Hταν εκείνο το “μακρινό” 2016 όταν ξεκίνησε μια πιο συστηματική προσπάθεια αναζήτησης των εγγράφων και των φακέλων του Ιτζεδίν, αυτό που συνηθίζεται να αποκαλείται αρχείο μιας φυλακής. Περιπετειώδης και ψυχοφθόρα η αναζήτηση έφερνε στην επιφάνεια για άλλη μια φορά τη διαρκή πάλη αυτής της χώρας με τους ίδιους της τους δαίμονες.
Eνα χρόνο αργότερα, το 2017, οι γραπτοί μάρτυρες της ιστορίας του κάτεργου του Ιτζεδίν, κιτρινισμένοι μα άθιχτοι από την φθορά του χρόνου, βγαίνουν από τα ανήλιαγα υπόγεια των φυλακών Αλικαρνασσού και ξεκινούν να διηγούνται τα παθήματα των ανθρώπων.
Μητρώα, ποινολόγια, φάκελοι, επιστολές, καταδίκες, εκτελέσεις…
Όλα μαζί ανακατεμένα, ένα συνονθύλευμα ιστορίας, πόνου και συναισθημάτων ικανό να λυγίσει τα πόδια του πιο ψυχρού αναγνώστη.
«Εκτελεσθείς σήμερον την 15ην Απριλίου 1949 και περί ώραν 6η πρωινήν εις το εν Καλαμίω νεκροταφείον… Αμετανόητος Κομμουνιστής».
Και μετά σιωπή… σιωπή παγερή μέχρι η επόμενη σφαίρα να διαταράξει την ησυχία του κόλπου της Σούδας και να αφαιρέσει άλλη μια ζωή.
Το ταξίδι στην ιστορία του χώρου και των ανθρώπων του Ιτζεδίν μόλις ξεκίνησε.
Πολλά σημαντικά πρόσωπα από την πολιτική και τον πολιτισμό, διαβόητοι κακοποιοί αλλά και απλοί πολίτες πέρασαν από το κάτεργο, τιμωρήθηκαν και βασανίστηκαν δικαίως ή αδίκως τις εποχές που η χώρα πάλευε με τα πάθη της.
Ακολουθούμε σήμερα τα πατήματα του χρόνου εντοπίζοντας εντός και εκτός του αρχείου πρόσωπα που έγραψαν τη δική τους ιστορία πίσω από τα κάγκελα.
Αξίζει να σημειωθεί πως με τη μέχρι σήμερα έρευνα στα αρχεία του Ιτζεδίν δεν εντοπίστηκαν προσωπικά στοιχεία και η καταγραφή από τη φυλάκιση του Ελευθερίου Βενιζέλου, του Θεόδωρου Πάγκαλου και του Aρη Βελουχιώτη (κατά κόσμον Αθανάσιος Κλάρας).
Στο κάτεργο του Ιτζεδίν βρέθηκαν πολλοί από τους Οθωμανούς υπαίτιους των σφαγών του Ηρακλείου στις 25 Αυγούστου 1898 αλλά και Οπλαρχηγοί του Θερίσου οι οποίοι μάλιστα απελευθερώθηκαν με θεαματικό τρόπο και τη σκηνοθετημένη επίθεση των συναγωνιστών τους.
Ελευθέριος Βενιζέλος
Eλληνας πολιτικός που διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδος. Μία από τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του ήταν το κίνημα του Θερίσου αφού ο ίδιος ήταν μέλος της αποκαλούμενης “τριανδρίας του Θερίσου”, Κ. Μάνου – Κ. Φούμη και Ελ. Βενιζέλου.
Το όνομά του συνδέθηκε πολλές φορές με το φρούριο Ιτζεδίν. Ηταν εκείνος ο οποίος από τη θέση του υπουργού Δικαιοσύνης στα τέλη του 1898 ξεκίνησε την έρευνα για να βρεθεί κατάλληλο κτήριο να φιλοξενήσει τις καινούργιες φυλακές της Κρήτης. Οπως και έγινε και στις 29 Οκτωβρίου 1899 δημοσιεύεται στην εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας η απόφαση για στέγαση των φυλακών στο Οθωμανικό φρούριο, στην είσοδο του κόλπου της Σούδας.
Η γνωστή διαμάχη του Βενιζέλου με τον πρίγκιπα Γεώργιο για το Κρητικό Ζήτημα, θα οδηγήσει τον πρώτο για επτά μέρες στις φυλακές Ιτζεδίν. Ο μητροπολίτης Κρήτης Ευμένιος, σε περιοδεία του τον Μάρτιο του 1903, κατηγορεί τον Βενιζέλο για στάση προδοτική.
