Το ιστορικό αποτύπωμα του “Μακεδονικού ζητήματος”

Β’ ΜΕΡΟΣ

Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ
Για πολλά χρόνια βασιζόμενη και στην εγκληματική αδιαφορία της Ελλάδας η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας δημιουργούσε «ψευδοϊστορικά» εφαλτήρια προώθησης της «μακεδονικής εθνότητας», όταν στη χώρα μας ανθούσε στα γήπεδα ο ποδοσφαιρικός χουλιγκανισμός που αποκαλούσε τους έλληνες Μακεδόνες «Βούλγαρους». Το 1986 στην «Εγκυκλοπαίδεια του Χάρβαρντ για τις Αμερικανικές Εθνότητες» ο καθηγητής Στέφαν Θέρνστρομ (Stephan Thernstrom) υποστηρίζει ότι υπάρχει Μακεδονική μειονότητα στις ΗΠΑ πέραν των Ελλήνων Μακεδόνων μεταναστών. Στη μειονότητα αυτή οι μετανάστες «νιώθουν ελεύθεροι να αυτοαποκαλούνται Μακεδόνες χωρίς τον φόβο ύπαρξης αντιποίνων από την Ελληνική κυβέρνηση». Τον Σεπτέμβρη του 1991 η «Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» διακήρυξε με δημοψήφισμα την ανεξαρτησία της. Έκτοτε αγωνίζεται να αναγνωριστεί ως κυρίαρχο κράτος με το όνομα που προβλέπει το Σύνταγμά της «Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Η Ελλάδα επιτέλους «ταρακουνιέται». Ένα νέο κράτος πρόκειται σύντομα να εμφανιστεί στα βόρεια σύνορά της με όνομα, αδιαμφισβήτητα δικό της. Η θέση της για το όνομα στηρίζεται σε ιστορικές , εθνολογικές και γεωγραφικές αλήθειες που καθιστούν οξύμωρη τη χρήση «Μακεδονία» από ένα σλαβικό πληθυσμό. Στις 4 του Δεκέμβρη του 1991 με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου η Ελλάδα στηρίζει την ενότητα της Γιουγκοσλαβίας και ταυτόχρονα θέτει και τρεις απαράβατους όρους, την αλλαγή του ονόματος, την παραδοχή ότι το νέο κράτος δεν έχει εδαφικές διεκδικήσεις σε βάρος της Ελλάδας και την αποδοχή ότι δεν υπάρχει στην Ελλάδα «μακεδονική μειονότητα». Στην Έκτακτη μάλιστα Υπουργική Σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας στις Βρυξέλλες στις 16 Δεκεμβρίου 1991 η Ελλάδα πέτυχε να αποτελούν βασική προϋπόθεση για την de jure αναγνώριση των πρώην γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών η προστασία των μειονοτήτων και η άρνηση διεκδίκησης εδαφών γειτονικών χωρών.

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΠΑΤΕΝΤΕΡ
Η επιτροπή Μπατεντέρ (Robert Badinter) ρίχνει «λάδι στη φωτιά» με την υιοθέτηση της άποψης ότι τα Σκόπια αφού αποποιούνται κάθε εδαφική διεκδίκηση θα μπορούσαν να διατηρήσουν το όνομα «Μακεδονία!!!». Η Ελλάδα αντιδρά έντονα. Ο τότε Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών στέλνει στις 17 Ιανουαρίου 1992, επιστολή στους ομολόγους του, όπου υποστήριζε ότι η λέξη «Μακεδονία» δεν έπρεπε να περιλαμβάνεται στην ονομασία. Ο τότε Πρωθυπουργός «τρέχει εσπευσμένα» στην Ιταλία και στη Γερμανία για να κερδίσει  την υποστήριξή τους. Ο Αντρεότι και ο Κολ πείστηκαν. Τον Φλεβάρη του 1992 γίνεται παλλαϊκό συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη. Στις 18 του ίδιου μήνα συγκαλείται σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή για το θέμα των Σκοπίων. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Αντρέας Παπανδρέου, η Αλέκα Παπαρρήγα και η Μαρία Δαμανάκη, παρουσία και του Υπουργού Εξωτερικών συμφωνούν για κοινή γραμμή πλεύσης, σε μια ονομασία που δεν θα περιέχει τη λέξη «Μακεδονία» ή παράγωγά της. Πάνω από 100.000 έλληνες ομογενείς της Αυστραλίας διαδηλώνουν για την ελληνικότητα της Μακεδονίας στη Μελβούρνη.

