Στην αρχαιότητα μετρούσαν τον χρόνο με τα ηλιακά ρολόγια. Σήμερα είναι σπάνια κι όπου υπάρχουν αποτελούν ιστορικά και μορφωτικά αξιοθέατα, ομορφαίνοντας τον τόπο.
Το δικό μας τοποθετήθηκε, μετά την έγκριση του Δήμου Αποκορώνου, στην αυλή του σχολείου του Φρε.
Μ’ αυτό μετράμε τον αληθινό χρόνο που δείχνει ο Hλιος που βλέπουμε να περιφέρεται γύρω από την Γη από Ανατολή σε Δύση, περνώντας πάνω από κάθε τόπο και ρίχνοντας την σκιά του ωρολογιακού δείκτη στις ώρες από το πρωί μέχρι το βράδυ. Επειδή τη νύχτα κι’ όταν έχει πυκνή συννεφιά δε φαίνεται Ήλιος για να δείξει την ώρα, οι αρχαίοι έγραφαν στην πλάκα: «Ηλίου Άτερ Σιγώ», δηλαδή χωρίς ήλιο δεν δουλεύω.
Το ηλιακό ρολόι μετρά τοπικό χρόνο, γι’ αυτό η κατασκευή του υπολογίζεται για τη θέση του τόπου μας πάνω στην Γη (τις γεωγραφικές συντεταγμένες μας). Η ώρα λοιπόν που δείχνει το δικό μας είναι… Ώρα του Φρε. Ο τοπικός χρόνος ήταν αρκετός στην αρχαιότητα που οι άνθρωποι εργάζονταν κοντά στον τόπο που κατοικούσαν, χωρίς μακρινές μετακινήσεις, δύσκολες τότε και επικίνδυνες. Σήμερα όμως κυριολεκτικά τρέχομε να προλάβομε τον χρόνο με τις πολλές ασχολίες μέσα κι έξω από τον τόπο μας και τα συχνά, γρήγορα και άνετα ταξίδια ακόμη και σε άλλες χώρες, με αυτοκίνητα, πλοία, τραίνα κι αεροπλάνα. Αυτό όμως σημαίνει ότι για να συνεννοούμεθα χρειαζόμαστε τον ίδιο χρόνο σε μεγάλες περιοχές της Γης, που τον λέμε Διεθνή Χρόνο.
Εχουμε λοιπόν χωρίσει όλη την Γη από Ανατολή σε Δύση σε περιοχές που τις λέμε Ωρικές Ζώνες και σε κάθε μία απ’ αυτές έχομε την ίδια ώρα. Π.χ. όλη η Ελλάδα και η μισή περίπου Τουρκία είναι στην ίδια Ωρική Ζώνη στην οποία τα σύγχρονα ρολόγια μας δείχνουν την ίδια ώρα, κάνοντας εύκολες τις συνεννοήσεις και τις δουλειές μας. Έτσι τηλεφωνούμε σε κάποιον σε Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη ή αλλού στις 10 η ώρα το πρωί για κάποια δουλειά κι αυτός που μας ακούει έχει την ίδια ώρα. Από τα προηγούμενα καταλαβαίνουμε ότι η τοπική ηλιακή ώρα έχει διαφορά από την Ώρα Ζώνης και χρειάζεται διόρθωση την οποία πρέπει να εξηγήσομε με λίγα κι’ απλά λόγια.
