… και μερικές σκέψεις ακόμα
Ακούμε συνέχεια για το «φυσικό» αέριο, πόσο επηρεάζει τη ζωή μας, πόσο σημαντικό καύσιμο και απαραίτητο για την παραγωγή ενέργειας είναι και πόσο ‘‘καθαρό’’. (Οι διαφημίσεις και οι μεγάλοι τίτλοι στην ιστοσελίδα της εταιρείας ‘‘Φυσικό Αέριο Ελλάδας’’ είναι χαρακτηριστικοί). Επίσης, από τους υποστηρικτές της συνέχισης των εξορύξεων ορυκτών καυσίμων (στην Κρήτη και αλλού), προβάλλεται κατά κόρον ως καύσιμο που αποτελεί «μεταβατικό στάδιο» για να φτάσουμε –κάποτε- σε μια κατάσταση όπου όλη –ή σχεδόν όλη- η απαιτούμενη ενέργεια θα παράγεται από κάποιες (ανανεώσιμες;) πηγές που δεν θα έχουν σοβαρές παρενέργειες στο φυσικό περιβάλλον.
Αυτή η παρουσίαση είναι παραπλανητική σε μεγάλο βαθμό. Χρειάζεται ένα ξεκαθάρισμα για το τι πραγματικά συμβαίνει. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να εξηγήσουμε τι είναι το «φυσικό» αέριο.
Το «φυσικό αέριο» είναι ορυκτό, όπως και το πετρέλαιο και το κάρβουνο. Όπως κι αυτά, σχηματίστηκε πριν από εκατομμύρια χρόνια σε υπόγειους γεωλογικούς σχηματισμούς. Συγκεκριμένα, το φυσικό αέριο βρίσκεται κατά κανόνα μαζί με πετρέλαιο σε κοιλότητες της γης. (Γι αυτό, αλλά και για αποφυγή λαθεμένων εντυπώσεων, στη συνέχεια του άρθρου θα το αποκαλούμε «ορυκτό αέριο», όπως αποκαλείται και σε άλλες γλώσσες). Αποτελείται από μείγμα αέριων υδρογονανθράκων, στο οποίο κυριαρχεί το μεθάνιο (συνήθως 70-90%). Χρησιμοποιείται ως καύσιμο.
Τα προβλήματα από τη χρήση των ορυκτών καυσίμων μπορούμε να τα χωρίσουμε σε δύο κατηγορίες: Αυτή που αφορά την επίδρασή τους στην ανθρώπινη υγεία και αυτή που αφορά την επίδρασή τους στο κλίμα της γης.
Τα ορυκτά καύσιμα όταν καίγονται εκλύουν στην ατμόσφαιρα κυρίως διοξείδιο του άνθρακα και νερό (υδρατμούς), αλλά και, σε μικρότερες ποσότητες, οξείδια του αζώτου, οξείδια του θείου, μονοξείδιο του άνθρακα, πτητικές οργανικές ενώσεις, μικροσκοπικά σωματίδια μετάλλων, άνθρακα κ.α. Οι ουσίες αυτές –που σε βιομηχανικά κέντρα και μεγαλουπόλεις δημιουργούν το «νέφος» της αιθαλομίχλης- είναι, σχεδόν όλες, αποδεδειγμένα βλαβερές για την ανθρώπινη υγεία. Άπειρες είναι οι μελέτες οι σχετικές με τις άμεσες, αλλά και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους στον ανθρώπινο οργανισμό.
Για να έρθουμε τώρα στην ουσία του θέματος μας, πρέπει να κάνουμε μια σύγκριση ανάμεσα στο κάρβουνο, το πετρέλαιο και το ορυκτό αέριο. Αυτά τα δραματικά αποτελέσματα ρύπανσης που αναφέρθηκαν προηγουμένως είναι πάρα πολύ έντονα στην περίπτωση της καύσης του κάρβουνου, λιγότερο έντονα στην περίπτωση του πετρελαίου και ακόμα λιγότερο αισθητά στην περίπτωση της χρήσης ορυκτού αερίου (χωρίς, όμως, να μηδενίζονται-βλ. πίνακα που ακολουθεί). H ενεργειακή αποδοτικότητα επίσης βαίνει αυξανόμενη από το κάρβουνο προς το ορυκτό αέριο. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην προώθηση του ορυκτού αερίου και στη διαφήμισή του ως «καθαρού» καυσίμου. Είναι αναμφισβήτητο πως είναι πολύ πιο «καθαρό» σε σύγκριση με το κάρβουνο και το πετρέλαιο, όσον αφορά τους ρύπους που παράγει η καύση του. Όμως πρέπει να δούμε και τις επιπτώσεις στο κλίμα.