ΤΟ ΠΑΚΕΤΟ ΠΙΝΕΪΡΟ
Την 1η Απριλίου του 1992 ο πορτογάλος υπουργός Εξωτερικών Πινέιρο (João de Deus Pinheiro) πρότεινε στον έλληνα ομόλογό του ένα πακέτο συμφωνίας το οποίο μεταξύ άλλων προέβλεπε σχέδιο συμφωνίας που αφορούσε στην επιβεβαίωση των υφιστάμενων συνόρων των δύο κρατών, σχέδιο επιστολής που θα περιλάμβανε αποκηρυκτική διατύπωση στα ζητήματα της «μακεδονικής μειονότητας» και της εχθρικής προπαγάνδας και πρόταση για σύνθετη ονομασία που θα επιτυγχανόταν με την προσθήκη επιθετικού προσδιορισμού στο όνομα «Μακεδονία». Σε νέο Συμβούλιο Πολιτικών Αρχηγών στις 13 Απριλίου 1992 που συγκλήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή αποφασίζεται η απόρριψη του « πακέτου Πινέιρο». Υποστηρίχθηκε η αποφυγή οποιουδήποτε συμβιβασμού που θα συμπεριλάμβανε τον όρο Μακεδονία στη διεθνή ονομασία του νεοπαγούς κράτους. Τον Ιούνιο του 1992 ο «πληρωμένος» και ανεκδιήγητος αμερικανός ιστορικός Johann Fink γράφει σε αλυσίδα 300 και πλέον εφημερίδων του Scripps Howard News Service ένα προπαγανδιστικό και κατάπτυστο άρθρο υπέρ των Σκοπίων υποστηρίζοντας ότι στην αρχαία Μακεδονία υπήρχαν Σλάβοι!!!
Τελικά στο Συμβούλιο της Λισαβόνας στις 27 Ιουνίου 1992 επιτεύχθηκε συμφωνία, αφού η Κοινότητα διατύπωσε την τελική της θέση, ότι θα αναγνωρίσει τα Σκόπια  σύμφωνα με τη διακήρυξη του Δεκεμβρίου του 1991 και μόνο «με ένα όνομα που δεν περιλαμβάνει τον όρο Μακεδονία». Τη συμφωνία αυτή υποστήριξε και ο τότε υποψήφιος Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπίλ Κλίντον (Bill Clinton), ο οποίος στις 2 Οκτώβρη του 1992 θα δηλώσει «Στηρίζω την πρόσφατη απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σύμφωνα με την οποία η νοτιότερη πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητο κράτος υπό τον όρο να μην περιλαμβάνεται στην ονομασία της η λέξη «Μακεδονία». Στην Ελλάδα η κοινή γνώμη υποδέχθηκε τη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Μπίλ Κλίντον με ανακούφιση, αλλά στα Σκόπια προκάλεσε ανατροπή της κυβέρνησης. Επικράτησαν οι σκληροπυρηνικοί. Η κατάσταση χειροτερεύει και για τις δύο πλευρές. Τα Σκόπια συνεχίζουν εντονότερα την αλυτρωτική τους συμπεριφορά με την επιλογή του δεκαεξάκτινου ήλιου της Βεργίνας ως σημαία και την έκδοση νέων σχολικών βιβλίων που βρίθουν εθνικιστικών αναφορών. Μιλούν για «μακεδονική