» Mε αφορμή δύο πίνακες του Ανδρέα Γεωργιάδη του Κρητός
Ο Ανδρέας Γεωργιάδης ο Κρης ή ο Ανδρέας ο Κρης όπως συνήθιζε να υπογράφει τα έργα του, γεννήθηκε στα Χανιά το 1892, έζησε κατά τα νεανικά του χρόνια στην Κρήτη και στην Αίγυπτο και από το 1910 μέχρι το 1981, τη χρονιά που πέθανε, στην Αθήνα. Πολέμησε στους Βαλκανικούς πολέμους ως εθελοντής και έχασε το ένα του μάτι σε τραυματισμό.
Μετά τις σπουδές του στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών συνέχισε με υποτροφία σπουδές στο Παρίσι όπου μελέτησε τα έργα των κλασικών της Αναγέννησης και του μπαρόκ στα μεγάλα μουσεία όχι μόνο του Παρισιού αλλά και της Μαδρίτης, του Τολέδου, των Βρυξελλών, της Αμβέρσας και της Γάνδης. Χρημάτισε καθηγητής ζωγραφικής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών από το 1947 που εξελέγη μέχρι το 1961 όταν έγινε ομότιμος καθηγητής παίρνοντας τη σύνταξή του.
Ο Ανδρέας Γεωργιάδης ο Κρης ανήκει στη γενιά του 1930 που έθρεψε σπουδαίους καλλιτέχνες οι οποίοι, όπως και στη λογοτεχνία, έθεσαν τις βάσεις της νεοελληνικής τέχνης κατά τον εικοστό αιώνα. Σε αντίθεση ωστόσο με την ηγετική μορφή του Φώτη Κόντογλου, ο Γεωργιάδης δεν αναζητεί την αλήθεια της ζωγραφικής στο Βυζάντιο και την ελληνική λαϊκή παράδοση, συμπεριλαμβανομένης της αγιογραφίας αλλά έχει ένα συνειδητό ευρωπαϊκό προσανατολισμό που τον οδηγεί στην Αναγέννηση και στον Τιτσιάνο, στον Ελ Γκρέκο, στο μπαρόκ του Ρούμπενς και του Ρέμπραντ, στο ρομαντισμό του Ντελακρουά και στο Γαλλικό ρεαλισμό και ιμπρεσιονισμό του 19ου αιώνα. Ο Γεωργιάδης υπήρξε σθεναρός κριτικός και αρνητής των κελευσμάτων του μοντερνισμού και της διάθεσης αποδόμησης της ζωγραφικής παράδοσης και επανεκκίνησης της τέχνης από το σημείο μηδέν. Αντίθετα ο Γεωργιάδης επέμεινε σε όλη την ζωή του στη μελέτη της παράδοσης και στην αξιοποίησή της με σύγχρονο τρόπο, κάτι που φαίνεται στις πολλαπλές του σπουδές στα μουσεία της Ευρώπης που κατέληξαν σε έργα τα οποία έχουμε τη χαρά και την τιμή να έχουμε στα Χανιά στο Φιλολογικό Σύλλογο Χρυσόστομο.
