Ο άνθρωπος γεννιέται µε τη βασική ιδιότητα του είδους του που τού επιτρέπει να µαθαίνει, να αλλάζει και να διαµορφώνει αυτά που λέµε προσωπικότητα, χαρακτήρα και συµπεριφορά. Αυτή η διαµόρφωση διαρκεί ουσιαστικά καθ’ όλο το βίο τού ανθρώπου. Είναι όµως περισσότερο ενεργή κυρίως τα πρώτα χρόνια του βίου και συµβαίνει µέσα από τις επιρροές της οικογένειας, του σχολείου, της παρέας, του κοινωνικού και εργασιακού περίγυρου κ.ά.
Παρατηρώντας ένα νέο άνθρωπο στην µετά την εφηβεία ηλικία, διαπιστώνουµε ότι κατά κανόνα έχει διαµορφώσει τα βασικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, τα οποία τον διακρίνουν και µε τα οποία θα πορευτεί στο εξής και θα συνδιαλλαγεί µε τους συνανθρώπους του.
Η συνύπαρξη µε τούς άλλους -δεχόµενος οπωσδήποτε έναν περιορισµό της προσωπικής του ανεξαρτησίας- είναι επιθυµία τού ανθρώπου, αφού είναι κοινωνικό ον και θέλει τη συνδιαλλαγή µε τούς όµοιούς του και την εµπλοκή του στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Από την άλλη είναι και ανάγκη για την εξασφάλιση των προς το ζην µέσω της εργασίας.
Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος, εκών άκων, θα βρεθεί στη ζωή του σε συνθήκες και περιστάσεις που θα βάλουν σε δοκιµασία τις αρχές του, τις αξίες του, τις συµπεριφορές του και γενικά ό,τι µπορεί να τον αυτοπροσδιορίσει σαν άτοµο.
Μια µορφή συνύπαρξης µε άλλους είναι η οµάδα. Η οµάδα µπορεί να είναι π.χ. εργασίας ή αθλητισµού ή και άλλου σκοπού. Τα άτοµα προσέρχονται στην οµάδα ως τέτοια και µικρή υποχώρηση από την ατοµικότητά τους ζητείται από τον αρχηγό της οµάδας, ο οποίος περισσότερο λειτουργεί ως manager ή coach. Το χαρακτηριστικό της οµάδας είναι ότι µέσω του αρχηγού της προσπαθεί να πάρει το µέγιστο όφελος από τις ικανότητες ενός εκάστου διακριτού µέλους, το οποίο βεβαίως εξυπακούεται ότι έχει αποδεχθεί τους κανόνες λειτουργίας της οµάδας. O ρόλος του αρχηγού της οµάδας είναι καθοριστικός. Θέλει να βγάλει από την οµάδα µετρήσιµο αποτέλεσµα. Σε καµιά περίπτωση δεν θέλει η οµάδα του να µετατραπεί σε όχλο, πράγµα καθόλου δύσκολο αν δεν προσέξει.
Ένα συνάθροισµα (και όχι κατ’ ανάγκη συνύπαρξη) ατόµων µέσα σε κάποιες συγκεκριµένες συνθήκες, και µόνο µέσα σε αυτές, µπορεί να συγκροτήσει αυτό που ονοµάζουµε οργανωµένη µάζα ή όχλο. Στην περίπτωση της µάζας τα πράγµατα είναι εντελώς διαφορετικά. Η ατοµικότητα των συµµετεχόντων χάνεται. Οι επιθυµίες, οι ιδιότητες, οι συµπεριφορές κλπ. που εκδηλώνονται δεν είναι πλέον των ατόµων. Είναι κάτι νέο και εντελώς διαφορετικό, που θα µπορούσαµε να πούµε ότι είναι η «προσωπικότητα» του νέου µορφώµατος που δηµιουργήθηκε, δηλαδή της µάζας. Ο αρχηγός της -ένας παθιασµένος απόστολος της ιδέας που υπηρετεί η µάζα- τώρα παίζει ρόλο καθοδηγητή και προσπαθεί για λογαριασµό του ή του εντολέα του, να πάρει το µέγιστο όφελος όχι από τις ικανότητες των ατόµων που αποτελούν τη µάζα, αλλά από τις καινοφανείς ιδιότητες της ίδιας της µάζας σαν οντότητας, ορισµένες από τις οποίες εκδηλώνονται στον υπέρτατο βαθµό. Π.χ. ενώ οι µάζες εµφανίζονται ελάχιστα ικανές για σκέψη και συλλογισµό, εν τούτοις είναι πολύ ικανές για δράση, ακόµα και για ηρωικά κατορθώµατα. Αυτό διέγνωσε ο Μένανδρος από τον 4ο π.Χ. αιώνα όταν έγραψε: «Ισχυρόν όχλος εστίν, ουκ έχει δε νουν» ή στα νέα ελληνικά: «Ο όχλος είναι ακαταµάχητος µα του λείπει το µυαλό».
Στις παλαιότερες εποχές, φέρ’ ειπείν των επαναστάσεων, οι ηγέτες εκµεταλλεύονταν την πρώτη ιδιότητα της µάζας, ότι δηλαδή είναι ακαταµάχητη. Στην εποχή µας, της παγκοσµιοποίησης, των ΜΜΕ και των µέσων κοινωνικής δικτύωσης, η παντοδύναµη αγορά εκµεταλλεύεται τη δεύτερη ιδιότητα της µάζας, ότι δηλαδή της λείπει ο νους, για να δηµιουργήσει µια παγκόσµια στρατιά τυφλών ακολούθων της µόδας και του υπερκαταναλωτισµού.
*∆ρ. µηχανικός, τ. δ/ντής ∆Ε∆∆ΗΕ Α.Ε.
Όλα τα δηµοσιευµένα κείµενα της στήλης µπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