μειονότητα» στην Ελλάδα και στήνουν στις πλατείες και δρόμους αγάλματα της αρχαίας ελληνικής Μακεδονίας. Η Ελλάδα, μολονότι είχε στα χέρια της το εξαιρετικό για τις θέσεις της αποτέλεσμα της απόφασης της Λισαβόνας και του νικητή των εκλογών στις ΗΠΑ Μπίλ Κλίντον δεν επιχείρησε κάποιο διπλωματικό άνοιγμα στα Σκόπια. Αντίθετα τα Σκόπια συνέχισαν τη συστηματική ενημέρωση των κρατών για τα ψευδεπίγραφα «δίκαιά» τους, ενώ η Ελλάδα βαυκαλιζόταν στην αιώρα της επιτυχίας της. Ο χαμένος των εκλογών των ΗΠΑ το 1992 Τζορτζ Μπους (George Bush) ο πρεσβύτερος, προκειμένου να εκπληρώσει την προεκλογική του υπόσχεση προς τα Σκόπια , παρόλο που η Κυβέρνησή του ήταν μεταβατική στέλνει επειγόντως στην Ευρώπη τον Υπουργό εξωτερικών Λόρενς Ήγκελμπέργκερ (Lawrence Eagleburger) για να μεταπείσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αλλάξουν την ομόφωνη απόφαση και να αναγνωρίσουν τα Σκόπια ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Δυστυχώς όπως γράφει ο Κρις Σπύρου, Πρώην Πρόεδρος του Δημοκρατικού Κόμματος της Πολιτείας, Νιου Χάμσαϊρ στις ΗΠΑ «η τότε Ελληνική Κυβέρνηση εργαζόταν με αντιφατικές στρατηγικές. Δημόσια και επίσημα η Ελληνική Κυβέρνηση εργαζόταν να αποτρέψει την Κυβέρνηση Μπους να αναγνωρίσει τα Σκόπια ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Παρασκηνιακά όμως συζητούσε ένα σύνθετο όνομα που θα ήταν κάπως παραδεκτό και θα είχε λιγότερο πολιτικό κόστος». Για να μεταπειστεί μάλιστα ο Πρόεδρος Μπίλ Κλίντον (“Bill” Clinton) σε συνεργασία με την τότε Ελληνική Κυβέρνηση γράφεται προσεκτικά μία επιστολή- «Δούρειος ίππος» από ελληνοαμερικανικές προσωπικότητες κύρους. Η Επιστολή φτάνει στον Μπιλ Κλίντον 6 μέρες μετά την ορκωμοσία του. Την επιστολή αυτή θα ζήλευε ακόμα και ο μηχανορράφος Οδυσσέας που κατασκεύασε τον ομηρικό Δούρειο ίππο. Ο τότε Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής, Λι Χάμιλτον (Lee Hamilton), θα δηλώσει στη διάρκεια εκδήλωσης Ελληνοαμερικανών στο Λος Άντζελες, ότι «ο ίδιος αλλά και στελέχη της κυβέρνησης Κλίντον εξεπλάγησαν από την απόφαση» της Ελληνικής Κυβέρνησης «να μην επιμένει στη γνωστή θέση της για την ονομασία και αντίθετα να αποδεχθεί τη διαδικασία της διαιτησίας και της όποιας απόφασης των μεσολαβητών Σάιρους Βανς (Cyrus Vance) και Λόρδου Ντέβιντ Όουεν (David Owen)».