Εποχικη Διορθωση
Ο αληθινός ήλιος, που δείχνει την τοπική ώρα, δεν τρέχει σταθερά γύρω από τη Γη όλο το έτος. Η ταχύτητα του είναι μεγαλύτερη τον Ιανουάριο όταν βρίσκεται πιο κοντά στην Γη, και μικρότερη τον Ιούλιο στην μεγαλύτερη απόσταση του. Αυτό όμως σημαίνει ότι και η διάρκεια της ηλιακής ώρας δεν είναι σταθερή. Αυτό το ήξεραν βέβαια οι αρχαίοι πρόγονοι μας αλλά δεν τους απασχολούσε διότι δεν επηρέαζε την τοπική ζωή τους που ήταν ήρεμη και δεν χρειαζόταν μεγάλη ακρίβεια. Αλλά ο σύγχρονος χρόνος πρέπει να είναι σταθερός και ακριβής σ’ όλες τις δραστηριότητες μας και κυρίως στα μεγάλα ερευνητικά κέντρα και βιομηχανικά συγκροτήματα. Αυτός ο σταθερός χρόνος δεν εξαρτάται από τον Αληθινό Ήλιο που βλέπομε αλλά από έναν υποθετικό που τον λέμε Μέσο Ήλιο και κινείται σταθερά για να μας δίνει τον σταθερό χρόνο που χρειαζόμαστε. Η διαφορά μέσου και αληθινού χρόνου εξαρτάται από την εποχή, φτάνει το πολύ τα 16 λεπτά και μηδενίζεται (0) στις 15 Απριλίου, 14 Ιουνίου, 1 Σεπτεμβρίου και 24 Δεκεμβρίου όταν ο Αληθινός και ο Μέσος Ήλιος συναντώνται καθώς αλληλοκυνηγούνται στον ουρανό. Με τον Μέσο Ήλιο λοιπόν πετυχαίνουμε και να έχομε σταθερό χρόνο αλλά και αυτός να μην διαφέρει πολύ από τον χρόνο που δίνει ο Αληθινός Ήλιος που ρυθμίζει την ζωή. Αυτή η διαφορά είναι η εποχική διόρθωση που πρέπει να κάνομε στο ηλιακό μας ρολόι για να έχομε σταθερό μέσο ηλιακό χρόνο.
Γεωγραφική Διόρθωση
Είναι μία όλο το έτος διότι δεν εξαρτάται από την εποχή αλλά μόνο από τη γεωγραφική θέση του τόπου μέσα στην Ωρική Ζώνη. Από τη μία μέχρι την άλλη άκρη της Ζώνης, έχομε διαφορά χρόνου μία (1) ώρα, αλλά όλοι οι τόποι χρησιμοποιούμε τον ίδιο χρόνο που έχει και η γραμμή Βορράς-Νότος ακριβώς στην μέση της Ζώνης (κεντρικός μεσημβρινός). Αλλά αφού από τη μία μέχρι την άλλη άκρη της Ζώνης έχομε διαφορά 1 ώρα, καταλαβαίνομε ότι ένας τόπος δεν μπορεί να έχει χρόνο μικρότερο ή μεγαλύτερο από 30 λεπτά της ώρας, από τον χρόνο που έχει η κεντρική γραμμή της Ζώνης. Η χρονική απόσταση λοιπόν του τόπου μας από την κεντρική γραμμή είναι η γεωγραφική διόρθωση του σταθερού τοπικού μέσου χρόνου που πήραμε με την εποχική διόρθωση, ώστε αυτός να γίνει και Ώρα Ζώνης.
Συνολική Διόρθωση
Αφού υπολογίσουμε τις δύο προηγούμενες διορθώσεις, τις συνδυάζουμε σε μία και την καταχωρούμε ημερολογιακά στον πίνακα διορθώσεων που βλέπουμε στο ρολόι.
Τώρα δεν έχετε παρά να επισκεφθείτε το ηλιακό ρολόι μας και κάνοντας τη διόρθωση που δίνει ο πίνακας για την ημερομηνία που έχουμε, να δείτε αν συμφωνεί η διορθωμένη ηλιακή ώρα με το ρολόι του χεριού ή του κινητού σας, αρκεί βέβαια να πηγαίνουν κι αυτά σωστά.
Στην αρχή γράψαμε ότι το ηλιακό ρολόι έχει και μορφωτικό ρόλο, γι’ αυτό θεωρήσαμε χρήσιμο να πούμε τα παραπάνω. Στην βιβλιοθήκη του Σχολείου μας έχω παραδώσει φάκελο που έχει τις λεπτομέρειες υπολογισμού και κατασκευής του ηλιακού ρολογιού για τον Φρε. Έτσι, τα παιδιά του Σχολείου μας, μεγαλώνοντας και μαθαίνοντας περισσότερα γράμματα, θα μπορούν να μάθουν περισσότερα και για το ηλιακό ρολόι, αναθυμούμενα και τα χαρούμενα σχολικά τους χρόνια.
Στο μεταξύ: ευτυχία και προκοπή σε μία πολύχρονη ζωή.
*υποναύαρχος Π.Ν. ε.α. – τ. Καθηγητής Σχολής Ναυτικών Δοκίμων