Εκπεμπόμενοι ρύποι ορυκτού
αερίου σε σχέση με άλλα καύσιμα κατά την καύση σε μονάδα
ατμοπαραγωγής σε mg/MJ εισαγόμενης θερμότητας καυσίμου
Η επίδραση στην κλιματική κρίση
Η καύση των ορυκτών καυσίμων που αναφέραμε παράγει διοξείδιο του άνθρακα. Το αέριο αυτό παίζει τον κύριο λόγο στη διαμόρφωση της θερμοκρασίας της γης, μαζί με ορισμένα άλλα αέρια, κυρίως το μεθάνιο, αλλά και τα οξείδια του αζώτου, το όζον κ.α. («Φαινόμενο του θερμοκηπίου»). Το ορυκτό αέριο δεν αποτελεί εξαίρεση. Επιπλέον, το ορυκτό αέριο περιέχει κυρίως μεθάνιο, που είναι εξαιρετικά δραστικό «αέριο θερμοκηπίου», το μόριο του οποίου «παγιδεύει» 25 φορές περισσότερη θερμότητα από αυτή του διοξειδίου του άνθρακα! (Η συνολική του επίδραση στη θέρμανση του πλανήτη είναι μικρότερη από αυτή του διοξειδίου του άνθρακα, -γιατί η ποσότητα του μεθανίου στην ατμόσφαιρα είναι πολύ πιο μικρή- αλλά ωστόσο πολύ σημαντική). Το μεθάνιο στην ατμόσφαιρα της γης προέρχεται τόσο από φυσικές διαδικασίες όσο και από ανθρώπινες δραστηριότητες-(το 20%-30% από αυτές τις εκπομπές σχετίζονται με την εξόρυξη και διακίνηση των ορυκτών καυσίμων). Η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε μεθάνιο αυξάνεται κατά 1,3-1,4% κάθε χρόνο.
Δυστυχώς το ορυκτό αέριο συνεισφέρει σημαντικά στην αύξηση του μεθανίου στην ατμόσφαιρα, καθώς παρατηρούνται πολλές διαρροές του στην ατμόσφαιρα σε όλη τη διαδικασία που ξεκινά από τη γεώτρηση-εξόρυξη ως την αποθήκευση, μεταφορά και την τελική κατανάλωσή του. Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, όταν καίγεται εκλύει διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα-έστω και λιγότερο από τα άλλα ορυκτά καύσιμα-. (Εδώ πρέπει να πούμε πως, επειδή το μεθάνιο είναι πολλαπλάσια δραστικό από το διοξείδιο του άνθρακα όσον αφορά την επίδραση στο κλίμα, ποσότητες ορυκτού αερίου που για διάφορους λόγους δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν, είναι προτιμότερο να καούν παρά να αφεθούν ελεύθερες στην ατμόσφαιρα). Η Ε.Ε. έχει εκδώσει στρατηγική για την μείωση των εκπομπών μεθανίου, ενώ σχετική απόφαση πάρθηκε και στην πρόσφατη διεθνή συνδιάσκεψη για το κλίμα στο Ντουμπάι.
Περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε μεθάνιο (ποσοστό σε δισεκατομμυριοστά) από το 1988 ως το 2020
Στο σημείο αυτό νομίζω χρειάζεται μια υπενθύμιση για την κλιματική κρίση και την ανάγκη για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.
Οι δραματικές αλλαγές που παρατηρούνται στο κλίμα της γης της τελευταίες δεκαετίες είναι ανθρωπογενείς. Οφείλονται στο γεγονός πως, από την έναρξη της μαζικής χρήσης κάρβουνου και άλλων ορυκτών καυσίμων – εδώ και 250 περίπου χρόνια – έχουν προστεθεί τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (και άλλων «αερίων του θερμοκηπίου») στην ατμόσφαιρα, ενώ η καταστροφή των δασών και άλλων φυσικών οικοσυστημάτων έχει προχωρήσει δραματικά σε πολλές περιοχές της γης. (Τα πράσινα φυτά απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα για τις ανάγκες της φωτοσύνθεσης). Αυτές είναι οι βασικές αιτίες της ανόδου της μέσης θερμοκρασίας της γης σήμερα κατά 1,1 βαθμό Κελσίου από την αρχή της βιομηχανικής εποχής μέχρι σήμερα. Σε πολύ λίγα χρόνια θα φτάσουμε τους 1,5 βαθμούς, ένα όριο που πάρα πολλές εκτιμήσεις το θεωρούν το «σημείο χωρίς επιστροφή».
(Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν το κλίμα, όπως οι μεγάλες εκρήξεις ηφαιστείων, οι αυξομειώσεις της ηλιακής δραστηριότητας κ.α., αλλά αυτοί έχουν είτε πολύ μικρή είτε προσωρινή επίδραση).
Σύμφωνα με τα προηγούμενα, λοιπόν:
Το ορυκτό αέριο είναι λιγότερο ρυπογόνο από τα άλλα ορυκτά καύσιμα, αλλά, όπως και τα υπόλοιπα, δεν είναι ανανεώσιμο.
Το ορυκτό αέριο συνεισφέρει σημαντικά στην κλιματική κρίση, και μάλιστα αυτή η συνεισφορά βαίνει αυξανόμενη όσο επεκτείνεται η χρήση του. Και δεν έχουμε πια χρόνο! Οι καταστροφές λόγω κλιματικής κρίσης επιταχύνονται σε όλο τον πλανήτη.