ΤΟ ΠΑΚΕΤΟ Ο’ ΝΗΛ
Ακολουθεί η υποδεέστερη για την Ελλάδα διπλωματική προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με το «πακέτο Ο’ Νηλ» με κύρια σημεία την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας (Σκόπια)» για όλες τις διεθνείς σχέσεις (erga omnes), τη συνομολόγηση συνθήκης για το απαράβατο των συνόρων και την τροποποίηση του άρθρου 49 του Συντάγματος των Σκοπίων. Ωστόσο ο Πρόεδρος των Σκοπίων Κίρο Γκλιγκόροφ ο θερμός υποστηρικτής των σλαβικών χαρακτηριστικών του λαού των Σκοπίων, που αργότερα τραυματίζεται από τους συμπατριώτες του τους οικοδόμους του «πούρου (γνήσιου) μακεδονισμού» (pure macedoianisme) «χτυπάει» την πόρτα του ΟΗΕ. Τα Σκόπια γίνονται τελικά μέλος του ΟΗΕ το 1993 με το ψήφισμα 817/1993 του Συμβουλίου Ασφαλείας με προσωρινή ονομασία «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας». Στις 7 Απριλίου 1993 επίσημα πια με επιστολή προς το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εν ονόματι της Ελληνικής Κυβέρνησης ο τότε Υπουργός Εξωτερικών ανήγγειλε ότι η Ελληνική κυβέρνηση αποδέχεται τη συμβιβαστική πρόταση με την οποία τα Ηνωμένα Έθνη θα αναγνωρίσουν το νοτιότερο τμήμα της πρώην Γιουγκοσλαβίας ως νέο κράτος με την ονομασία «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας». Ακολουθεί η αναγνώριση της νεότευκτης δημοκρατίας με την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» από τη Βουλγαρία, την Τουρκία, τη Ρωσία, τη Σλοβενία και την Κροατία. Το 1994 αναγνωρίζονται από τη Δανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ. Σήμερα τα Σκόπια αναφέρουν πως τα έχουν αναγνωρίσει 140 χώρες.

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ
Η Ελλάδα μπροστά στο κύμα αυτό των αναγνωρίσεων υιοθετεί την πολιτική του «σωφρονισμού» με οικονομικά μέτρα που ζημιώνουν την εύθραυστη οικονομία των Σκοπίων. Στις 21 Αυγούστου 1992, η Ελληνική Κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα δεν θα επέτρεπε τη διέλευση προϊόντων πετρελαίου από τα βόρεια σύνορά της. Αργότερα τον Φεβρουάριο του 1994 η Ελλάδα επέβαλε ένα ακόμα σκληρότερο και ευρύτερο εμπάργκο. Η Ελληνική πολιτική κατά την περίοδο 1991-1995 χαρακτηρίζεται ως ανεπιτυχής. Χάθηκαν από πολιτική αβελτηρία και λανθασμένες τακτικές πολλές ευκαιρίες για την επίλυση του εθνικού αυτού ζητήματος.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1995 αρχίζει εκ νέου η προσέγγιση της Ελλάδας με τα Σκόπια με την Ενδιάμεση Συμφωνία. Προτάθηκαν με τη συμφωνία αυτή δύο πακέτα. Το μεγάλο και το μικρό. Με την αποδοχή του μεγάλου πακέτου θα αντιμετωπίζονταν και θα επιλύονταν το θέμα του ονόματος. Στη δεύτερη περίπτωση η συμφωνία για το όνομα θα αναβάλλονταν για αργότερα Η Ελληνική κυβέρνηση «ξεχνώντας» τις παλαιότερες θέσεις της  αποδέχεται τη δεύτερη περίπτωση , οπότε παρακάμπτεται ο σκόπελος της ονομασίας. Η εξωτερική της πολιτική «δικαιολογεί» τη στάση αυτή με την παραδοχή πως τα Σκόπια αποτελούν το τέλειο «κράτος ανάχωμα» (buffer state) που θα κρατούσε την Ελλάδα μακριά από ταραχώδεις καταστάσεις. Μια δικαιολογία εντελώς εξαπλουστευμένη που έγινε αποκλειστικά και μόνο για την κάλυψη της ακολουθούμενης πολιτικής.  Στο άρθρο 7 παράγραφος 2 προβλέπεται η κατάργηση της σημαίας «Με τη θέση σε ισχύ της Ενδιάμεσης Συμφωνίας, το Δεύτερο Συμβαλλόμενο Μέρος θα παύσει να χρησιμοποιεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο το σύμβολο με όλες τις μορφές του που απεικονίζεται στην εθνική του σημαία πριν τη θέση σε ισχύ της συμφωνίας.». Για την Ελλάδα η συμφωνία αυτή επιβεβαιώνει πέρα ως πέρα την προηγούμενη αποτυχημένη πολιτική. Η παράκαμψη της ονομασίας αυξάνει τις πιθανότητες καθιέρωσης του συνταγματικού ονόματος των Σκοπίων.

