Βασική προϋπόθεση για να πάει μπροστά μια Κοινωνία, ένα Εθνος και να λειτουργήσουν σωστά και αποτελεσματικά οι θεσμοί του, είναι η ύπαρξη ενός πολιτικού συστήματος με ηθικό και κοινωνικό υπόβαθρο. Ενός συστήματος που θα οικοδομηθεί με τη συμμετοχή της ίδιας της Κοινωνίας των πολιτών και θα γίνει αποδεκτό από αυτούς και το οποίο θα κληθούν να υπηρετήσουν πολιτικοί έντιμοι, με ηθική παιδεία, πολιτική και κοινωνική αγωγή και συνείδηση. Τότε μόνο το πολιτικό σύστημα θα είναι βιώσιμο και αποτελεσματικό και θα συμβάλει στο διαρκή εκσυγχρονισμό του, όσο θα στηρίζεται στις παραπάνω αρχές και αξίες, στο δίκαιο, τους θεσμούς, την κοινωνική αποδοχή και την καταξίωσή του από τους πολίτες και τους νέους.
Ηθική συνείδηση είναι ο έμφυτος εκείνος ηθικός νόμος, ο αδέκαστος κριτής, που επιδοκιμάζει τις ηθικές και νόμιμες και καταδικάζει αντίστοιχα τις ανήθικες και δολερές, πράξεις ή παραλείψεις των ανθρώπων και βεβαίως των αρχόντων. Ο Ισοκράτης – διάσημος ρήτορας – τόνιζε «Μην ελπίζεις ότι κάνοντας κάτι κακό θα ξεφύγεις. Γιατί αν ξεφύγεις από τους άλλους θα γίνεις αντιληπτός από τη συνείδησή σου». Και λέγοντας αυτά απευθυνόταν σε όλους ανεξαίρετα, πολίτες και πολιτικούς.
Οι ηθικοί κανόνες, γραπτοί και εθιμικοί και η υπακοή σαυτούς, είναι επιτακτική ανάγκη για μια ειρηνική πορεία και δημιουργική συμβίωση μέσα στην κάθε μορφής και εύρους κοινωνία (οικογένεια, δήμο, πολιτεία, κράτος). Όταν τις κοινωνίες κυβερνούν άρχοντες με γνώμονα την ηθική και το νόμο, με σεβασμό στα δίκαια των πολιτών και συναίσθηση του καθήκοντος να πράττουν πάντα το ηθικό και έντιμο, εκείνες μεν ευημερούν, οι άρχοντες δε καταξιώνονται στην κοινή συνείδηση. Δεν παρατηρείται όμως πάντα στους άρχοντες και τους πολιτικούς, του σήμερα και του χθες, ταύτιση της ηθικής με το καθήκον. Γιαυτό και ο Αγάθων, Αθηναίος τραγικός, συχνά υπενθύμιζε στους άρχοντες «Δει τον άρχοντα μεμνήσθαι ότι ανθρώπων άρχει, κατά νόμους άρχει, ουκ αεί άρχει»! Ο δε Αριστοφάνης αφιέρωνε ολόκληρη κωμωδία στο Θεό Πλούτο για τον οποίο έγραφε πως: «Όλοι υπακούουν στον Πλούτο τον πιο μεγαλοδύναμο απ όλους τους Θεούς»!
Ηθική κατάπτωση και αμοραλισμός, παρά ηθική καταξίωση, χαρακτηρίζουν συχνά και διαχρονικά άρχοντες και αρχόμενους σαν αποτέλεσμα της διαφθοράς και της έλλειψης παιδείας και συνείδησης στη δημόσια και προσωπική κοινωνική και πολιτική ζωή κάθε Κοινωνίας. Και αν μεν ο πολιτικός δικαιούται να έχει δημόσια και προσωπική κοινωνική ζωή, δεν επιτρέπεται – και δεν το δικαιούται – να είναι διαφορετική η προσωπική από τη δημόσια ηθική του. Δεν μπορεί δηλαδή άλλη ηθική συμπεριφορά να ακολουθεί στην προσωπική – την ιδιωτική – και άλλη στη δημόσια ζωή του. Γιατί διαφορετικά λογιέται δισυπόστατος και κάτι τέτοιο φαντάζει άηθες και επιλήψιμο πολιτικά και ηθικά.
