Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι µυθιστοριογράφος, ποιητής, πολιτικός, δηµοσιογράφος. δοκιµιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, καταπληκτικός συγγραφέας ταξιδιωτικών κειµένων, εξαιρετικός επιστολογράφος αλλά και µεταφραστής.
Αυτός ο πολυσύνθετος, πολυτάλαντος, αντιφατικός, αντιθετικός αλλά και περίπλοκος ως προσωπικότητα άνθρωπος υπήρξε µοναδικός ως συγγραφέας. ∆εν δηµιούργησε κάποια λογοτεχνική σχολή παρά το ότι είχε παγκόσµια απήχηση αλλά και το έργο του δεν υπάγεται σε κάποια άλλη σχολή. Το έργο του είναι ρεαλιστικό, γεµάτο ένταση και γι’ αυτό θα διαβάζεται και στους επόµενους αιώνες, όπως άλλωστε µας επισηµαίνει ο εγκυρότερος αναλυτής του Καζαντζακικού έργου, ο καθηγητής Πήτερ Μπιν.
Στην Ασκητική, που είναι το απόσταγµα της φιλοσοφίας του µας λέει ο ίδιος ότι όλα τα άλλα έργα του δεν είναι παρά σχόλια πάνω στην Ασκητική. Στην Ασκητική µας αναφέρει ο Καζαντζάκης ότι η ουσία του Θεού του είναι ο αγώνας και ότι η ύψιστη αρετή δεν είναι η ελευθερία αλλά ο αγώνας για την ελευθερία.
Το έργο του Καζαντζάκη έχει ένταση αφού σε αυτό έχει µεταπλάσσει όλους τους αγώνες του, πολιτικούς και κοινωνικούς όχι µόνο αυτούς που έκαµε αλλά και τους µαταιωµένους αγώνες του.
Στο λογοτεχνικό του έργο ο Καζαντζάκης έχει επίσης µεταπλάσσει όλη την ιδεολογία του και όλη τη φιλοσοφία του. Ο Νίκος Καζαντζάκης έρχεται σε επαφή µε τον νεότερο ελληνισµό κατ’ευθείαν µέσω του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού, όπως κάνει άλλωστε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος ο οποίος µάλιστα έχει µεταφράσει και έχει ως οδηγό του τον Θουκυδίδη.
Ο Καζαντζάκης εµπνέεται την ΑΤΡΟΜΗΤΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΑΤΙΑ (Regard Crétois), που εµπεριέχει το αγωνιστικό πνεύµα της Κρήτης κατ’ ευθείαν από τα ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΑ της Κνωσού, όπως ο ίδιος µας αναφέρει στο έργο του ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ. Ο αγώνας του ανθρώπου µε τον ταύρο εµφανίζει τον άνθρωπο να ξεπερνά και τον ίδιο τον φόβο και τον κίνδυνο του θανάτου. Η εικόνα, η τοιχογραφία στην Κνωσό από τα ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΑ τα λέει όλα.
Πάντοτε ο ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ έχει την ατρόµητη αγωνιστική του µατιά των γεγονότων αλλά ήθελε να συνδυάσει αυτό το αγωνιστικό του πνεύµα µε την Κρήτη, την αιώνια αγάπη του.
Άλλωστε από παιδί ο Καζαντζάκης είχε έρθει σε επαφή µε το αγωνιστικό και αντιστασιακό πνεύµα της Κρήτης, όταν ο πατέρας του, ο λογοτεχνικός µετέπειτα Καπετάν Μιχάλης τον έβαλε να προσκυνήσει τους κρεµασµένους αγωνιστές της Κρητικής Ελευθερίας, στην πλατεία µε τα λιοντάρια. Επίσης ο πατέρας του τον έβαλε να προσκυνήσει τα µνήµατα των αγωνιστών προγόνων του.
Πρώτα το ακαταµάχητο αγωνιστικό και αντιστασιακό πνεύµα της Κρήτης φαίνεται στη ζωή του Καζαντζάκη, στην ψυχή του, στην καρδιά του, στην προσωπικότητά του την περίπλοκη. Ένας άνθρωπος, όπως ο Καζαντζάκης που πίστευε πάνω από όλα στην πράξη, στον αγώνα, έγινε παγκόσµια αναγνωρίσιµος ως άνθρωπος της σκέψης.