Στα έργα του Το Φίλημα, 1960, λάδι σε μουσαμά, 143×114 εκ. και Μεσολόγγι, 1968, λάδι σε μουσαμά, 75×55 εκ. που βρίσκονται και τα δύο στη συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου της Ελλάδας, βλέπουμε την απεικόνιση δύο περιστατικών του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων του 1821 σε μια γραφή ρομαντική, δυναμική και ελεύθερη, με εστίαση στο ουσιώδες. Το Φίλημα είναι μια ελεύθερη απόδοση της μάχης στο Μανιάκι στις 20/5/1825 όταν ο οπλαρχηγός και ηγούμενος Παπαφλέσσας μαζί με 500 ακόμα πολεμιστές που κατάφερε να συγκεντρώσει από όλη την Πελοπόννησο, επιχείρησε χωρίς επιτυχία να ανακόψει την πορεία του Ιμπραήμ και των Αιγυπτιακών στρατευμάτων που είχαν αποστολή από τον σουλτάνο να καταστείλουν την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Η υπεροχή των στρατευμάτων του Ιμπραήμ ήταν συντριπτική αλλά ο Παπαφλέσσας πολέμησε με αυτοθυσία και αυταπάρνηση και η σύγκρουση έλαβε χώρα στο Μανιάκι, στο σημερινό Δήμο Πύλου-Νέστορος της Μεσσηνίας όπου ο Παπαφλέσσας και οι σύντροφοί του αποδεκατίστηκαν από τις δυνάμεις του Ιμπραήμ. Λέγεται ότι ο Ιμπραήμ θαύμασε τη γενναιότητα, την ανιδιοτέλεια και το θάρρος του Παπαφλέσσα και τον τίμησε μετά θάνατον. Εδώ ο ζωγράφος δείχνει τον Ιμπραήμ να ασπάζεται το νικημένο Παπαφλέσσα του δείχνοντάς του έτσι τον σεβασμό και την τιμή που του προσήκει. Ο Παπαφλέσσας στέκει φανερά στενοχωρημένος από τη συντριβή του στρατού του και το χαμό των συντρόφων του, ένας εκ των οποίων είναι γονυπετής δίπλα του με τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα. Η τιμή που του επιδαψιλεύει ο Ιμπραήμ στη γη, συνοδεύεται από την τιμή που του επιφυλάσσει ο ουρανός, καθώς δύο άγγελοι ετοιμάζονται να του φορέσουν το δάφνινο στεφάνι του ήρωα.
Η επόμενη εικόνα δείχνει έναν από τους οπλαρχηγούς που ήταν οι επικεφαλής του αγώνα του Μεσολογγίου κατά την πολιορκία του από τις δυνάμεις του Κιουταχή και του Ιμπραήμ πασά, ένα στρατό 30.000 ατόμων. Οι επικεφαλής των Ελλήνων πολεμιστών του Μεσολογγίου ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Νότης Μπότσαρης, ο Κίτσος Τζαβέλλας, ο Νικόλαος Στουρνάρης και άλλοι. Η πολιορκία του Μεσολογγίου ξεκίνησε στις 25/4/1825 κι έληξε στις 10/4/1826 όταν επιχειρήθηκε υπό την πίεση του λοιμού και του αποκλεισμού της πόλης, αιφνιδιαστική έξοδος των πολεμιστών και των γυναικόπαιδων που έφταναν τα 4000 άτομα, στις 2 τα ξημερώματα η οποία θα είχε ίσως στεφθεί με επιτυχία, αν δεν την είχε προδώσει, τελευταία στιγμή, ένας ξένος φιλέλληνας, Σέρβος ή Βούλγαρος που αυτομόλησε στο αντίπαλο στρατόπεδο. Η προδοσία είχε ως συνέπεια να περιμένουν στα περάσματα προς τους προμαχώνες τους πολεμιστές και τα γυναικόπαιδα που βγήκαν οι στρατιώτες του Κιουταχή και να ακολουθήσει σφαγή από την οποία λίγοι κατάφεραν να σωθούν. Η σφαγή αυτή ωστόσο είχε ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο κύμα συγκίνησης σε όλη την Ευρώπη και ακόμα μεγαλύτερη πίεση από το ισχυρό φιλελληνικό κίνημα που τελικά οδήγησε στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, στις 20/10/1827, η ευτυχής έκβαση της οποίας έσωσε σε μια στιγμή κρίσιμη την ελληνική επανάσταση και διασφάλισε τη σύσταση ελληνικού κράτους. Στον πίνακα βλέπουμε σε πρώτο πλάνο τον αποφασιστικό οπλαρχηγό με το σφρίγος, την αυτοπεποίθηση και το θάρρος της νεότητας να κυριαρχεί, ενώ στο αμέσως πίσω πλάνο φαίνεται μια γυναικεία μορφή που είναι πολύ λιγότερο ψύχραιμη και προσπαθεί να προστατεύσει με όποιον τρόπο μπορεί τα μικρά της παιδιά. Η αντίθεση της στάσης μεταξύ άνδρα και γυναίκας έναντι του επικείμενου πολέμου, είναι ιδιαίτερα και σκόπιμα εμφανής, έχοντας ως μοτίβο σημαντικό προηγούμενο στο διάσημο πίνακα του Νταβίντ, Ο όρκος των Ορατίων του 1785. Ο άνδρας προχωρεί μπροστά με ηρωισμό, αυτοπεποίθηση και αυταπάρνηση ενώ η γυναίκα ανησυχεί καθώς αντιλαμβάνεται καλύτερα το διακύβευμα και τον κίνδυνο που συνεπάγεται.
