ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ
Διάσημος στοχαστής και συγγραφέας πολλών καθοριστικής σημασίας βιβλίων, νέων αντιλήψεων
Με ριζική κριτική του Μαρξισμού και με νέες τοποθετήσεις 1964-65
Εκδόσεις ΒΕΡΓΟΣ
Νοέμβρης 1976
Κεντρική διάθεση
Αθανάσιος Καστανιώτης
Από την μη δημοσιευθείσα συνέντευξη που έδωσε ο διάσημος Έλληνας Φιλόσοφος Νομικός και Οικονομολόγος στον αείμνηστο διακεκριμένο δημοσιογράφο τον Γεώργιο Πηλιχό, κρίνοντας την πολιτειακή κρίση από τον Πλάτωνα έως τον Μάρξ και έως σήμερα.
*
Η συνέντευξη αυτή δημοσιεύτηκε το 1976 από τις εκδόσεις Βέργος – ο οποίος φρόντισε και για τη συγκέντρωση και έκδοση σπουδαίων έργων του που, γενικά αποτελούν σημαντικές πολιτικές, πνευματικές, οικονομικές, εκπαιδευτικές και κοινωνικές καταθέσεις.
Όμως, η συνέντευξη για το ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Σήμερα αποτέλεσε ιδιαίτερης σημασίας έκθεση αντιλήψεων, κλήσεων και προτάσεων του μεγάλου αυτού έλληνα διανοητή. Τόσο για τα παρελθόντα των υπερεξουσιασμών, των εκμεταλλευτισμών και των βασανισμών. Αλλά, και των πολιτικών και θεσμικών παραπλανήσεων για το χθες, το σήμερα και για το αύριο.
Για να πει στο τέλος του Ε΄ μέρους, της πρωταρχικά, μη δημοσιευμένης στα ΝΕΑ συνέντευξής του ότι:
«Αν με ρωτήσει κανένας, που στηρίζεις τις επαναστατικές σου ιδέες θα πω ότι τις στηρίζω στην ίδια την κρίση της κοινωνίας και στην πάλη των ανθρώπων…. Με τη διευκρίνιση που κάνουμε, να είναι η συνάρτηση της πολιτικής μας στάσης, με αυτήν να ισοδυναμεί σε μια επιλογή, για κατανόηση και ερμηνεία των τάσεων των ανθρώπων που αγωνίζονται. Δηλαδή, στην διευκρίνιση της κοινωνικής – ιστορικής πραγματικότητας.
Όμως στη σημερινή μας α-πραγματικότητα, τι να διευκρινίσουμε και πώς να πορευτούμε με αρχηγούς ή χωρίς αρχηγούς…;
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΡΙΓΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΠΕΤΟΝ
Στο σημερινό μου άρθρο συνεχίζω τις αναφορές (με αποσπάσματα) από την μη
δημοσιευμένη συνέντευξη στην εφημερίδα τα ΝΕΑ το 1975.
Η συνέντευξη, όπως, ήδη, έχουμε αναφέρει στο προηγούμενό μας κείμενο, δημοσιεύτηκε ένα χρόνο μετά, το 1976 στο βιβλίο που κυκλοφορήθηκε από τις εκδόσεις ΒΕΡΓΟΣ με γενικό τίτλο: «ΤΟ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΗΜΕΡΑ». Ένα ζωτικής σημασίας – τότε – πρόβλημα, το οποίο, παρά τις διαφορετικές συνθήκες ενσκλάβωσης των λαών, σήμερα εξακολουθεί να διατηρεί το προβληματικό του ΣΘΕΝΟΣ.
Η σημαντική εκείνη συνέντευξη, όπως έχουμε γράψει, χωρίζεται σε πέντε μέρη. Για να αναφερθεί στις τελευταίες σελίδες του τρίτου μέρους στη λύση του προβλήματος της καταναγκαστικής και μη δημιουργικής εκπαίδευσης.
Για να τονίσει το ζήτημα της σχέσης της «εκπαίδευσης» και των πόλεων όπου τα παιδιά είναι πεταμένα σε μια έρημο ασφάλτου και μπετόν που δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθούν «Ανθρώπινοι Άνθρωποι».
ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞ ΚΡΥΒΕΤΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Στις σελίδες 40-41 του τέταρτου μέρους του βιβλίου του Κορνήλιου Καστοριάδη «ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΗΜΕΡΑ», ο Κορνήλιος Καστοριάδης ανοίγει μια παρένθεση σχετικά με την κληρονομημένη πολιτική σκέψη και πολιτική φιλοσοφία λέγοντας: «ας πάρουμε δύο ορόσημα με τον Πλάτωνα αρχίζει η πολιτική φιλοσοφία ενώ, μετά από τον Μάρξ δεν υπάρχει διανοητής πολιτικός της ίδιας ολκής.
Όλη αυτή την πολιτική φιλοσοφία τη χαρακτηρίζει ένα καίριο, αν και μισοκρυμμένο στοιχείο το οποίο σε καμία στιγμή, ο πολιτικός φιλόσοφος ή διανοητής δεν λέει καθαρά: «τι εγώ προτιμώ και αυτό διαλέγω».
Πάντα κρύβεται πίσω απ’ την αλήθεια ή από την αντικειμενική σκέψη;
Ο Πλάτων λέει ότι η οργάνωση που προτείνει της Πολιτείας απορρέει απ’ την ορθή θεώρηση του όντος και της φύσης του ανθρώπου.
«ΟΥΚ ΕΜΟΥ ΑΛΛΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΚΟΥΣΑΝΤΕΣ ΟΜΟΛΟΓΕΙΤE»
Όμως, κατά βάθος το ίδιο λέει και ο Μάρξ: Πως η κομμουνιστική κοινωνία θα πραγματοποιηθεί, προς απαγοήτευση όμως αυτής της προσδοκίας…. Για να τονίσει, περαιτέρω ο Κ. Καστοριάδης ό,τι «ο πολιτικός διανοητής, μέσα στην ελληνοδυτική φιλοσοφία οχυρώθηκε πίσω από τη φιλοσοφική σχέση που του αποκάλυπτε, δήθεν, την αληθινή ουσία, της κοινωνίας και της ιστορίας. Δίδοντάς του, σαν συμπέρασμα, τη μορφή και τους σκοπούς της ορθής πολιτείας. Έτσι, ο πολιτικός διανοητής απέφευγε κατά κάποιο τρόπο, την προσωπική του ευθύνη… μετατοπίζοντας την προς τον ΛΟΓΟ. Αυτό που αρχίζει με τον Ηράκλειτο: «ουκ εμού, αλλά του Λόγου ακού σαυτές ομολογείτε….». Δηλαδή δεν μιλάω εγώ, αλλά ο ΛΟΓΟΣ. Αυτός είναι ο κεντρικός φιλοσοφικός μύθος, ο οποίος και εδώ, φυσικά, είναι αμφισήμαντες. Γιατί, πραγματικά πρέπει όσο γίνεται, να μη μιλάω «εγώ» με την έννοια των κεφιών μου, των παρορμήσεων και των επιθυμιών μου, γιατί πρέπει να προσπαθώ να καθάρω αυτό που λέω.
Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την πολιτική. Με την πολιτική που είναι υπεύθυνη εκλογή, είτε ενός προσώπου, είτε μιας ομάδας, ή μιας τάξεως.
Η ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ “ΑΠΑΤΗ” ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ Ή ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΗ
Για να τονίσει ο Κ. Καστοριάδης ότι η πολιτική είναι ΠΑΝΤΑ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ.
Γι’ αυτό κι όλη η κατά παράδοση πολιτική είναι μια ΑΠΑΤΗ. Συνειδητή ή ασυνείδητη…. Γιατί μιλάει πάντα εν ονόματι νόμων, ιστορικών, εν ονόματι της τάδε θεωρίας ή της εργατικής τάξης, αλλά και εν ονόματι, αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αλλά, βέβαια κανείς πολιτικός δεν έχει το δικαίωμα να ομιλεί εν ονόματι τάξης, θεωρίας, έθνους κ.λπ. Γιατί σε κάθε τέτοια αναφορά πρέπει να ξέρουμε πως είτε απατά, είτε απατάται… Γιατί, τρίτος δρόμος δεν υπάρχει. Με αποτέλεσμα πρόσφατη εμπειρία της ανθρωπότητας να φθάνει στα Νταχάου, στα Γκουλάκ. Και από τέλος του 20ου αιώνα και τις αρχές του 21ου αιώνα, να παρατηρούμε, να φθάνει η ανθρωπότητα στα …..ΜΟΥ-ΛΑΧ» (δηλαδή, όπως σήμερα σε ακατανόητα συμβαίνοντα).