Αυτόν τον ρόλο ίσως μπορέσει να παίξει το υδρογόνο – αλλά μόνο αν βρεθεί οικονομικός τρόπος να παράγεται από ήπιες και ανανεώσιμες πηγές.
Μερικές γενικότερες σκέψεις
Με τις καταστροφές από την αποσταθεροποίηση του κλίματος να πολλαπλασιάζονται και με την επιστημονική κοινότητα να προειδοποιεί για τα χειρότερα μελλοντικά σενάρια, διακρατικοί οργανισμοί (ΟΗΕ, Ε.Ε.) αλλά και αρκετές κυβερνήσεις, παραδέχονται την αναγκαιότητα για γρήγορη μετάβαση σε μια παραγωγή ενέργειας χωρίς ορυκτά καύσιμα…..Όμως αυτό που παρατηρούμε σε διεθνές επίπεδο είναι η υποκρισία και η παρελκυστικότητα, ακόμα και η άρνηση του προβλήματος από κάποιες κυβερνήσεις. Στην τελευταία (28η)διάσκεψη για το κλίμα στο Ντουμπάι –που γλίτωσε στο «παρά πέντε» από το ναυάγιο-, μπήκαν μόνο στο κείμενο της απόφασης οι διατυπώσεις (θετικές, αλλά ασαφείς) για «…μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα», και για «…σταδιακή κατάργηση …..επιδοτήσεων στα ορυκτά καύσιμα…»,, (άρθρο 28, σημεία d και h), κατά τα άλλα η απόφαση είναι βασικά όπως και οι προηγούμενες: εκκλήσεις και ευχολόγιο χωρίς δεσμεύσεις και χρονοδιαγράμματα εκπλήρωσης στόχων για τα κράτη.
Αυτή η στάση είναι εξηγήσιμη (χωρίς αυτό να την κάνει λιγότερο καταστροφική): Η παγκόσμια οικονομία στηρίζεται ακόμα κατά 80% περίπου στα ορυκτά καύσιμα, υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες να αλλάξει αυτό το μοντέλο παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης ενέργειας, αλλά και τεράστια συμφέροντα που το υποστηρίζουν. Ας μην ξεχνάμε πως αυτό το μοντέλο είναι δεμένο με το υπάρχον κοινωνικοοικονομικό σύστημα, γι αυτό και έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: Ανάγκες σε ενέργεια που συνέχεια αυξάνονται, συγκεντροποιημένη παραγωγή ενέργειας από μεγάλες μονάδες που ελέγχονται από λίγες εταιρείες ή κυβερνήσεις (κυρίως από καύση ορυκτών καυσίμων και, δευτερευόντως, από πυρηνική ενέργεια).
Το διεθνές λόμπυ του πετρελαίου αντιδρά στις πιέσεις για μετάβαση σε μοντέλο παραγωγής ενέργειας «χωρίς άνθρακα», προσπαθώντας να καθυστερήσει όσο μπορεί περισσότερο αυτή τη μετάβαση και, ταυτόχρονα, να ελέγξει τις αλλαγές που, αναγκαστικά, γίνονται, ώστε να παραμείνει ο έλεγχος σε λίγους κερδοσκόπους. Έτσι, από τη μια μεριά πλασάρουν το παραμύθι του ορυκτού αερίου ως «γέφυρας» για την ενεργειακή μετάβαση και προωθούν πλήθος σχετικών έργων υποδομής, ενώ, παράλληλα, οι εταιρείες της εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων επενδύουν σε τεράστιου μεγέθους μονάδες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας –κυρίως με ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά- (ανανεώσιμων μεν, αλλά όχι «ήπιων», αφού λόγω του γιγαντισμού τους προκαλούν πολλαπλή περιβαλλοντική υποβάθμιση). Στόχος ο έλεγχος της ενέργειας από λίγες γιγαντιαίες επιχειρήσεις.
Το θέμα είναι τεράστιο και δεν μπορεί να αναπτυχτεί σε αυτό το μικρό άρθρο, αλλά είναι ανάγκη να ανοίξει στην κοινωνία μια πλατειά συζήτηση γι αυτό. Το διεθνές οικολογικό κίνημα, μέσα από πολλές ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες, έχει θέσει, εδώ και δεκαετίες, τον προβληματισμό για τη σχέση τεχνολογίας και κοινωνίας και έχει διατυπώσει ιδέες για μια «απελευθερωτική» τεχνολογία που θα μπορούσε να βοηθήσει σε κοινωνικούς μετασχηματισμούς προς την κατεύθυνση της άμβλυνσης των οικονομικών ανισοτήτων, της κοινωνικής συνοχής και της προστασίας της φύσης και των φυσικών πόρων.
*Ο Γ. Βλοντάκης είναι γεωπόνος – περιβ/λόγος
μέλος Πρωτοβουλίας Κρήτης
Ενάντια στις Εξορύξεις Υδρογονανθράκων