Ο Μπέρναρ Σω, ένας από τους εξυπνότερους ανθρώπους του κόσµου, ένας άνθρωπος της σκέψης µας λέει: όποιος µπορεί κάνει, όποιος δεν µπορεί διδάσκει. Φαίνεται λοιπόν, ότι ένας άνθρωπος, όπως ο Καζαντζάκης, που πίστευε, πάνω απ’ όλα, στην πράξη και την δράση κατάφερε, αλλάζοντας την έµφυτη ροπή τους, ύστερα από ένα τεράστιο, τιτάνειο εσωτερικό αγώνα, γεµάτο από ακαταµάχητο αγωνιστικό και αντιστασιακό πνεύµα της Κρήτης να µεταπλάσσει τις φιλοδοξίες και τα όνειρά του και τους αγώνες του σε µυθιστορήµατα παγκόσµιας εµβέλειας.
Ποιός αυτός που έγραψε στην Γαλάτεια ότι το µόνο που αξίζει είναι η πράξη και η δράση και ότι η θεωρία αξίζει µόνο ως προετοιµασία της πράξης. Αυτός που έγινε διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως της κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου και µετέφερε περίπου εκατόν πενήντα χιλιάδες (150.000) Έλληνες από τον Καύκασο, όπου κινδύνευε η ζωή τους. Αυτός που έγινε υπουργός στην κυβέρνηση Σοφούλη, πρόεδρος σοσιαλιστικής κινήσεως και που ήθελε να εκλεγεί βουλευτής.
Ο Καζαντζάκης πέτυχε παγκόσµια αναγνώριση στη λογοτεχνία, ενώ αφοσιώθηκε σε αυτήν αποκλειστικά µόνο για εννέα χρόνια στην Αντίµπ (Antibes) της νότιας Γαλλίας, στην Αντίπολη που ίδρυσαν οι Φωκαείς (από το 1948 – 1957). Εκεί έγραψε τον Καπετάν Μιχάλη, τον Χριστό ξανασταυρώνεται, τον Φτωχούλη του Θεού, τον Τελευταίο Πειρασµό, τις Αδερφοφάδες. Τον Βίο και την Πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά τον έγραψε στην Κατοχή, στην Αίγινα.
Είναι γνωστό ότι αναγνωρίζει τον εαυτό του ως ποιητή. Έχει παράλληλο βίο µε τον Πλάτωνα που ήθελε να γίνει πολιτικός και ποιητής. Αλλά η πολιτική ζωή της Αθήνας δεν τον αποδέχτηκε ως πολιτικό και ότι µόνο µε την παρέµβαση του Σωκράτη έγινε φιλόσοφος.
Άλλο µεγάλο εσωτερικό αγώνα µε βάση το ακαταµάχητο αγωνιστικό πνεύµα της Κρήτης έδωσε ο Καζαντζάκης µε την ψυχή του, την καρδιά του και το πνεύµα του, και τη συνείδησή του αναζητώντας σε µια ανυποχώρητη και αγωνιώδη προσπάθεια, σε όλη του τη ζωή, τον Θεό.
Ελάτρεψε τον Χριστό µε τη δισυπόστατη ύπαρξή του, ως Θεού και ως Ανθρώπου. Μπορεί να µη λυτρώθηκε, όπως ο Ντοστογιέφσκι. Μας φτάνουν όµως τα λόγια του µεγάλου µας ποιητή Κωστή Παλαµά, που µας λέει ότι ο Καζαντζάκης είναι ένθεος αλλά προτιµά την ποίηση της θρησκείας από την εξουσία της εκκλησίας. Ο Ουµπέρτο Έκο προσθέτει άλλωστε ότι όλα τα σπουδαία προβλήµατα που µας έθεσαν οι σπουδαίοι λογοτέχνες και συγγραφείς µε τα έργα τους είναι Θεολογικά.
Εκεί που φαίνεται καθαρά και κυριολεκτικά το ακαταµάχητο αγωνιστικό και αντιστασιακό πνεύµα της Κρήτης είναι στο µεγάλο αριστούργηµα του Καζαντζάκη µε τίτλο ο Καπετάν Μιχάλης.
