Τον κώδωνα του κινδύνου κρούει με αφορμή τις πρόσφατες κατολισθήσεις στον Β.Ο.Α.Κ. και την οδό Μαλινδρέτου η γεωλόγος και δρ του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ Κάτια Παυλάκη, επισημαίνοντας, μεταξύ άλλων, πως είναι αναγκαία η μελέτη και αξιολόγηση της γεωλογικής επικινδυνότητας σε θέσεις ειδικών γεωσυνθηκών προκειμένου να προσδιοριστούν μέτρα αποκατάστασης ή πρόληψης γεωλογικών επικινδυνοτήτων.
«Το γεωπεριβάλλον του τόπου μας, ξεπέρασε τα όρια της ανοχής του και οδηγείται σε εκδήλωση ανεξέλεγκτων φαινομένων, με σοβαρές κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις. Διαμορφώνονται δηλαδή, καταστάσεις έξω από κάθε πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης», σημειώνει σε άρθρο – παρέμβασή της που φιλοξενούν σήμερα τα «Χ.ν.».
Αξίζει, δε, να υπογραμμιστεί πως στο πλαίσιο του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδιασμού που βρίσκεται σε εξέλιξη και στον οποίο συμμετέχει η κα Παυλάκη, έχουν ήδη, εδώ και χρόνια, εντοπιστεί ως επικίνδυνα τα σημεία όπου σημειώθηκαν κατολισθήσεις στον ΒΟΑΚ (Σταλός και Καλάμι) όπως και, μεταξύ άλλων, η οδός Μαλινδρέτου. Ωστόσο, η πληροφορία και η γνώση αυτή δεν έχει ακόμα αξιοποιηθεί από τις Αρχές προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος κάποιου σοβαρού ατυχήματος, το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχει συμβεί από καθαρή τύχη…
Γεωπεριβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη
Όπως είναι γνωστό, το περιβάλλον, με όλες τις πολυπαραμετρικές του διαστάσεις, έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους βασικούς πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης και προς αυτήν την κατεύθυνση εναρμονίζονται οι ανάλογες ευρωπαϊκές οδηγίες.
Η αειφόρος διαχείριση του γεωπεριβάλλοντος, αποτελεί προϋπόθεση της βιώσιμης ανάπτυξης και είναι κορυφαίας σημασίας για την επιβίωση και αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με το γεωπεριβάλλον. Επιτυγχάνεται με τις ενδεδειγμένες δράσεις, μέτρα και έργα, τα οποία αποσκοπούν στην ορθολογική αξιοποίηση, προστασία, αποκατάσταση (όπου απαιτείται) και ανάδειξη του γεωπεριβάλλοντος, αλλά και στην προστασία της κοινωνίας από γεωλογικές επικινδυνότητες.
Ο τόπος μας, της ευρύτερης περιοχής Χανίων, αλλά και της Κρήτης γενικότερα, είναι προικισμένος με σπάνιο φυσικό περιβάλλον, ευμενείς κλιματολογικές συνθήκες και σημαντική πολιτισμική κληρονομιά που τον καθιστούν ένα παγκόσμιο πόλο έλξης, προς όφελος και της τοπικής οικονομίας. Όμως, διανύει μία κρίσιμη διαδρομή, στα πλαίσια μίας ανάπτυξης η οποία εξελίχτηκε με ραγδαίους ρυθμούς και με ορισμένες ανεξέλεγκτες παρεμβάσεις στο γεωπεριβάλλον, το οποίο καθημερινά δοκιμάζεται από τις δυσμενείς τους επιπτώσεις, που οδηγούν στην υποβάθμισή του και στην ανάπτυξη επικίνδυνων φαινομένων με αστοχίες των τεχνικών έργων.
Η γεωλογική διαμόρφωση του τόπου μας με το σπάνιο πλούτο γεωδομών, είναι το αποτέλεσμα μίας μακράς γεωλογικής διαδρομής με έντονες γεωλογικές διεργασίες, που αποτυπώνονται εμβληματικά στις εντυπωσιακές πτυχώσεις και τα ανορθωμένα στρώματα των Λευκών Ορέων, στα διανοιγμένα φαράγγια και τις απότομες κλιτύες, καθώς και στα ρήγματα που διασχίζουν τους γεωλογικούς σχηματισμούς, οι οποίοι εκτίθενται επιπλέον, με τις επιδράσεις του νερού και του αέρα, στις διαβρωτικές διαδικασίες. Σήμερα, η περιοχή μας είναι σε καθεστώς ενεργούς γεωλογικής εξέλιξης, λόγω σύγκλισης πλακών και υποβύθισης της Αφρικάνικης πλάκας κάτω από την Αιγιακή, η οποία συμβάλλει στην ενεργή της ανύψωση – εμφανή στις ανυψωμένες ακτογραμμές, καθώς και στη σεισμικότητα του ευρύτερου χώρου.