Ο Βενιζέλος ενοχλημένος, αρθρογραφεί στην εφημερίδα ΚΗΡΥΞ της 14ης Μαρτίου του ίδιου έτους αποδοκιμάζοντας τη στάση του Ευμένιου. Εκείνος με τη σειρά του καταθέτει μήνυση προς τον Βενιζέλο κατηγορώντας τον για εξύβριση.
Γίνεται η δίκη και το Πρωτοδικείο καταδικάζει τον Βενιζέλο σε 7/ήμερο φυλάκιση με την απόφαση 310/18-9-1903.
Ασκείται έφεση στις 26/9/1903 για την απόφαση, την οποία απορρίπτει το Εφετείο σε συνεδρίασή του στις 26-11-1903 και επικυρώνει την απόφαση του Πρωτοδικείου.
Ετσι ο Βενιζέλος οδηγείται στις φυλακές Ιτζεδίν την Τετάρτη 26 Νοεμβρίου 1903 και παραμένει εκεί όπως προαναφέρθηκε για 7 μέρες. Τον μετέφεραν με άμαξα της αστυνομίας και συνοδευόταν σ’ όλη τη διαδρομή από επιφανείς πολίτες των Χανίων. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην φυλακή, τον επισκέπτονταν φίλοι του οι οποίοι τον συντρόφευαν.
Την εποχή της Ληστοκρατίας…
Η ληστοκρατία ως κοινωνικό φαινόμενο ανθίζει τον 19ο αιώνα εξαιτίας της μη εύρυθμης λειτουργίας του κράτους. Τον Μάρτιο του 1833 διαλύονται τα άτακτα στρατεύματα της Επανάστασης με αποτέλεσμα τα μέλη τους, καθώς ήταν πεινασμένα και εξαθλιωμένα, να ξεκινήσουν ληστρικές επιδρομές.
Κώστας Γιαγάς ή Γιαγιάς
Η οικογένεια των Γιαγάδων, βασιλόφρονες και πολιτικοί αντίπαλοι του Σοφούλη, ήταν τοπικοί παράγοντες στη Σάμο από την εποχή της ένωσης της Σάμου με την Ελλάδα.
Αναστατώνουν τη Σάμο και όχι μόνο με τις επιδρομές τους αλλά και με τις “εθνικοαπελευθερωτικές” κινήσεις τους.
Ηταν 4 αδέρφια ο Γιώργος, ο Κώστας, ο Κίμωνας και ο Γιάννης.
Το 1918 σκοτώνουν τον Γιώργο στους Κοσμαδαίους της Σάμου και συλλαμβάνεται ο Κώστας ο οποίος μεταφέρεται στις φυλακές του Ιτζεδίν στις 4 Φεβρουαρίου του 1918 από τις φυλακές Συγγρού.
Στις 5 το απόγευμα της 24ης Νοεμβρίου του 1921 μια ομάδα ανταρτών της οποίας ηγείτο ο επικηρυγμένος ληστής Λάμπρος Μπαρμπούνης και καθώς αποσύρονταν προς τα ορεινά, διέρρηξαν το Ιτζεδίν και απελευθέρωσαν 120 βαρυποινίτες, ανάμεσά τους και ο Κώστας Γιαγάς.
Σπυρίδων Μερκούρης
Γεννήθηκε στην Ερμιόνη το 1856. Ηταν γιατρός και διετέλεσε δήμαρχος Αθηναίων κατά τα έτη 1899-1914 και 1929-1932.
Κατηγορήθηκε για τα Νοεμβριανά του 1916 και στο Ιτζεδίν μπαίνει στις 11 Οκτωβρίου 1919 από τις φυλακές Αθηνών με την ποινή του θανάτου με την αρ. απόφ. 327/18 Μαΐου 1919 του Α’ Στρατοδικείου Αθηνών για εσχάτη προδοσία. Αργότερα η ποινή του θανάτου μετατρέπεται σε δεσμά 15 ετών. Στις 20 Ιουλίου του 1920 μετήχθη στις φυλακές της Αίγινας και το ίδιο έτος αποφυλακίστηκε.
Θεόδωρος Πάγκαλος
Δικτάτορας ο οποίος ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας, στις 25 Ιουνίου 1925, κρατώντας για τον εαυτό του το Υπουργείο στρατιωτικών.
Μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της ελληνικής ιστορίας που πέρασε και από το Ιτζεδίν αφήνοντας το στίγμα της. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του, επιδόθηκε σε διώξεις τόσο πολιτικών προσώπων και δημοσιογράφων όσο και των κομμουνιστών. Πολλοί από αυτούς βασανίζονται και φυλακίζονται στο κάτεργο του Ιτζεδίν. Οταν το 1926 ο Πάγκαλος ανατρέπεται από τον στρατηγό Γ. Κονδύλη, κρατείται και εκείνος στις ίδιες φυλακές για δύο χρόνια. Καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησής του απασχολούσε σχεδόν καθημερινά τον Τύπο με φήμες για πιθανή απόδρασή του με την βοήθεια των οπαδών του.
Χαρακτηριστική είναι η αναφορά της εφημερίδας ΚΗΡΥΞ της 13ης Απριλίου 1927 σύμφωνα με την οποία «Κατά την εσπέραν της χθες (12 Απριλίου 1927) ανησυχητικαί διαδόσεις εκυκλοφόρησαν εις τας Αθήνας. Κατά τις διαδόσεις ταύτας ο εν ταις φυλακαίς Καλαμίου κρατούμενος κ. Πάγκαλος εδραπέτευσεν εκείθεν τη βοηθεία των φίλων του».
Και η αναταραχή συνεχίστηκε και στις 7 Σεπτεμβρίου του 1927 με ιδιαίτερο τηλεγράφημα της Κυβέρνησης λαμβάνονται έκτακτα μέτρα. Συγκεκριμένα «επειδή παρατηρήθησαν και πάλιν ύποπτοι κινήσεις πολλών, εκ των εν Αθήναις Παγκαλικών παραγόντων -Πολιτικών και Στρατιωτικών- προς δημιουργίαν Επαναστατικού Κινήματος, διά την ανατροπήν της Κυβερνήσεως και την εκ νέου ανάληψιν της αρχής, παρά του εγκαθείρκτου εις Ιτζεδδίν τέως Δικτάτορος, η Κυβέρνησις απεφάσισεν, όπως απελάση, το ταχύτερον, τινάς εκ των κορυφαίων Παγκαλικών της Πρωτευούσης και των Επαρχιών».
Αποφυλακίστηκε στις 11 Ιουλίου 1928 από τις Φυλακές Αβέρωφ.
Αρης Βελουχιώτης (Κλάρας Αθανάσιος)
Ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και ηγέτης του ΕΛΑΣ.
Τον Φεβρουάριο του 1929 η ηγεσία του ΚΚΕ του αναθέτει την περιφρούρηση του συνεδρίου της Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος, μιας κομμουνιστικής συνδικαλιστικής οργάνωσης που είχε συγκροτηθεί ως αντίδραση στην τότε φιλοβενιζελική πολιτική των εργατικών συνδικάτων.
Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου γίνονται αιματηρά επεισόδια και ο Βελουχιώτης παίρνει μέρος σε αυτά, γεγονός που τον χαρακτηρίζει ως ιδιαίτερα σκληρό στις συνειδήσεις των συντρόφων του αλλά όχι το ίδιο στους αντιπάλους.
Για τον λόγο αυτό συλλαμβάνεται από τις αρχές ασφαλείας με βάση το Ιδιώνυμο, καταδικάζεται με 45 μέρες φυλάκιση για αντίσταση κατά της Αρχής και φυλακίζεται στο Ιτζεδίν. Στη συνέχεια δουλεύει σαν αρχισυντάκτης στον Ριζοσπάστη συμμετέχοντας σε εκδηλώσεις και διαδηλώσεις, ζώντας τα γεγονότα και γράφοντας γι’ αυτά.
Παρακολουθεί μια σύσκεψη τσαγκάρηδων οι οποίοι οργανώνουν απεργία για τις 22 του Μάη του 1930. Γίνονται επεισόδια, ο Βελουχιώτης τρώει πολύ ξύλο καταδικάζεται με 2 μήνες φυλάκισης και κλείνεται και πάλι στις τρομερές φυλακές του Ιτζεδίν.
Μανώλης Γλέζος
Πρωταγωνιστής σε πράξεις αντίστασης όλων των ταραγμένων περιόδων της ελληνικής ιστορίας. Μαζί με τον Απόστολο Σάντα τη νύχτα της 30ης προς 31η Μαΐου 1941 κατέβασε τη ναζιστική σημαία από τον ιστό του βράχου της Ακρόπολης. Καταδικάστηκε 3 φορές σε θάνατο και απαλλάχτηκε με γενική αμνηστία το 1971. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική.