Σήμερα, διακόσια χρόνια από την ελληνική επανάσταση μπορούμε να κοιτάξουμε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα με ειλικρίνεια, χωρίς να κρύβουμε κάτω από το χαλί τις δυσάρεστες πλευρές του. Μια τέτοια δυσάρεστη πλευρά ήταν η προδοσία που ήταν σχεδόν καθημερινή πρακτική και οδήγησε στο χαμό του Μεσολογγίου αλλά και σε πολλά ακόμα δεινά, καθόλη την πορεία του μετέπειτα κράτους. Μάλιστα η προδοσία αυτή προερχόταν από ανθρώπους που ήρθαν ως φιλέλληνες να βοηθήσουν τον αγώνα, όπως στην περίπτωση του Μεσολογγίου ή από ανθρώπους που πρωτοστάτησαν στις εξελίξεις αλλά τα συμφέροντά τους συγκρούστηκαν με άλλων ομοεθνών τους, με αποτέλεσμα και οι δυο πλευρές να χάσουν στην εμφύλια σύγκρουση. Είναι επίσης σημαντικό να καταλάβουμε καλύτερα τον τότε εχθρό μας, τους Οθωμανούς και να μην τους δαιμονοποιούμε ως βαρβάρους και απολίτιστους διότι όπως βλέπουμε στο Φίλημα διαπνέονταν κι εκείνοι από τις ίδιες αξίες που κι εμείς είχαμε, αλλιώς δεν θα είχε εκτιμήσει ο Ιμπραήμ το θάρρος και την ανιδιοτέλεια του Παπαφλέσσα. Είμαστε πλέον σε θέση να κοιτάζουμε πιο ψύχραιμα και με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση την ιστορία μας για να μπορέσουμε να διδαχθούμε από αυτήν. Φέτος γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την εποποιία του 1821 και του χρόνου θα γιορτάσουμε τα 100 χρόνια από την πανωλεθρία του 1922· είναι γνώρισμα ενός ώριμου λαού να μπορεί να σκέφτεται με νηφαλιότητα τόσο τις νίκες όσο και τις ήττες, ώστε να μπορεί να μαθαίνει από τις μεν και από τις δε.
Έχουμε υποχρέωση σε αυτούς τους αγωνιστές που κατάφεραν, ενάντια στις αντίξοες περιστάσεις, να ιδρύσουν το ελληνικό κράτος, να ενισχύσουμε τους θεσμούς του και να το παραδώσουμε καλύτερο στις επόμενες γενιές, ο καθένας από τη θέση που υπηρετεί. Πιστεύω ότι εκπροσωπώ την πλειοψηφία του καλλιτεχνικού κόσμου της πόλης όταν υποστηρίζω ότι όλοι θα θέλαμε να δούμε τον Φιλολογικό Σύλλογο Χρυσόστομο να συνάπτει μια πιο στενή συνεργασία με τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων προς αμοιβαίο όφελος και για το καλό της πόλης. Η πλούσια και σημαντική συλλογή των έργων του Ανδρέα Γεωργιάδη του Κρητός που ήδη κατέχει ο Χρυσόστομος, μέσα από αυτή τη συνεργασία θα μπορούσε να εμπλουτιστεί περαιτέρω και να αγοραστούν, με τη συνδρομή του Δήμου Χανίων, τα έργα που διαθέτουν οι απόγονοι του ζωγράφου, έτσι ώστε να έχουμε εμείς ως πόλη το προνόμιο να έχουμε στην κατοχή μας την εκτενέστερη συλλογή έργων του σπουδαίου αυτού συμπατριώτη μας.