Από την επενέργεια όλων των γεωδιεργασιών, πλάθεται και αναπλάθεται αέναα το ανάγλυφο, αποκτώντας τη σημερινή του μορφή, με τη θεία Φύση να αναπτύσσει διαρκώς φυσικούς μηχανισμούς, απαραίτητους για τις συνεχείς αναπροσαρμογές του σε καταστάσεις ισορροπίας. Ισορροπίες εύθραυστες, η διατάραξη των οποίων μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση σοβαρών γεωλογικών επικινδυνοτήτων.
Μέσα στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης, οφείλουμε να γνωρίσουμε και να προστατεύσουμε επάξια το γεωπεριβάλλον του τόπου μας, που είναι και υποχρέωση μας προς την κοινωνία, του παρόντος και του μέλλοντος. Οι τεχνικές μας παρεμβάσεις πρέπει να υλοποιούνται με έργα γεωπεριβαλλοντικά ενδεδειγμένα και ασφαλή. “Έργα τα οποία θα καθορίζονται από τα αποτελέσματα ειδικών επιστημονικών ερευνών και μελετών και θα προκύπτουν από τη διερεύνηση εναλλακτικών σεναρίων και επιλύσεων σχεδιασμού, ώστε να είναι τεχνικοοικονομικά συμφέροντα και περιβαλλοντικά αποδεκτά”, σύμφωνα και με τη χαρακτηριστική επιστημονική ρήση του Δρ Παύλου Παυλάκη, κύριου μελετητή μεγάλων αναπτυξιακών έργων της Κρήτης, των οποίων τα οφέλη θα απολαμβάνουμε στο παρόν και στο μέλλον.
Το τελευταίο διάστημα, αυξάνονται τα φαινόμενα εκδήλωσης σοβαρών γεωλογικών επικινδυνοτήτων. Το γεωπεριβάλλον του τόπου μας, ξεπέρασε τα όρια της ανοχής του και οδηγείται σε εκδήλωση ανεξέλεγκτων φαινομένων, με σοβαρές κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις. Διαμορφώνονται δηλαδή, καταστάσεις έξω από κάθε πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης.
Γεωλογικές επικινδυνότητες
Η δημιουργία, οι μηχανισμοί εξέλιξης και “ζωής” του μορφοανάγλυφου, καθώς και οι δυσμενείς επιπτώσεις των ανθρωπογενών επεμβάσεων, μας απασχόλησαν ιδιαίτερα με τον πατέρα μου Διδάκτορα Παύλο Παυλάκη και αποτέλεσαν το αντικείμενο διεξοδικών μας ερευνών. Τα αποτελέσματά τους παρουσιάζονται στα πλαίσια επιστημονικών μας εργασιών, όπως του Ερευνητικού Έργου «Μελέτης Διάβρωσης & Προστασίας ακτών κόλπου Χανίων» (ΕΛΚΕΘΕ-Π.Ε. Χανίων, 2016).
Επίσης ανάλογα φαινόμενα διερευνήθηκαν κατά την εκπόνηση της διδακτορικής μου διατριβής (2008), με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Τεχνικής Γεωλογίας ΑΠΘ κ. Ιωάννη Μελαδιώτη, καθώς και κατά την εκπόνηση επί μέρους μελετών του Α! Σταδίου του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδιασμού Δήμου Χανίων.
Ειδικότερα, στις Προκαταρκτικές Μελέτες Γεωλογικής Καταλληλότητας, οι οποίες εκπονήθηκαν από κοινού με τον συνανάδοχο Γεωλόγο & Περιβαλλοντολόγο κ. Μιχάλη Λιονή, (2015), διερευνήθηκαν όλες οι επί μέρους γεωσυνθήκες της περιοχής και με βάση την αξιολόγησή τους, ταξινομήθηκε σε σχέση με τη γεωλογική της καταλληλότητα. Επίσης μελετήθηκαν και παρουσιάζονται οι προτάσεις που αφορούν την προστασία, αξιοποίηση και ανάδειξη του γεωπεριβάλλοντος, καθώς και την προστασία της πολιτείας και της κοινωνίας από γεωλογικές επικινδυνότητες.
Σε ότι αφορά τα κινητικά φαινόμενα εδαφών, διαπιστώθηκε ότι δεν παρουσιάζουν γενικευμένο χαρακτήρα, αλλά εντοπίζονται σε ορισμένες θέσεις, οι οποίες συνδέονται με τρεις ειδικές περιπτώσεις:
• Αστάθειες πρανών και κλιτύων. Επιδεκτικότητα σε κατολισθήσεις.
