Αφορμή για το σχόλιο αυτό έδωσε μια φυτοκοινωνία από το Ψαθί (Typha spp.) και το καλάμι (Arundo donax) στη νότια Κρήτη σε βραδυκίνητα μέχρι στάσιμα νερά που κατέληγαν σε μια πολύ γραφική παραλία.
Στο ξεκίνημα του ρυακιού αυτού τα νερά, στραγγίσματα θερμοκηπιακών εγκαταστάσεων ήταν βρώμικα και έμφορτα ρύπων. Στην απόληξη πεντακάθαρα. Κι αυτό γιατί το Ψαθί είναι ένα από τα καλύτερα βιοφίλτρα για τον καθαρισμό του νερού. Πράγματι, τα φυτά αυτά απαλλάσσουν τα νερά από τα θρεπτικά συστατικά που ευνοούν τον ευτροφισμό και απορροφούν τα βαριά μέταλλα. Μάλιστα σε συνεργασία με ορισμένα συμβιωτικά βακτήρια, τα ριζώματά τους εμποδίζουν την ανάπτυξη των ανθρωποπαθογόνων βακτηρίων. Ακόμα, στη ριζόσφαιρα οι ριζοσφαιρίνες μειώνουν την ποσοτική παρουσία των βακτηρίων αυτών στα λύματα. Διαπιστώνεται επίσης και έμμεση μείωση με την απορρόφηση και συγκέντρωση των ανθρωποπαθογόνων βακτηρίων στον φλοιό των ριζών και ριζωμάτων. Σε σχετική έρευνα, για παράδειγμα σε οικιακά λύματα, η Τύφη η πλατύφυλλη μείωσε σημαντικά τα εντερικά παθογόνα βακτήρια Salmonella spp. Βρέθηκε πως τα βακτήρια αυτά εναποθηκεύονται στον φλοιό των ριζών και ριζωμάτων. Δεν ανιχνεύονται στα υπέργεια τμήματα των φυτών.
Πώς βρέθηκε το Ψαθί στην περιοχή αυτή, «ένας Θεός ξέρει». Το γεγονός πάντως είναι πως κάνει καλά τον βιοκαθαρισμό των νερών και θα είχε ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, αν με κατάλληλη παρέμβαση βοηθούνταν η πύκνωση της παρουσίας του.
Αξίζει να αναφερθεί κανείς με περισσότερη λεπτομέρεια για τα «ευλογημένο», όπως το αποκαλούν πολλοί λαοί, αυτό φυτό.
Πρόκειται για τα πολυετή είδη Τύφη η πλατύφυλλος (Typha latifolia) και Τύφη η στενόφυλλος (Typha angustifolia). Ανήκουν στην οικογένεια Typhaceae. Είναι τα πιο συνηθισμένα στην Ελλάδα ελοχαρή, υπερυδατικά και πολύ επεκτατικά φυτά. Η Τύφη η στενόφυλλη έχει πιο στενά, πιο μακριά και πιο σκούρα φύλλα, που πολλές φορές προεξέχουν από το ανθικό στέλεχος. Τα είδη αυτά είναι γνωστά στη χώρα μας ως Ψαθί ή Ψάθα ή Ράπη ή Ρένα ή Σάζια ή Παπύρι ή Ραγάζι ή Παππούς. Στα ξένα αναφέρονται με τα ονόματα common cattail και quenouille commune. Αγαπούν τα εύτροφα και με βραδεία ροή νερά. Έχουν αναπτυγμένη συντροφικότητα με το Αγριοκάλαμο (Phragmites australis), το Νεροκάλαμο (Phragmites communis) και το Καλάμι. Το ανθικό στέλεχος που φέρει στο κάτω μέρος τα θηλυκά και στο πάνω τα αρσενικά άνθη αποτελεί εξαιρετικό διακοσμητικό στοιχείο.
Συνολικά η οικογένεια περιλαμβάνει 9 είδη. Τα φυτά της Τύφης επιβιώνουν σε ανοξικές συνθήκες μεταφέροντας οξυγόνο από την ατμόσφαιρα στις ρίζες με το αερέγχημα με το οποίο δεν διέρχονται το νερό ή άλλα υγρά συστατικά. Τα αέρια διέρχονται μέσα από τα φυτά δημιουργώντας συνθήκες πίεσης και παράγουν ροές. Στην Τύφη την πλατύφυλλη για παράδειγμα, ο μηχανισμός μεταφοράς βασίζεται στην πίεση και συναγωγή. Η πίεση αναπτύσσεται με τη διάλυση του οξυγόνου και το σχηματισμό διοξειδίου του άνθρακα. Με την πίεση που δημιουργείται στα φύλλα ο αέρας μπορεί να διατρέξει το φυτό μέχρι 10ml (χιλιοστόλιτρα) ανά λίτρο. Η διάχυση του οξυγόνου μπορεί να φτάσει στο συγκεκριμένο φυτό στα 120-200 μmol (μικρομόρια) ανά λίτρο.