Tην παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1959 συλλαμβάνεται και κατηγορείται για κατασκοπία, ενώ δεν είναι βουλευτής της ΕΔΑ. Περνάει το κατώφλι των Εγκληματικών Φυλακών Καλαμίου νύχτα, την Πρωτοχρονιά του ’59, κάτι που ήταν αντίθετο με τους κανονισμούς των φυλακών.
Ζει τραγικές στιγμές στην χαρακτηρισμένη ως σκληρότερη φυλακή της Ελλάδας. Χαρακτηριστικά θυμάται το γεγονός του θανάτου της κόρης ενός συγκρατουμένου του, τον θάνατο της οποίας υποχρεώθηκε να του ανακοινώσει ο ίδιος.
Ταυτόχρονα δεν μπορεί να ξεχάσει την πόρτα της κεντρικής εισόδου της φυλακές που καθώς ήταν πολύ χαμηλή, χρειαζόταν να σκύψεις για να περάσεις. Δείγμα και αυτό της απόλυτης ταπείνωσης. Εμεινε 6 μήνες στο Ιτζεδίν οργανώνοντας σχολή Δημοσιογραφίας, Λογιστικών και Ξένων Γλωσσών.
Οπως ο ίδιος αναφέρει σε εξομολόγησή του, από την κράτησή του στο Ιτζεδίν έχει να θυμάται και ευχάριστες στιγμές αφού ένας συγκρατούμενός του Κρητικός βοσκός, του έμαθε τους 33 ριζίτικους σκοπούς.
ΑΛΛΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΣΤΟ ΙΤΖΕΔΙΝ
Πολλοί ήταν οι πολίτες που “φιλοξενήθηκαν” στο κάτεργο του Ιτζεδίν ως πολιτικοί κρατούμενοι σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους και που αργότερα βρέθηκαν στον δημόσιο βίο σε διάφορες θέσεις.
Ενδεικτικά και εν συντομία αναφέρουμε κάποιους αφού θα ακολουθήσει στο μέλλον αντίστοιχο αφιέρωμα.
Φίλιας Βασίλειος: Κοινωνιολόγος και καθηγητής Πανεπιστημίου κατηγορείται για παραβίαση του Α.Ν. 509/47 και το 1960 καταδικάζεται σε 18,5 χρόνια φυλάκιση. Στο Ιτζεδίν μπαίνει στις 21 Ιουνίου 1970.
Ανωμερίτης Γεώργιος: Οικονομολόγος και πολιτικός. Καταδικάζεται το 1969 σε κάθειρξη κατά συγχώνευση 25 ετών με την κατηγορία συμμετοχής σε συμμορίες και εκρήξεις. Στο Ιτζεδίν μπαίνει στις 7 Νοεμβρίου 1969 μέχρι τις 8 Φεβρουαρίου 1971.
Χατζηαγγελής Βαγγέλης: Δικηγόρος. Καταδικάζεται σε 18 έτη φυλάκισης για παραβίαση του Γ’ 46 Ψηφίσματος και μπαίνει στις φυλακές του Ιτζεδίν στις 2 Φεβρουαρίου 1958 από τις φυλακές της Γυάρου. Είχε προηγηθεί και άλλη μεταγωγή στο Ιτζεδίν στις 6 Μαρτίου του 1952.
Δημήτρης Παπαρήγας: Συνδικαλιστής της ΓΣΕΕ και πολιτικό πρόσωπο. Το 1930 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου συλλαμβάνει πολλά στελέχη της ΓΣΕΕ μεταξύ των οποίων και τον Δημήτρη Παπαρήγα και τον φυλακίζει για δυόμισι μήνες στις φυλακές Ιτζεδίν.ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ – ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
ΙΔΙΩΝΥΜΟ: Ο όρος αναφέρεται στο “ειδικό” αδίκημα όπως περιγράφεται στον νόμο N.4229/24 Ιουλίου 1929 (ΦΕΚ 245/Τεύχος Πρώτον/25 Ιουλίου 1929) μετά από πρόταση της κυβέρνησης Βενιζέλου.
Ο τίτλος του νόμου ήταν “Περί των μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών”. Ο στόχος του ήταν η ποινικοποίηση των “ανατρεπτικών” ιδεών, ιδιαίτερα η δίωξη κομμουνιστών, αναρχικών και η καταστολή των συνδικαλιστικών κινητοποιήσεων.