• Καταπάτηση ρεμάτων. Σε περιόδους πλημμυρών, επιδεκτικότητα σε εδαφορροές, καθιζήσεις, ολισθήσεις. (Σχετικό ρεπορτάζ, στα Χανιώτικα Νέα, στις 18-12-2017).
• Ακτομηχανική διάβρωση σε παράκτιες ζώνες. Επιδεκτικότητα σε καθιζήσεις και καταπτώσεις. Αντιπροσωπευτική περίπτωση, η περιοχή του κόλπου Κάτω Γαλατά. Η διαφοροποίηση των θαλάσσιων ρευμάτων λόγω του λιμενίσκου, επέφερε συσσώρευση άμμου στο δυτικό τμήμα του κόλπου. Η ανθρωπογενής απομάκρυνσής της, αντί επαναπόθεσής της στο μητρικό της περιβάλλον, οδήγησε σε ταχεία διάβρωση, καθιζήσεις και καταστροφή της αμμώδους παραλίας του κολπίσκου και οικιών. Σήμερα, κινδυνεύει ο παραλιακός δρόμος και οι οικίες, από την επιδείνωση της υποσκαφής του υπεδάφους θεμελίωσης, με ενδεχόμενο ατυχημάτων.
Αστάθεια πρανών και κατολισθήσεις
Εκδηλώνονται με τη μορφή μικρής ή μεγάλης κλίμακας ολισθήσεων, εδαφοροών, αποκολλήσεων, καταπτώσεων και γενικότερα κατολισθήσεων. Τα αίτια οφείλονται στην αλληλοεπίδραση επί μέρους παραγόντων φυσικής ή ανθρωπογενούς προέλευσης, με σημαντικότερους:
• Τη φυσική διαμόρφωση κλιτύων μεγάλων εδαφικών κλίσεων, όπως βόρεια Μαλάξας.
• Την τεχνητή διαμόρφωση πρανών μεγάλων κλίσεων, όπως θέσεις στο ΒΟΑΚ.
• Την ανάπτυξη χαλαρών γεωυλικών, όπως, νέα ιζήματα, ερυθρωπά και καστανόχρωμα αργιλομαργαϊκά υλικά, που συναντάμε σε χαλαρή μορφή, στη βόρεια περιοχή (Χανιά, Μακρύς Τοίχος, Γαλατάς, Σταλός, Αγία Μαρίνα.
• Την ανάπτυξη τεκτονικών ζωνών, όπως ρηγμάτων. Επιδρούν στη διαμόρφωση κλιτύων μεγάλων κλίσεων και στον κερματισμό των πετρωμάτων, με αποτέλεσμα να είναι επιρρεπή σε καταπτώσεις και ολισθήσεις, όπως σε θέσεις στις βόρειες υπώρειες των Λευκών Ορέων, στο Φαράγγι Θερίσου κλπ.
Επίσης, ζώνες μετάπτωσης, οι οποίες προσδιορίστηκαν στην περιοχή Κάτω Γαλατά – Κάτω Σταλός – Αγία Μαρίνα, καθώς και σε τμήματα της βόρειας παράκτιας ζώνης του ανατολικού τμήματος Χανίων, παρουσιάζουν απότομα πρανή και εμφανή δράση παλαιότερων αποκολλήσεων.
• Την παρουσία του νερού, επιφανειακού ή υπόγειου.
• Την εκδήλωση ακραίων ή αιφνίδιων φυσικών φαινομένων, όπως βροχοπτώσεις μεγάλης έντασης και διάρκειας και σεισμοί.
• Τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις.
Ανθρωπογενείς επεμβάσεις με δυσμενείς επιπτώσεις
• Διάνοιξη δρόμων με τεχνητά ανυποστήρικτα πρανή με έντονες κλίσεις.
Επιφέρουν αλλοίωση του φυσικού τοπίου, έντονη υποβάθμιση αναγλύφου και επιδεκτικότητα σε εδαφικές μετακινήσεις. Οι χαλαροί σχηματισμοί είναι επιρρεπείς σε ολισθήσεις και εδαφορροές, ενώ οι βραχώδεις σε καταπτώσεις τεμαχών. Χαρακτηριστικές θέσεις, επί του ΒΟΑΚ νότια του Σταλού – Αγίας Μαρίνας, όπου και εκδηλώθηκε η πρόσφατη κατολίσθηση. Επίσης, τεχνητά ανυποστήρικτα πρανή σε ρηξιγενείς ζώνες που φιλοξενούν φαινόμενα φυσικής αστοχίας, αυξάνουν δραματικά τον κίνδυνο εκδήλωσης κινητικών φαινομένων, όπως σε θέσεις του ΒΟΑΚ ανατολικά του ανισόπεδου κόμβου Σούδας, Πλατάνι, Καλάμι.
