη- χωρίς να ξεφύγει από το πρεπό, που είναι πατροπαράδοτος κανόνας της “ανθρωπιάς” της Κρήτης μας!
*** * *** *
Με το ανοιξιάτικο ξημέρωμα του Φλεβάρη, να την η Καθαρά Δευτέρα.
Πρωί – πρωί οι νοικοκυράδες καθαρίζουν τα χθες χρησιμοποιηθέντα μαγειρικά σκεύη, με βραστό νερό και σαπούνι, να φύγει κάθε “λέρωμα” της χθεσινής Αποκριάς.
Τα περισσεύματα των χθεσινών φαγητών, σε πολλά χωριά της Κρήτης, τα θάβανε με αστεία μοιρολόγια, όπως:
«- Ο Κρέως εξεψύχησε, κι ο Τύρος αποθαίνει,
και ο καημένος ο Κουκάς, εις το τραπέζι μπαίνει!» (Κατσιδόνι – Σητείας).
Σ’ άλλα χωριά (Σκορδύλλω, Παλαίκαστρο κ.α.) τα αποκριάτικα υπόλοιπα φαγητών, τα δίνουν στις κότες τους, πιστεύοντας ότι σύντομα θα κλωσήσουν.
Πάμε όμως ν’ ανοίξουμε τη Σαρακοστή, σ’ εξοχικό μέρος -καιρού επιτρέποντος- βουνίσιο ή παραθαλάσσιο. Το κέφι μας, από χθες βράδυ, αμείωτο. Οι ετοιμασίες μας: τραπεζομάντιλο μεγάλο κι απάνω του “τα ελέη του Θεού”, λιμπίνοι γλυκαμένοι, παστολιές, ταραμάς, χαλβάς, παξιμάδι, ψαρές (παπούλες), μαρούλια, φρέσκα κρεμμύδια, σκόρδα, ραπάνια, καλαμάρια και πάν’ απ’ όλα η μυρωδάτη λαγάνα.
Αρχίζουμε μ’ ένα κομμάτι φλούδας πορτοκαλιού, έτσι “για το καλό” που λένε κι οι γερόντισσες και για να πάρουν -λένε- τα μάγουλα των παιδιών κι εγγονιών μας χρώμα ροδοκόκκινο.
Τα ποτήρια γεμίζουν κρασί -για τους μεγάλους- κι οι ευχές, δίνουν και παίρνουν:
«- Καλή Σαρακοστή να περάσουμε!».
«- Και στην Αγία Ανάσταση, ν’ αξιωθούμε!».
«- Καλή δύναμη, εμείς οι γερόντοι!».
«- Ο Θεός να συχωρέσει τα πεθαμένα μας!» κ.ά.
– Η εξοχή, το πιοτό και το πλούσιο νηστήσιμο τραπέζι μας με την καλή μας παρέα, φέρνουν το κέφι και τ’ αστεία.
– Από τα πολύ παλιά χρόνια, το βάψιμο της Καθαράς Δευτέρας, είναι το πιο διαδεδομένο. Κάποιοι χρησιμοποιούν μαύρο βερνίκι παπουτσιών, οι πιο πολλοί πάντως καταφεύγουν στην εγχώρια βαφική ύλη, που είναι και αδάπανη και ανεξίτηλη. Λαδώνουν ελαφρά τις παλάμες τους, χαϊδεύουν εξωτερικά το μαυρισμένο από την κάπνα πήλινο τσουκάλι τους, σφίγγουν τις παλάμες τους, ώσπου να συναντήσουν το θύμα τους:
«- Καλώς το τ’ αντράκι μου, παχύνανε θωρώ τα μαγουλάκια σου!» και με το πονηρό του χάιδεμα, εμαύρισε τον φίλο του.
Έτσι βάφονταν στα παλαιά χρόνια στα χωριά μας. Τελευταία δε γίνεται, κι έτσι σταμάτησαν και κάποιες παρεξηγήσεις…
– Ο Χαρταετός και το πέταγμά του είναι νεώτερο έθιμο. Απλώθηκε όμως στο πανελλήνιο κι εδημιούργησε πλούσιο λαογραφικό υλικό, από τα ζύγια ως το στεφάνι του κι από τον σπάγκο ως το γράμμα και το τηλεγράφημά του. Όμορφη διασκέδαση, κι ευκαιρία για μας τους μεγαλύτερους ν’ ατενίζουμε -βοηθώντας παιδιά κι εγγόνια- τον γαλανό μας Ουρανό και τον φωτεινό μας ήλιο!
«- Να θωρούμε ψηλά και να ξεχνούμε προσώρας… τα εγκόσμια», όπως, τόσον εύστοχα, τονίζει ο αείμν. καθηγητής Δ. Λουκάτος, στο έργο του: “Πασχαλινά και της Άνοιξης”.
– Σε πολλά χωριά της Κρήτης, παίζονται μιμοδράματα, σήμερα Καθαρά Δευτέρα, όπως ο καδής (δικαστής) πάνω σε γάιδαρο, φέρνοντας γύρα τις συντροφιές και βάζοντας ποινές σε παρεκτρεπόμενους: να γκαρίσουν, να κράξουν σαν κοκόρια, κ.α.π., για να γελάσουν οι συντροφιές.
– Έτσι κύλησε κι η Καθαρά Δευτέρα!
Μαζί της πήρε μιαν περίοδο φαγοποτιού, σπατάλης, διασκέδασης και ευθυμίας. Μιαν περίοδο που μας χάρισε πλουσιοπάροχα ευχάριστες ώρες ξενοιασιάς και κεφιού. Ώρες, που τις έχουμε πάντα ανάγκη, ιδιαίτερα τους τελευταίους καιρούς…
Τούτη την ώρα, του δειλινού της Καθαράς Δευτέρας τα σήμαντρα στις εκκλησιές μας σημαίνουν· και σημαίνουν τον πρώτο Σαρακοστινό Εσπερινό. Καινούργιο στάδιο αρχίζει!..
Κι όλο το χωριό, μιλώ για το χωριό μου στο Σέλινο κι όλη η συνοικία εδώ στην πόλη, ξεκινούν για το πρώτο: “Κύριε των Δυνάμεων…” που ψάλλεται, φέτος, στις εκκλησίες μας! Η πασίχαρη Καθαρά Δευτέρα παραχωρεί τη θέση της στη Μεγάλη Σαρακοστή κι εκείνη με τη σειρά της θα μας φέρι το λαμπροφόρο Πάσχα, που φέτος (2015) είναι πρώιμο, στις 12 τ’ Απρίλη!
Αγαπητοί αναγνώστες καλή Σαρακοστή με υγεία και στο ελπιδοφόρο Πάσχα με καλό!
Γεια σας· τα ξαναλέμε -συν Θεώ- την άλλη Παρασκευή!