Oι περισσότεροι Ελληνες προσκυνητές φθάνουν στους Αγίους Τόπους Πάσχα μόνο και μόνο για το Μεγάλο Σάββατο για να παρακολουθήσουν την τελετή του Αγίου Φωτός.
Ο Νίκος Καζαντζάκης περιγράφει στα “Ταξιδιωτικά” του το Μεγ. Σάββατο στην Ιερουσαλήμ που, αν και πέρασαν εβδομήντα χρόνια από τότε μέχρι σήμερα, έτσι όπως διαβάζουμε στην περιγραφή του γίνεται. Η υπέρτατη στιγμή της Ορθοδοξίας και της Μεγάλης Εβδομάδας είναι αυτή της καθόδου του ανεσπέρου φωτός. Ας παρακολουθήσουμε τον Καζαντζάκη στην περιγραφή του.
«…Αξαφνα τα μαυροκέφαλα ολόδρωτα πλήθη τρικύμισαν – καινούργιοι προσκυνητές Αραβίτες χιμούνε στην αυλή με τα εξαφτέρουγα και τα φανάρια τους και τις μεγάλες, του μπογιού τους, λαμπάδες. Οι Αραβίτες σκληρίζουν ξεφρενιασμένοι. Ενας γέρος ανεβαίνει απάνω στους ώμους της αν-θρωπομάζας, πηδά από ώμο σε ώμο, αφρίζοντας, κρατάει δύο γδυμνά σπαθιά και σπαθίζει τον αγέρα.
Χορεύει απάνω στους ώμους, σκληρίζει, τα μάτια του έγιναν όλο ασπράδι, τα κεριά που έχει τυλίξει τη μέση του λιώνουν μέσα στη βαριά ζέστη και στάζουν. Σε λίγο καταφτάνουν οι Αρμένηδες, τα λάβαρα σαλεύουν στον αγέρα, τα μικρά του ψαλτικού χορού, ντυμένα με κίτρινα πουκάμισα, υψώνουν μέσα στον μουντόν αγέρα τη δροσερή φωνή τους. Ερχουνται οι Κόφτες, οι Σύροι, οι Αβησσυνοί, οι τσομπάνηδες, οι Βεδουίνοι, οι Μαρωνίτες, πέντε έξι λιναρόξανθοι Ρούσοι, απ’ όλη την απέραντη Ρουσία, μερικοί Αμερικανοί, κρύοι και κωμικοί μέσα στο φλογερό τούτο ασιατικό καμίνι. Ερχουνται οι γυναίκες οι Βηθλεμίτισσες, με τ’ αψηλά χωνωτά κεφαλοδεσίματά τους και με τις ολάσπρες μπόλιες. Κύματα πολύχρωμα, επιθετικά, ένας ρυθμός γοργός, πολεμικός, σα να καταφτάνουν στρατέματα. Ξεχείλισε ο ναός, σκαρφάλωσαν οι πιστοί πάνω στις κολόνες, καβαλίκεψαν τα στασίδια, κρεμάστηκαν απάνω στο γυναικωνίτη.
Ολα τα μάτια αγριεμένα, εκστατικά έχουν καρφωθεί στη μέση του ναού, στο μικρό κουβούκλι, όπου κιόλας μπήκε ο Πατριάρχης κι απ’ όπου θα τιναχτεί, τώρα να, το άγιο φως… …Η μεγάλη μαρμαρένια πλάκα, που σκεπάζει το χώμα όπου ξάπλωσαν στην απο-καθήλωση το Χριστό, είναι γλειμμένη, φαγωμένη από τα φιλιά. Αιώνες πέφτει η ανθρωπότητα απάνω της και τη φιλάει και την τρώει.
Αγγίζουν με τις παλάμες τους αλαφριά την πλάκα κι ύστερα τρίβουν το πρόσωπό τους και το λαιμό τρεις φορές… …Ενα κύμα φελάχοι πέρασε και μας χώρισε. Εβγαζαν τις γλώσσες τους όξω, σφύριζαν, γελούσαν, τα μάτια τους ήταν φαγωμένα από τα τραχώματα, τα δόντια τους έλαμπαν κάτασπρα. Οι άντρες ήταν ψηλοί και λυγερόκορμοι, οι γυναίκες άσκημες, παχιές, το μέτωπο σφιχτοδεμένο με μπακιρένια νομίσματα, τα χείλια τους ξαφρισμένα. Μα να, γλυκότατη μελωδία ακούγεται από το Ιερό, οι καβάσηδες, με τ’ αψηλά α-σημόλαβα ραβδιά τους χτυπούν ρυθμικά τις πλάκες, προχωρούν αργά κι ανοίγουν δρόμο. Προβαίνει ο παιδικός ψαλτοχορός, ακολουθούν οι μητροπολιτάδες κι οι δεσποτάδες με κατάχρυσα άμφια, πατάει το κατώφλι ο Πατριάρχης με τα κάτασπρα γένια, με τα κουρασμένα μεγάλα μάτια και τα κάτασπρα μακροδάχτυλα χέρια…
Η λιτανεία αρχίζει, χτυπούν οι καμπάνες, αγέρας σφοδρός αγιότητας και παραφροσύνης φυσάει απάνω από τα πολύχρωμα κεφάλια. Ενιωσα πάλι τη θερμότητα και την παντοδυναμία της καρδιάς του ανθρώπου. Τα χέρια σηκώνουνται, τα πόδια χορεύουν, η καρδιά πηδάει και φωνάζει τον Κύριο. Ο αγέρας γιομώνει αόρατη παρουσία…
…Ο Πατριάρχης έσκυψε και μπήκε μοναχός στο ιερό κουβούκλι του Αγίου Τάφου. Ολο το πλήθος σώπασε τρέμοντας. Οι μάνες σήκωσαν στους ώμους τα μωρά τους για να δουν, οι φελάχοι ξεχάσκισαν με χείλια κρεμάμενα, οι Ευρωπαίοι ανασηκώθηκαν στις μύτες των ποδιών τους, με περιέργεια. Τα δευτερόλεφτα πέφταν πηχτά απάνω στις κεφαλές – ο αγέρας τεντώθηκε, έτριξε σα δερμάτι τούμπανου. Κι ολομεμιάς μια λάμψη πήδηξε από τη χαμηλή θύρα του Αγίου Τάφου – ο Πατριάρχης πρόβαλε κρατώντας μεγάλο μάτσο άσπρα κεριά αναμμένα.
Σε μια αστραπή, από τη ρίζα ως την κορφή ο ναός πλημμύρισε φλόγες. Αλλοι κρατούσαν χοντρές άσπρες λαμπάδες κι άλλοι τριάντα κεριά και χιμούσαν στον Πατριάρχη να πάρουν το φως – έβαζαν τα χέρια τους στη φλόγα κι έτριβαν γρήγορα το πρόσωπό τους και τα στήθια. Ξεχύθηκαν στην αυλή, τύλιγαν με τις παλάμες τους τη φλόγα κι έτρεχαν στα σπίτια τους…».
