Το αληθινό μέγεθος μιας προσωπικότητας

Ο Μίνως Ζομπανάκης ήταν και είναι ασφαλώς ο σπουδαίος οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, όπου υπάρχει και έδρα “Μίνως Ζομπανάκης”, με αντικείμενο το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ηταν και είναι ο τραπεζίτης χωρίς σύνορα και μια από τις ηγετικές φυσιογνωμίες της Παγκόσμιας τραπεζικής βιομηχανίας, όπως τον αναγόρευσαν οι συνάδελφοί του.
Τώρα όμως, μετά το θάνατό του, βλέποντας και ερευνώντας το σύνολο της ζωής του, πρέπει να δεχτούμε ότι ο Μίνως Ζομπανάκης ήταν και είναι κάτι πολύ πιο πέρα απ’ όλα αυτά. Πρέπει να τον δούμε κυρίως ως άνθρωπο, ως πρόσωπο και ως μια μοναδική προσωπικότητα.
Ο Μίνως, όπως τον αποκαλούσαν πολλοί άνθρωποι, με το μικρό του όνομα, πράγμα που δείχνει αποδοχή και σεβασμό ήταν και χαρακτηριζόταν ως προσωπικότητα από τη στάση που κράτησε στις δύσκολες περιστάσεις της ζωής του, από τις απαντήσεις του στα σκληρά διλήμματα που έζησε και από τις λύσεις που έδωσε στις ηθικές αντινομίες που αντιμετώπισε. Πάντοτε ως απολογισμό μιας ζωής πρέπει να μας ενδιαφέρει και ο εσωτερικός αγώνας, ο αγώνας της συνείδησης του κάθε ανθρώπου.
Μια ηθική αντινομία και ένα σκληρό προσωπικό δίλημμα για τον Μίνω ήταν ασφαλώς η σχέση της επιστήμης, η σχέση της οικονομίας, αλλά και η άμεση προσωπική του σχέση με την πολιτική. Άραγε ήταν η πολιτική που δεν αποδέχθηκε τον Μίνω, όπως αναφέρθηκε ακόμα και στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή ήταν ο Μίνως που δεν αποδέχθηκε μια μεγάλη πολιτική σταδιοδρομία;
Ένας άνθρωπος όπως ο Μίνως, που τον απασχολούσε τόσο πολύ η πολιτική ζωή, που είχε ιδιαίτερη φιλία με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αλλά ήταν συγχρόνως πολύ φίλος με τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Λεωνίδα Κύρκο, θα μπορούσε ακόμα και χωρίς να λάβει μέρος στην εκλογική διαδικασία να πάρει μια μεγάλη πολιτική ή διοικητική θέση αν ήθελε.
Ο Μίνως ήταν μια πανευρωπαϊκή προσωπικότητα, αλλά ήταν πάνω απ’ όλα Έλληνας, Κρητικός, Χανιώτης, Αποκορωνιώτης και Καλυβιανός. Έκαμε αρκετές δωρεές στην Κοινότητα των Καλυβών (Κοινοτικό Κατάστημα, Ιατρείο) και βοήθησε ανώνυμα πολλούς ανθρώπους της ανάγκης.
Αξέχαστες είναι οι δεξιώσεις του με την Πανσέληνο του Αυγούστου στο πολύ ωραίο σπίτι του στις Καλύβες, απ’ όπου παρέλασαν πολλοί σπουδαίοι Ευρωπαίοι πολιτικοί. Στο σπίτι του γνώρισα τον Μ. Δουκάκη, τον υποψήφιο Πρόεδρο των ΗΠΑ, ενώ ο Μίνως φιλοξενούσε πάντοτε τους ξένους πολιτικούς, μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης που συνόδευα στα Χανιά. Με προσκάλεσε και με φιλοξένησε μαζί με τον Γάλλο Βουλευτή Ρενέ Ντοζιέρ, φίλο και συνεργάτη του μετέπειτα Προέδρου της Γαλλίας Φ. Ολάντ.
Στον τομέα της Φιλοσοφίας ο Μίνως είναι Καζαντζακικός, αφού ο Καζαντζάκης ήταν μεν οικουμενικός συγγραφέας και άνθρωπος, αλλά πάνω απ’ όλα ήταν Κρητικός. Επίσης, όπως ο Καζαντζάκης, ο Μίνως επίστευε στην ανάληψη της προσωπικής ευθύνης και ήταν εχθρός του λαϊκισμού.
Ο Μίνως φαίνεται να έχει αντιληφθεί από πολύ νέος, την ηθική αντινομία μεταξύ του πραγματικού επιστήμονα που πρέπει να είναι αφοσιωμένος στην ουσία των πραγμάτων και στην επιστημονική και μόνο αντιμετώπισή τους, και του ανθρώπου της πολιτικής τέχνης, που μπορεί μεν να είναι επιστήμονας αλλά που πρέπει συνέχεια να υπολογίζει το συσχετισμό των συμφερόντων με σκοπό την εξυπηρέτηση του κοινού συμφέροντος.
Το δίλημμα και η ηθική αντινομία αυτή βρίσκονται στο βάθος των πραγμάτων, γιατί η σχετικότητα των αξιών και των μεγεθών δεν βρίσκεται μόνο στην πολιτική. Άλλωστε ο Αϊνστάιν μας είπε ότι έβαζε πάντοτε τις ίδιες ερωτήσεις στους φοιτητές του, αφού συνέχεια άλλαζαν οι απαντήσεις. Η αλήθεια όχι μόνο στις Φυσικές Επιστήμες αλλά και σε όλους τους τομείς είναι κρυμμένη στο βάθος των πραγμάτων και δεν αποκαλύπτεται ποτέ ολόκληρη.