Ο ΝΙΜΙΤΣ ΚΑΙ Η ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Ξαναρχίζει πάλι με τη διαμεσολάβηση του Μάθιου Νίμιτς το παιχνίδι της «κολοκυθιάς». Κατά καιρούς προτείνονται διάφορα ονόματα όπως Νέα Μακεδονία», «Άνω Μακεδονία», «Σλαβο-Μακεδονία», «Nova Makedonija», «Μακεδονία (Σκόπια)». Η Ελλάδα αντιπροτείνει τα « Δημοκρατία του Βαρδάρη» ή «Δημοκρατία των Σκοπίων», που απορρίπτονται από τα Σκόπια. Η ονομασία με τον όρο «Μακεδονία» από κόκκινη γραμμή για την Ελλάδα αρχίζει να γίνεται γκρίζα. Χωρίς ομόφωνη πολιτική απόφαση και χωρίς να ερωτηθεί ο λαός και ιδιαίτερα οι κάτοικοι της Μακεδονίας  αρχίζει η Ελλάδα να αναθεωρεί σταδιακά την αρχική της θέση. Γνώριμη από την πολιτική της ιστορία η «κολοτούμπα». Προτείνεται όχι βέβαια από όλους τους πολιτικούς η σύνθετη ονομασία με ένα σαφή γεωγραφικό προσδιορισμό για διεθνή και διακυβερνητική χρήση. Στις 19 Φεβρουαρίου του 2008 παρουσιάζεται πρόταση με πέντε ονομασίες, «Συνταγματική Δημοκρατία της Μακεδονίας», «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας», «Ανεξάρτητη Δημοκρατία της Μακεδονίας», «Νέα Δημοκρατία της Μακεδονίας”, “Δημοκρατία της Άνω Μακεδονίας”. Τον Απρίλη του 2008 η Ελληνική Κυβέρνηση «ξεκαθαρίζει» τη θέση της «Ναι στη σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό, για όλες τις χρήσεις» βάζοντας στο χρονοντούλαπο της ιστορίας την ομόφωνη απόφαση των πολιτικών αρχηγών του 1992. Ανάλογη στάση τηρούν την περίοδο εκείνη και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευση, του ΚΚΕ και του ΣΥΝ . Ο Πρωθυπουργός τον Οκτώβριο του 2008, δηλώνει ότι χωρίς αμοιβαία αποδεκτή λύση στο ζήτημα του ονόματος, η χώρα δεν μπορεί να ενταχθεί ούτε στο ΝΑΤΟ ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι σκοπιανοί εθνικιστές πάλι το «βιολί» τους. Κυκλοφορούν μια σειρά από χάρτες στους οποίους απεικόνιζαν τη Θεσσαλονίκη ως τμήμα της «Ενωμένης Μακεδονίας». Τολμούν μάλιστα τον Νοέμβριο του 2008, να προσφύγουν ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου κατά της Αθήνας για «κατάφωρη παραβίαση των υποχρεώσεων της Ελλάδας σύμφωνα με το άρθρο 11 της Ενδιάμεσης Συμφωνίας που υπεγράφη από τα μέρη στις 13 Σεπτεμβρίου 1995».Το Διεθνές δικαστήριο απορρίπτει όλα τα αιτήματα των Σκοπίων.