Ιδιώνυμο στη Νομική Επιστήμη ονομάζεται το έγκλημα εκείνο για το οποίο προβλέπονται ιδιαίτερες ποινές σε σχέση με τα εγκλήματα της γενικής κατηγορίας, όπου αυτό υπάγεται. Ο όρος από το 1929 απέκτησε πολιτική σημασία και σήμανε κάθε κατασταλτικό μέτρο που εφαρμόστηκε έως το 1974 και ποινικοποιούσε την υποστήριξη και διάδοση των κομμουνιστικών ιδεών.ΨΗΦΙΣΜΑ Γ’: Στις 18 Ιουνίου 1946 η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη εγκρίνει το Γ’ Ψήφισμα «Περί έκτακτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την δημόσιαν τάξην και την ακεραιότητα της χώρας».
Μέσα από μια παράγραφο γινόταν σαφές πως «όστις θέλων να αποσπάση εν μέρος της Επικρατείας ή να ευκολύνει τα προς το τέλος τείνοντα σχέδια συνώμοσεν εντός του κράτους ή συννενοήθη με ξένους ή διήγειρε στάσιν ή κατήρτισεν ενόπλους ομάδας ή μετέσχεν εις αυτάς, τιμωρείται με ΘΑΝΑΤΟΝ».
Το ψήφισμα αυτό ήταν η αφορμή για να ξεκινήσουν μαζικές διώξεις αριστερών κυρίως με καταδίκες σε θανατικές ποινές.
Χαρακτηριστική είναι η μαζική εκτέλεση 4 Θανατοποινιτών με την κατηγορία Παραβίασης του Γ’ ψηφίσματος, στις 14 Απριλίου του 1949 στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το νεκροταφείο Καλαμίου.Νόμος 509/1947: Στις 27 Δεκεμβρίου 1947 ο Θεμιστοκλής Σοφούλης υπογράφει «αναγκαστικό νόμο περί μέτρων ασφαλείας του κράτους, του πολιτεύματος, του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των Ελλήνων πολιτών».
Στο άρθρο 1 του νόμου γινόταν εξ αρχής σαφές πως το «Κομμουνιστικόν Κόμμα Ελλάδος, το Εθνικόν Απελευθερωτικόν Μέτωπον (ΕΑΜ) και η Εθνική Αλληλεγγύη προπαρασκευάσαντα ενεργούντα την κατά της ακεραιότητας της χώρας προδοτικήν ανταρσίαν, διαλύονται…»
Και στο άρθρο 2 ανέφερε «Οστις επιδιώκει την εφαρμογήν ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν τη διά βιαίων μέσων ανατροπήν του πολιτεύματος […] τιμωρείται δια της ποινής του ΘΑΝΑΤΟΥ ή των ΙΣΟΒΙΩΝ ΔΕΣΜΩΝ […]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
Μανώλης Γλέζος, Προφορική μαρτυρία
Σόλων Ν. Γρηγοριάδης, Τα φοβερά ντοκουμέντα, ο Εμφύλιος 1946-49, Τόμος Α’
Πάνος Λαγδάς, Άρης Βελουχιώτης, Ο πρώτος του αγώνα, (Βιογραφία 1905-1945) Τόμοι 2, Εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ Αθήνα 1964
Γιάννης Μπαζός, Άρης Βελουχιώτης-Αφοσιωμένος και πρόθυμος για δύσκολες αποστολές
Βασίλης Ι. Τζανακάρης, Οι Λήσταρχοι – Τα παλληκάρια τα καλά σύντροφοι τα σκοτώνουν
Εφημερίδα ΚΗΡΥΞ, 13 Απριλίου 1927
Εφημερίδα ΚΗΡΥΞ, 9 Σεπτεμβρίου 1927
Εφημερίδα ΚΗΡΥΞ, 12 και 13 Ιουλίου 1928
Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, 30 Νοεμβρίου 1903
Εφημερίδα ΝΕΑ ΕΡΕΥΝΑ, 30 Ιανουαρίου 1904
Εφημερίδα ΝΕΑ ΕΡΕΥΝΑ, 6 Φεβρουαρίου 1904
Εφημερίδα ΑΥΓΗ, 26 Αυγούστου 2011
Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας,
φ. 95 29 Οκτωβρίου 1899
ΙΑΚ – Ιστορικό Αρχείο Κρήτης
ΑΡΧΕΙΟ ΙΤΖΕΔΙΝ
http://e-didaskalia.blogspot.gr
https://www.wikipedia.org/