Είναι φανερό ότι ο Μίνως από πολύ νέος αντιλήφθηκε και έκρινε αυτή την ηθική αντινομία και το σκληρό αυτό δίλημμα μεταξύ πολιτικής και επιστήμης, με την προτίμησή του και την αφοσίωσή του στην επιστήμη, όπου και διέπρεψε. Ας μην θριαμβολογούν όσοι είναι υπέρ της Επιστήμης ούτε αυτοί που είναι υπέρ της Πολιτικής.
Το λέω αυτό γιατί ήταν ευτύχημα που μεγαλοφυείς άνθρωποι όπως ο Περικλής και ο Ελευθέριος Βενιζέλος έγιναν πολιτικοί και όχι επιστήμονες. Ήταν ευτύχημα αντιστρόφως που ο Πλάτωνας, που τόσο πολύ τον ενδιέφερε η πολιτική έγινε, με την επιρροή του Σωκράτη, φιλόσοφος και όχι πολιτικός. Το ευτύχημα είναι όταν οι άνθρωποι ακολουθούν το δρόμο και τον τομέα όπου θα αποδώσουν τα μέγιστα, εκεί που είναι η πραγματική τους κλίση, όπως διδάσκει η ανθρώπινη εμπειρία.
Στις πολύ δύσκολες περιστάσεις που αντιμετώπισε στη ζωή του, στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, στη διάρκεια των σπουδών του και στη διάρκεια της χούντας ο Μίνως απέδειξε ότι είχε ανθρωποκεντρική φιλοσοφία και πίστη στις μεγάλες αξίες της ανθρώπινης ζωής. Επίσης είχε πίστη στον προσωπικό αγώνα και στην προσωπική ευθύνη του κάθε ανθρώπου.
Ο Μίνως διαμόρφωσε μια προσωπικότητα γεμάτη αλληλεγγύη για τον άνθρωπο. Ακόμη πίστευε στο ιδανικό της Δημοκρατίας. Άκουγε με ιδιαίτερο σεβασμό και ιδιαίτερη προσοχή τον τελευταίο πολίτη του χωριού του.
Ο Μίνως ήταν μετριοπαθής και κράτησε την ψυχραιμία του και τον ανθρωπισμό του ακόμη και στις δύσκολες περιστάσεις που έζησε ο ίδιος στη διάρκεια του καταστροφικού εμφυλίου πολέμου. Πάνω απ’ όλα έμεινε πιστός στη Δημοκρατία.
Αναρωτιέται σήμερα ο οποιοσδήποτε καλόπιστος πολίτης, αν χάσουμε το πολίτευμα της Δημοκρατίας, που ασφαλώς και αυτό έχει ελαττώματα αλλά είναι, όπως είπαν οι Έλληνες στην αρχαιότητα και ο Τσώρτσιλ στη σύγχρονη εποχή, είναι το λιγότερο κακό πολίτευμα, τι μας μένει τότε; Σε μια εποχή μάλιστα που ο υπαρκτός σοσιαλισμός κατέρρευσε και ο καπιταλισμός μας οδηγεί σε δυσθεώρητες και προκλητικές κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες; Την ώρα που αιματηρές επαναστάσεις καταλήγουν στο τέλος σε σκληρά προσωποπαγή καθεστώτα;
Ο Μίνως διακήρυξε κατ’ αρχήν ότι ο πολύ μεγάλος πλούτος, ένδειξη απληστίας, φέρνει δυστυχία όχι μόνο στους άλλους ανθρώπους αλλά και στον ίδιο που τον κατέχει γιατί τον εμποδίζει να χαρεί τα αληθινά αγαθά και τις πραγματικές αξίες της ζωής. Αυτή η πεποίθηση είναι γεμάτη από ρεαλισμό και ανθρωπισμό.
Έρχομαι τέλος στο γεγονός που η χούντα των συνταγματαρχών επρόσφερε παρακλητικά στον Μίνω Ζομπανάκη την πρωθυπουργία. Είχαμε την άμεση απόρριψη της πρότασης των χουντικών που κατέλυσαν τη Δημοκρατία, δολοφόνησαν τους άοπλους φοιτητές στο Πολυτεχνείο και χάρισαν τη μισή Κύπρο στους Τούρκους.
Η απόρριψη της πρότασης των χουντικών έχει ουσιαστική και συμβολική αξία. Ένας άνθρωπος όπως ο Μίνως εγνώριζε περισσότερο από οποιονδήποτε την ανεπάρκεια και την ανικανότητα που είχαν οι δικτάτορες. Ο Μίνως έδειξε χωρίς δισταγμό την πίστη του στις αιώνιες αξίες του Ελληνισμού, όπως είναι η Δημοκρατία και η Ελευθερία.
Ο Μίνως επρόσφερε πολύ μεγάλες υπηρεσίες στην παγκόσμια επιστήμη και στην παγκόσμια οικονομία αλλά και στην ίδια την πατρίδα του. Ο Μίνως έδωσε το παράδειγμα της πίστης και της αφοσίωσης στην επιστήμη, στον άνθρωπο και στη Δημοκρατία.
Αυτός ήταν πάνω απ’ όλα ο Μίνως Ζομπανάκης, ο Μίνως του κόσμου, της Ευρώπης, της Ελλάδας, της Κρήτης, ο Μίνως της αξιοκρατίας και της αριστείας, ο Μίνως φίλων και αντιπάλων, ο Μίνως όλων.