Βέβαια ως µια πρωθύστερη ιστορική καταγραφή του αγωνιστικού πνεύµατος της Κρήτης από τον Καζαντζάκη, αναφέροµε ότι ο Καζαντζάκης, µαζί µε τον Κακριδή και τον Καλλιτσουνάκη, µε φωτογράφο τον Κουτουλάκη, εκτελώντας εντολή της κυβερνήσεως Βούλγαρη προβαίνουν στην καταγραφή της ΕΚΘΕΣΗΣ για την ∆ΙΑΠΙΣΤΩΣΗ των εγκληµάτων των Γερµανών Ναζιστών στην Κρήτη. Εκεί φαίνεται καταγεγραµµένο όλο το µεγαλείο του αντιστασιακού αγώνα της Κρήτης, το πνεύµα αυτοθυσίας µε την µεγάλη αξιοπρέπεια των Κρητικών, των ίδιων των µανάδων, που έχασαν τα παιδιά τους σε αυτόν τον αγώνα.
Ο ίδιος ο Καζαντζάκης και όταν έγραφε και αυτός την ΕΚΘΕΣΗ αυτή αλλά και µεταγενέστερα και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό εξυµνούσε πάντοτε αυτήν την αυτοθυσία των Κρητικών γονέων που έχασαν ακόµα και τα παιδιά τους σε αυτόν τον αγώνα. Εξυµνούσε πάντα τον ηρωϊσµό, το µεγαλείο ψυχής και την µεγάλη τους αξιοπρέπεια.
Στον ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗ εµφανίζονται και οι ενδιάµεσες ειρηνικές περίοδοι της καθηµερινότητας µεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Ο Καζαντζάκης φαίνεται να αισθάνεται ότι οι χαρακτήρες των Κρητικών του Μεγάλου Κάστρου του ζητούν να αναβιώσει µια περασµένη εποχή που δεν υπάρχει έτσι ώστε και αυτοί να αναστηθούν και να ξαναζήσουν τις ειρηνικές και τις πολεµικές περασµένες εποχές. Ο Καζαντζάκης αναβίωσε όλες αυτές τι εποχές µε τους ανθρώπινους χαρακτήρες όπως ήταν, µε ρεαλισµό, µε τα κουσούρια τους.
Όταν όµως κηρύσσεται η επανάσταση επιστρατεύονται αυθόρµητα όλοι, όχι µόνο ο Καπετάν Μιχάλης. Αυτοεπιστρατεύονται όχι µόνο όλοι οι αγωνιστές και όλοι οι κάτοικοι της Κρήτης αλλά και ο ίδιος ο Άγιος Μηνάς. Όπως τον παρουσιάζει ο Καζαντζάκης ο Άγιος Μηνάς φεύγει από την εικόνα του, το εικόνισµά του και µε το άλογό του γίνεται ο αρχιστράτηγος του αγώνα των Κρητικών.
Ο Καπετάν Μιχάλης δηλώνει ότι θα τραγουδήσει και θα γελάσει µόνο όταν θα ελευθερωθεί η Κρήτη. Όµως δεν θα προλάβει γιατί στο τέλος της αποτυχηµένης επανάστασης θα συνεχίσει να αγωνίζεται γνωρίζοντας το τραγικό του τέλος. Λίγο πριν φύγει από τη ζωή κραυγάζει µε µεγαλείο ψυχής ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ.
Στον ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗ φαίνεται και η άµεση σχέση των αριστουργηµάτων του Καζαντζάκη µε τους Έλληνες τραγικούς ποιητές µε το πνεύµα της αρχαιας ελληνικής τραγωδίας. Άλλωστε ο Καπετάν Μιχάλης έχει στη συνείδησή του και την µεγάλη ενοχή ότι εγκατάλειψε προσωρινά την υπεράσπιση της Μονής του Αφέντη Χριστού που κατέστρεψαν οι Τούρκοι. Αιτία αυτής της µεγάλης εγκατάλειψης ήταν το µεγάλο πάθος του για την Εµινέ Χανούµ.
Θα ήθελα επίσης να αναφερθώ στη ΝΟΕΡΗ συνεργασία των δύο µεγάλων προσωπικοτήτων του σύγχρονου πολιτισµού της Κρήτης την συνεργασία ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ και ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗ για να γίνει ένα σύγχρονο εθνικό µας σύµβολο το περίφηµο ΣΥΡΤΑΚΙ µε το οποίο µας υποδέχονται πολλές φορές οι ξένοι φίλοι µας και µε το οποίο συνοδεύον τους έλληνες που επιβραβεύονται παντού στον κόσµο. Το συρτάκι παρουσιάστηκε και είναι σύνθεση του Θεοδωράκη στο έργο Ζορµπάς ο Έλληνας µε βάση το σενάριο από το έργο του Καζαντζάκη.