Όπως διδάσκει ο Αριστοτέλης, δεν υπάρχει ούτε επιτρέπεται η διάκριση μεταξύ «προσωπικής και δημόσιας ηθικής» και ακόμα πως η πολιτική «είναι η κυριωτάτη των επιστημών τα καλά και τα δίκαια σκοπουμένη». Ο πολιτικός δηλαδή πρέπει να διαθέτει ευρεία μόρφωση, επιστημονική κατάρτιση, γνώσεις και αξιοσύνη που θα του επιτρέπουν να διαχειρίζεται με επιτυχία τις δημόσιες υποθέσεις και, ακόμη, αποφασιστικότητα και επιμονή στη λήψη των αναγκαίων αποφάσεων και τη δημιουργία πολιτικής «τα δίκαια – για τους πολίτες και την κοινωνία – σκοπουμένη». Κατά τον Αριστοτέλη δηλαδή «Η παιδεία και η ηθική είναι σχεδόν τα μόνα πράγματα που δημιουργούν τον καλό άνθρωπο» και βεβαίως τον καλό και επιτυχημένο άρχοντα και πολιτικό. Αλλά και ο, πολυσυζητημένος, Μακιαβέλλι στον «Ηγεμόνα» του παραδέχεται ότι «Πόσο είναι αξιέπαινος ένας ηγεμόνας να κρατά το λόγο του και να ζει με ακεραιότητα και όχι με δόλο ο καθένας το καταλαβαίνει», ενώ ο Μέγας Φώτιος Α’ θύμιζε πάντα πως «Το ήθος των αρχόντων γίνεται νόμος για τους υπηκόους τους»!
Συγχρόνως όμως ο πολιτικός οφείλει να είναι και καλός παιδαγωγός. Να είναι ικανός να διαπλάθει και να καθοδηγεί σωστά την κοινωνία, να διδάσκει – λόγω και έργω – στους πολίτες ήθος και κοινωνική συνείδηση, να καταστεί πόλος αναφοράς και υπόδειγμα για όλους ιδίως, όμως, για τη νεολαία. Γιατί όπως ορθά υποστηρίζει ο Άρθουρ Σοπενχάουερ «Επειδή όσα μανθάνει καλώς κανείς κατά την μικράν ηλικίαν δεν λησμονούνται ποτέ, δια τούτο πρέπει να γίνηται προσπάθεια να έβγη από την πολίτιμον αυτήν διάθεσιν η μεγαλειτέρα δυνατή ωφέλεια»! Αν λοιπόν αποστεί ο πολιτικός του καθοδηγητικού του ρόλου δεν έχει λόγο ύπαρξης. Ή θα αναβαθμίσει το κοινωνικό σύνολο ή δεν ανταποκρίνεται στο ρόλο και την αποστολή του. Και οφείλουν οι πολιτικοί να ενθυμούνται πάντα πως, όταν η κοινωνία ευημερεί αυτό οφείλεται και στη δική τους συμβολή όταν όμως δυστυχεί φέρουν ακεραία την ευθύνη!
Η ζωή και η ιστορία μας διδάσκουν πως όταν η πολιτική και οι πολιτικοί αποχωρισθούν την ηθική και απεμπολήσουν τη συνείδησή τους, οι κοινωνίες, τα κράτη και οι άφρονες ηγέτες τους οδηγούνται πλησίστιοι σε ηθικές και κοινωνικές εκτροπές και εξεγέρσεις και – αργά ή γρήγορα – επέρχεται το τέλος τους. Η Ελληνική και παγκόσμια αρχαία και νεώτερη ιστορία βρίθουν παραδειγμάτων τραγικών, που επιβεβαιώνουν την αδυσώπητη αυτή πραγματικότητα. Αδήριτη λοιπόν ανάγκη επιβάλλει την αποκατάσταση της ενότητας της ηθικής με την πολιτική και τους πολιτικούς και στη βάση αυτή να οικοδομηθεί ένα νέο σύγχρονο, βιώσιμο και αποτελεσματικό πολιτικό σύστημα. Γιατί όπως έλεγε ο Τζων Φ. Κέννεντυ, «Αυτοί που καθιστούν μια ειρηνική επανάσταση αδύνατη, κάνουν μια βίαιη επανάσταση αναπόφευκτη»!
*Ο Μιχάλης Κ. Δερμιτζάκης είναι Δικηγόρος ε.τ. Στέλεχος της Κίνησης των 100