Επίσης σε τμήματα του υπόλοιπου οδικού δικτύου, οι τοπικές τροποποιήσεις σε συνδυασμό με άλλους γεωπαράγοντες, διαμορφώνουν επιδεκτικότητα σε κατολισθητικά φαινόμενα, όπως, επί της οδού Μαλινδρέτου, στη “Στροφή Σταλού”, στις οδούς προς Μαλάξα, Θέρισσο κλπ. Επίσης, στις περιπτώσεις όπου δεν επενδύονται με σκυρόδεμα οι τάφροι παροχέτευσης των μετεωρικών νερών, επέρχεται διεύρυνση της διατομής τους, με προοδευτικά επακόλουθα τις καταπτώσεις πρανών, την απόφραξη της τάφρου από τα διάφορα γεωϋλικά, την υπερχείλιση των τάφρων και τελικά την καταστροφή του οδοστρώματος.
• Εκχερσώσεις εκτάσεων καλυμμένων από άγρια βλάστηση σε κλιτύες με έντονες κλίσεις.
Συνήθως πραγματοποιούνται για τη φύτευση ελαιοδένδρων ή καλλιέργειες, χωρίς να έχει προηγηθεί η μείωση των κλίσεων με τη δημιουργία λιθόκτιστων αναβαθμών, όπως έπρατταν συνετά οι προγονοί μας. Αποτέλεσμα, η επιτάχυνση της διάβρωσης του εδάφους, αλλά και η ανάπτυξη φαινομένων αστάθειας και εδαφικών μετακινήσεων.
• Ανεξέλεγκτες εκσκαφές σε κλιτύες έντονων κλίσεων και “ευαίσθητων” γεωλογικά σχηματισμών, σε πλαίσια ιδιωτικών έργων, όπου διαπιστώθηκε ότι έχουν προκαλέσει έως και καταπτώσεις γεωυλικών εντός κατοικιών. Διευκρινίζεται ότι επεμβάσεις σε απότομες πλαγιές με χαλαρά γεωυλικά που καλύπτονται από βλάστηση, όπως ανεξέλεγκτες εκσκαφές και αποψιλώσεις, μπορούν να ενεργοποιήσουν κατολισθητικά φαινόμενα.
Επισημαίνεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις διαπιστώθηκε υποδειγματική διαχείριση των κλίσεων, με τη δημιουργία λιθόκτιστων καλαίσθητων αναβαθμών, σε αρμονία με το γεωπεριβάλλον.
Συμπεράσματα – προτάσεις
Στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης, την οποία διαρκώς επικαλούμαστε, θα πρέπει να γνωρίσουμε και να σεβαστούμε το γεωπεριβάλλον το οποίο μας φιλοξενεί και ανάλογα να το διαχειριστούμε, ως πολιτεία και ως κοινωνία, με τα ενδεδειγμένα μέτρα, δράσεις και έργα, τα οποία θα αποσκοπούν στην ορθολογική του αξιοποίηση, προστασία, αποκατάσταση (όπου απαιτείται), αλλά και στην πρόληψη γεωλογικών επικινδυνοτήτων. Η “καλή” ή “κακή” γεωλογική συμπεριφορά των εδαφών, εξαρτάται και από την ενδεδειγμένη ή μη διαχείρισή τους.
Οι εκδηλώσεις επικίνδυνων γεωλογικών φαινομένων το τελευταίο διάστημα, αναδεικνύουν την αναγκαιότητα άμεσης προώθησης ενδεδειγμένων δράσεων, οι οποίες μεταξύ των άλλων θα μπορούν να περιλαμβάνουν:• Τη μελέτη και αξιολόγηση της γεωλογικής επικινδυνότητας που διαμορφώνεται σε θέσεις ειδικών γεωσυνθηκών, λόγω φυσικών αιτίων ή ανθρωπογενών παρεμβάσεων, με στόχο την ιεράρχηση και τον καθορισμό των απαιτούμενων ερευνών, από τα αποτελέσματα των οποίων θα προσδιοριστούν τα έργα & μέτρα αποκατάστασης ή πρόληψης γεωλογικών επικινδυνοτήτων.
• Την προώθηση των μελετών οριοθέτησης ρεμάτων και των έργων αντιπλημμυρικής προστασίας.
• Την προώθηση των μέτρων & έργων αποκατάστασης των ακτών κόλπου Χανίων από τη διάβρωση.
• Την αποτροπή ανθρωπογενών τεχνικών επεμβάσεων με δυσμενείς επιπτώσεις στο μορφοανάγλυφο.
• Οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και τα τεχνικά έργα θα πρέπει να εναρμονίζονται στις επικρατούσες γεωσυνθήκες, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφαλής και οικονομική κατασκευή και λειτουργία τους, η αποφυγή γεωλογικών επικινδυνοτήτων και η ομαλή εξέλιξη “της ζωής” του πολύτιμου γεωπεριβάλλοντος.