Η συνεργασία, η ΝΟΕΡΗ αυτή συνεργασία έχει ως βάση την µεγάλη αποδοχή των δύο ανθρώπων των τόσο σπουδαίων του πολιτισµού µας από το µεγάλο πλήθος των σύγχρονων Ελλήνων, ιδίως βέβαια των Κρητικών.
Ο συγγραφέας στο έργο Ζορµπάς ο ίδιος δηλαδή ο Καζαντζάκης συζητά µε τον εργάτη τον φίλο του τον Ζορµπά. Στο τέλος της συνοµιλίας αυτής ο συγγραφέας προσχωρεί στην φιλοσοφία του εργάτη, στη χαρά της ζωής, αφήνοντας κατά µέρος τα βιβλία του.
Η αυθεντική χαρά της ζωής η ωδή σε αυτή τη χαρά είναι το συρτάκι. Είναι η ωδή στη χαρά της ζωής βγαλµένη από το µουσικό ταλέντο του Μίκη Θεοδωράκη και το φιλοσοφικό προβληµατισµό του µεγάλου συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη.
Ο Καβάφης, όταν βρισκόταν στο κρεβάτι του πόνου στο τέλος της ζωής του αποχαιρέτησε την λαµπρή πόλη της Αλεξάνδρειας και τα τόσα εµπνευσµένα ποιήµατά του. Ίσως θα άκουσε και την µουσική του µυστικού θιάσου του “Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον”.
Τί να αποχαιρέτησε άραγε ο Καζαντζάκης στο κρεβάτι του πόνου στο Φράιµπουργκ της Γερµανίας; Ασφαλώς θα αποχαιρέτησε την Οδύσσεια της ζωής του, θα αποχαιρέτησε το δικό του ποίηµα Οδύσσεια, που τόσο πολύ ελάτρεψε και θα αποχαιρέτησε τα µυθιστορήµατά του, που τον έκαµαν τόσο γνωστό σε όλο τον κόσµο. Στο τέλος θα έσφιξε το χώµα της κρητικής γης, που πάντα κουβαλούσε µαζί του.
Ο Καζαντζάκης ήταν ένας οικουµενικός συγγραφέας, αλλά πάνω από όλα ήταν Κρητικός. Ο Ελύτης µας λέει να γράψουµε κάπου το όνοµά µας και να αποχωρήσουµε µε αξιοπρέπεια, µε γενναιοδωρία.
Ο Καζαντζάκης εχάραξε το όνοµά του στο γρανίτη της παγκόσµιας λογοτεχνίας και µε µεγάλη γενναιοδωρία µας χάρισε το παγκόσµια αναγνωρισµένο λογοτεχνικό του έργο αλλά και µια τεράστια παράδοση ενός τεράστιου αγώνα που φαίνεται στη ζωή και το έργο του και που στηρίζεται στο ακαταµάχητο αγωνιστικό πνεύµα της Κρήτης.
Είναι αυτό το πνεύµα που βοήθησε την Κρήτη να µείνει ΟΡΘΙΑ µέσα στην ιστορία. Είναι το πνεύµα που βοήθησε τους Κρητικούς όχι µόνο να νικήσουν τους Τούρκους και ελευθερώθηκαν από αυτούς αλλά και να ενωθούν µε την µητέρα Ελλάδα, νικώντας και την πανίσχυρη Αγγλική διπλωµατία η οποία ήθελε την Κρήτη ανεξάρτητη για να είναι υποχείρια στην Αγγλία.
Σήµερα συνεορτάζουµε τα εκατό δέκα (110) χρόνια της Ένωσης της Κρήτης µε την Ελλάδα µε τα εκατόν σαράντα (140) χρόνια από τη γέννηση του µεγάλου συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη. Σήµερα η ψυχή του Καζαντζάκη θα φτερουγίζει πάνω από τα Χανιά, πάνω από την Κρήτη, για να εκφράσει την ευγνωµοσύνη του σε όλους γι’ αυτόν τον συνεορτασµό, αφού έτσι αναγνωρίζεται και πάλι ότι το έργο του έκαµε γνωστό τον νεότερο ελληνικό πολιτισµό στα πέρατα της γης, σε όλο τον κόσµο.
Ο υποψήφιος περιφερειάρχης Κρήτης καλεί τους πολίτες να στηρίξουν την εναλλακτική πρόταση της Λαϊκής Συσπείρωσης
*Ο Σήφης Μιχελογιάννης
είναι πρώην Βουλευτής Χανίων