Για να προσθέσει ο Καστοριάδης πως με όλες τι πολιτικές, κομματικές οργανώσεις ο κόσμος βρίσκεται σε σύγχυση. Κι εμείς του λέμε πως μόνο με τη δική του δράση και σκέψη μπορεί να σωθεί και ότι σωτήρας κανένας δεν υπάρχει.
ΕΧΕΙ ΜΕΙΝΕΙ ΚΑΝΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΣΤΗ ΛΕΞΗ «ΑΡΙΣΤΕΡΑ;»
Στο 5ο μέρος της «αδημοσίευτης» το 1975 συνέντευξης στα ΝΕΑ ο φιλόσοφος Καστοριάδης απαντά στον Γ. Πηλιχό για το ελληνικό πρόβλημα όπως είχε τεθεί, τότε, μετά τη Δικτατορία, αλλά, και για την αλληλοκατηγορητική σχέση των δύο αριστερών κομμάτων (εσωτερικού και εξωτερικού). Για να πει σκληρά ότι: «μπορούμε πράγματι να μιλάμε για «ΑΡΙΣΤΕΡΑ;» αλλά έχει μείνει, τώρα, κανένα περιεχόμενο σ’ αυτή τη Λέξη; εγώ θα έλεγα ό,τι στην Ελλάδα σήμερα (το 1975 κ.λπ.) υπάρχουν εκπρόσωποι του παραδοσιακού αστικού καθεστώτος που προσπαθεί να εκσυγχρονιστεί, όπως ο Καραμανλής και άλλοι με απόχρωση λίγο πιο ρεφορμιστική (το κέντρο) και διάφορες γραφειοκρατικές οργανώσεις.
ΠΗΛΙΧΟΣ: Δηλαδή αυτή την πείρα ο κόσμος την αντλεί μέσα από πληροφορίες που του δίνονται, τις περισσότερες φορές με κάποια σκοπιμότητα, κι άλλοτε ΑΝΕΥΘΥΝΑ.
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΠΟΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ
Σ’ αυτή τη σημαντική ερώτηση ο Καστοριάδης απαντά: «Όλοι μας ξέρουμε αρκετά πάνω σ’ αυτό, ώστε να μη μας επιτρέπεται να υποτιμούμε τις τεράστιες δυνατότητες του λαού, που αντλεί πληροφορίες από τα γεγονότα, ιδιαίτερα σε καθεστώτα λογοκρισίας που όλα όσα γράφοντα ή ηλεκτρονικά παρουσιάζονται όλοι, ή σχεδόν όλοι, δεν πιστεύουν…. π.χ. αν αύριο έγραφε (στη Σοβιετική περίοδο) η Πράβντα «ότι δύο και 2 κάνουν τέσσερα» οι περισσότεροι ρώσοι θα σκεφτόντουσαν «τι ετοιμάζουν πάλι τούτοι εδώ;»
Πηλιχός. Αυτό είναι πλέον κοινός τόπος για όλους. Δεν είναι άραγε γνωστό και στο καθεστώς;
Καστοριάδης: είναι, αλλά δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο. Είναι καταδικασμένο στο ψεύδος. Κοιτάξτε κι από την άλλη μεριά, το Νίξον και τον Κίσσιγκερ.
Πηλιχός: Ναι, αλλά η γραφειοκρατία θα μπορούσε να εξακολουθεί να αποπροσανατολίζει τον κόσμο…
ΟΙ ΚΟΜΠΙΟΥΤΕΡΣ ΒΟΗΘΟΥΝ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΘΕ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ
Καστοριάδης: …. Αυτό είναι το όνειρο κάθε ολοκληρωτικού καθεστώτος. Χιτλερικού, Σταλινικού, Μαοϊκού με εσωτερικές αντιφάσεις κι ολοκληρωτικό παραλήρημα.