Σε σχετική μελέτη διαπιστώθηκε η μείωση του ρυπαντικού φορτίου από την Τύφη την πλατύφυλλη και συγκεκριμένα του βιοχημικού απαιτούμενου οξυγόνου πέντε ημερών (Biochemical Oxygen Demand -BOD5), δηλαδή της ποσότητας του διαλυμένου οξυγόνου που χρησιμοποιούν οι μικροοργανισμοί για την πλήρη βιοχημική οξείδωση των περιεχόμενων οργανικών υλών κατά 71,6% και του χημικά απαιτούμενου οξυγόνου (Chemical Oxygen Demand- COD) κατά 79%. Ακόμα, το φυτικό αυτό είδος μείωσε τα αιωρούμενα σωματίδια κατά 92%. Βρέθηκε επίσης σημαντική μείωση των αμμωνιακών, των φωσφορικών και των νιτρικών αλάτων κατά 68,59 και 62% αντίστοιχα, πράγμα που σημαίνει πως ελαττώνεται αισθητά η πιθανότητα εκδήλωσης του φαινομένου του ευτροφισμού. Το σπουδαιότερο αποτέλεσμα είναι πως εξαλείφθηκαν οι ανθρωποπαθογόνοι μικροοργανισμοί κατά 98 -100%.
Η ωφελιμότητα των φυτών αυτών δεν σταματάει εδώ. Σε πολλές χώρες χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιομάζας και βιοαερίου. Υπολογίζεται μάλιστα πως παράγονται 87 λίτρα βιοαέριο από ένα χιλιόγραμμο ξηράς ουσίας. Το γεγονός ότι τα φυτά αυτά περιέχουν γύρω στο 30% άμυλο κάνει ευρεία η αξιοποίησή τους για την παρασκευή αλκοόλ. Βρίσκουν επίσης σημαντική εφαρμογή στην παραγωγή χαρτιού και κυτταρίνης. Στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Αγγλία και στη Ρωσία παράγονται από τα φυτά αυτά ίνες ύφανσης, γιατί το 30-40 % του εναέριου τμήματος μπορεί να αποδώσει τέτοιες ίνες, που είναι οικονομικότερες από τις αντίστοιχες του βαμβακιού. Το 1945 για παράδειγμα στις ΗΠΑ χρησιμοποιήθηκαν 1000 τόνοι ινών από τα φυτά Τύφης. Συχνή είναι και η χρησιμοποίηση της Τύφης ως μονωτικό υλικό.
Οι ρίζες της Τύφης έχουν στυπτικές και διουρητικές ιδιότητες και χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της δυσεντερίας. Στυπτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες έχει και η ανθοταξία.
Στη Δυτική Μακεδονία οι «βοτανίστρες» είχαν παλαιότερα την ανθοταξία της Τύφης ως το καλύτερο αιμοστατικό. «Αν τρέχει απ την πληγή΄ς γαίμα στούπουσέ την μι παππού».
Τα μακριά φύλλα της Τύφης της πλατύφυλλης συλλέγονται το καλοκαίρι, ξηραίνονται για 40 με 50 ημέρες με αργό τρόπο και χρησιμοποιούνται για το «ψάθωμα» των καρεκλών καφενείου, άλλων καθισμάτων και της πλάτης των επίπλων. Αποτελεί επιπλέον πολύτιμο υλικό για την κατασκευή ψάθινων καλυμμάτων των σωμάτων του καλοριφέρ και θερμομονωτικών στρωσιδιών κάτω από τις κουρελούδες ή τα χαλιά.
Η Τύφη η πλατύφυλλη είναι εδώδιμη, όταν βέβαια αναπτύσσεται σε ποιοτικά καθαρά νερά. Στις αρχές της άνοιξης οι νεαροί βλαστοί και τα στελέχη του φυτού μπορούν να καταναλωθούν ωμά ή μαγειρεμένα. Στο τέλος της άνοιξης τα ανθικά κεφάλια ξεφλουδίζονται, βράζονται και τρώγονται. Είναι πολύ νόστιμα και η γεύση τους θυμίζει βρασμένο καλαμπόκι. Τα φύτρα τους είναι επίσης επιζητούμενα γιατί γευστικά προσομοιάζουν με το σπαράγγι. Το καλοκαίρι τα γυρεοφόρα τμήματα καταναλώνονται ωμά.
Αποξηραμένα γίνονται αλεύρι ποιοτικά εφάμιλλο με εκείνο του σιταριού. Κι αυτό γιατί η γύρη περιέχει 17,8 % υδατάνθρακες, 19% ακατέργαστη πρωτεΐνη και 1.1% λιπίδια. Το φθινόπωρο συλλέγονται οι βολβοί και τρώγονται ωμοί ή ψητοί. Το χειμώνα, τα ριζώματα είναι γεμάτα από άμυλο. Με ειδική επεξεργασία παράγεται εξαιρετικής ποιότητας αλεύρι. Οι χώρες που παράγουν από τη γύρη και τα ξηρά ριζώματα το περισσότερο αλεύρι είναι η Κίνα, η Αυστραλία και η Νότια Αμερική. Τα φύτρα, καταναλίσκονται επίσης με βουλιμία από τα κατοικίδια ζώα και ιδιαίτερα από τα γουρούνια και τα πουλερικά .