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Εν κατακλείδι είναι ολοφάνερο πως η πολιτική της Ελλάδας έναντι των Σκοπίων χαρακτηρίζεται από προχειρότητα και συνεχή υποχωρητικότητα. Δεν αξιοποίησε, όπως έπρεπε, τις κατά καιρούς ευνοϊκές για την πολιτική της θέσεις. Χάθηκαν ευκαιρίες στο διάβα της ιστορίας. Γίνεται μία απαράδεκτη μεταστροφή. Σήμερα, η εξωτερική της Κυβέρνησης πολιτική, αλλά και τα περισσότερα κόμματα  φαίνεται να καταλήγουν στη ονομασία με το όνομα « Μακεδονία» συνοδευόμενο με γεωγραφικό προσδιορισμό και με ergo omnes δυναμική. Αυτή η πολιτική απέχει από τις αποφάσεις των δύο συγκλήσεων των πολιτικών αρχηγών των ελληνικών κομμάτων. Γίνονται συζητήσεις και «καυγάδες» για το «πολιτικό θεαθήναι» χωρίς να είναι γνωστή η βούληση του Ελληνικού λαού. Από τη άλλη μεριά τα Σκόπια δεν θέλουν με κανένα τρόπο να αποβάλλουν το κρατικό ιδεολόγημα του ψευδομακεδονισμού με τον οποίο γαλουχήθηκαν οι τελευταίες γενιές τους. Αν επιμένουν στο συνταγματικό τους όνομα «Μακεδονία», αυτό δείχνει πως στο μέλλον από άλλο πιο σταθερό μετερίζι, ως τακτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, θα συνεχίσουν το αλυτρωτικό τους «τροπάριο». Ξεκάθαρη η θέση του ΝΑΤΟ σύμφωνα με τη δήλωση του Γενικού γραμματέα του. Δεν θα πρέπει να επαναληφθεί η απόφαση για την ένταξη ενός κράτους ,όταν έχει σοβαρά προβλήματα με άλλο μέλος. Φοβού τους Σκοπιανούς και δώρα φέροντας κατά παράφραση της ρήσης του Λαοκόωντα για τους Δαναούς.
Κανείς δεν αντιλέγει πως οι δύο λαοί θα πρέπει να βρίσκονται σε αγαστή συνεργασία. Αρκεί αυτή να γίνεται με όρους που να μην υποκινούν τον αλυτρωτισμό. Η Ελλάδα βρίσκεται σε συγκριτικό πλεονέκτημα υπεροχής. Το 2016 Αλβανία, Βουλγαρία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κοσσυφοπέδιο, Μαυροβούνιο, Σερβία και Σκόπια είχαν πληθυσμό 24.924.000 κατοίκων και άθροισμα όλων των ΑΕΠ 139,24 δισ. δολάρια. Την ίδια χρονιά το ΑΕΠ της Ελλάδος ήταν 194,06 παρ’ ότι είχε μειωθεί κατά 27% από το 2008 οπότε σημείωσε ρεκόρ 354,46 δισ. δολάρια. Τα Σκόπια επομένως πρέπει να κάνουν το πρώτο βήμα. Στη χώρα μας ας παραμεριστεί επιτέλους η πολιτική σκοπιμότητα και ας επικρατήσει το εθνικό συμφέρον. Τα πολιτικά κόμματα θα πρέπει να πάρουν ξεκάθαρη θέση και σύμφωνη με τις πρότερες αποφάσεις στα δύο Συμβούλια των αρχηγών τους. Η Εκκλησία της Ελλάδας και της Κρήτης με το θάρρος της γνώμης που τις διακατέχει τοποθετήθηκαν με σαφήνεια. Δεν μπορεί η Μακεδονία να είναι διαμέρισμα της Ελλάδας και βόρειά της να συστήνεται ανεξάρτητο κράτος με το ίδιο όνομα. Αυτό είναι μεγάλο ιστορικό έγκλημα.