Πηλιχός: Τεχνολογικά είναι πολύ δυνατό σημείο η γραφειοκρατία. Κι ας μην ξεχνάμε και την ύπαρξη των computers….
Καστοριάδης: «Το αμερικανικό πεντάγωνο είναι γεμάτο από computers- κι έκανε αυτά που έκανε. Την Ινδοκίνα ή και την Ελλάδα με τα εγκλήματα του πενταγώνου και ξεχνάμε ή δεν βλέπουμε άλλη άποψη που είναι εξίσου σημαντική: Το φιάσκο του Αμερικανικού Ιμπεριαλισμού…, αλλά ο κόσμος έχει την εντύπωση – και σ’ αυτό έχει συντελέσει με μια έννοια και η Μαρξιστική ιδεολογία – πως τα καθεστώτα είναι πανίσχυρα και πανέξυπνα, πως ξέρουν πάντα τι θέλουν και μπορούν να το πραγματοποιήσουν. Όμως, στην πραγματικότητα τα καθεστώτα είναι σε μεγάλο βαθμό ΑΝΙΣΧΥΡΑ….
Η ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΚΑΙ Η ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΤΩΝ ΝΟΜΙΖΟΜΕΝΩΝ ΙΣΧΥΡΩΝ ΚΑΘΕΣΤΩΤΩΝ
Κοιτάξτε λίγο τα δύο τελευταία χρόνια (74-75) με την κρίση του πετρελαίου. Ο τρόπος με τον οποίο «εχειρίσθηκαν το πρόβλημα» όλες οι μεγάλες δυνάμεις των πολιτικών, των οικονομολόγων, των τεχνικών κ.λπ. της Δύσης, μαζί και με τους computers τους – είναι μονότονα και απελπιστικά κωμικός.
Αλλά, αν κάτι δημιουργεί ερώτημα, είναι το πώς το καθεστώς εξακολουθεί να επιπλέει και η απάντηση, κατά μεγάλο μέρος, είναι ότι επιπλέει γιατί ο κόσμος νομίζει, ότι είναι ισχυρό, και δεν πιστεύει στην δική του, τεράστια δύναμη.
Πηλιχός: …. Είναι κρίμα που ο λαός δεν υιοθετεί αυτή τη σωστή άποψη και, δεν προχωράει σ’ ένα ξήλωμα του καθεστώτος. Γιατί δεν το κάνουν; Για να αποφανθεί ο Πηλιχός λέγοντας: «Έτσι ερχόμαστε πάλι στο κίνημα της Νεολαίας, που φώναζε (το ’68) «Δεν θέλουμε αρχηγούς, προχωρούμε μόνοι μας αλλά το ζήτημα είναι: Κατά πόσο αυτό μπορεί να γίνει, και σε πόσο χρόνο;
* * *
Ο Καστοριάδης για τους αρχηγούς, απάντησε: «Σε πόσο χρόνο κανείς δεν μπορεί να το πει. Το ότι μπορεί να γίνει κατά τη γνώμη μου, είναι σίγουρο…. Αν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν υπεύθυνα τις δικές τους τις υποθέσεις – δηλαδή τις υποθέσεις ολόκληρης της κοινωνίας μας και αν βγάλουν από την πείρα τους το αναπότρεπτο συμπέρασμα ότι αρχηγοί και ηγεσίες (μόνιμοι και θεσμικά κατοχυρωμένοι) απολήγουν στο να απαλλοτριώνουν την ομάδα από την οποία βγήκαν και παίρνουν την εξουσία πάνω τους.
Όλα αυτά και πολλά άλλα στα οποία δεν αναφέρθηκα, δίνουν από μόνα τους την απάντηση γιατί η σπουδαία συνέντευξη που δεν δημοσιεύτηκε. Όμως θα επανέλθω αργότερα, σ’αυτό το γεγονός και στα πολλά άλλα που λέει ο Καστοριάδης που ήταν προφητικά τότε, και χρήσιμα, τώρα, με την διαχρονική αξία τους.
