Το Ιτζεδίν χαμένο στην γραφειοκρατία

■ Μια αναδρομή στις “ερωτήσεις”, τις “απαντήσεις”, τα προγράμματα και τα ΦΕΚ που οδήγησαν το μνημείο στην κατάρρευση.

Τον ερχόμενο Φεβρουάριο συμπληρώνονται 51 χρόνια από τη μέρα που απομακρύνθηκε και ο τελευταίος κρατούμενος και η φυλακή σφάλιξε για πάντα την βαριά σιδερένια πόρτα της. Από τότε, το μνημείο με τον διπλό ρόλο, ως «Εγκληματικές Φυλακές Καλαμίου» ή «Φρούριο Ιτζεδίν», «βολοδέρνει» στην κυριολεξία σε λάθος χέρια και φτάνει στις μέρες μας να αργοσβήνει από την εγκατάλειψη, με φθορές μη αναστρέψιμες. Τρίτη συνεχόμενη χρονιά που τα καντήλια τ’ Αι Λευτέρη, προστάτη των κρατουμένων και του φρουρίου, θα παραμείνουν σβηστά κι η καμπάνα Του σιωπηλή και ξεχασμένη. Η τύχη τού φρουρίου βρίσκεται στα χέρια των εκάστοτε κυβερνόντων της χώρας, δίχως μέχρι σήμερα να έχει γίνει κάτι ουσιαστικό για τη σωτηρία του.

Ας κάνουμε μια αναφορά στις κυριότερες κινήσεις που έχουν γίνει μέχρι σήμερα για την διάσωση του μνημείου.

Η πρώτη κίνηση…

Η πρώτη προσπάθεια για την διάσωση του μνημείου έγινε το 1996, 25 χρόνια μετά το κλείσιμο της φυλακής. Στις 26 Μαρτίου 1996, οι πρόεδροι των τότε κοινοτήτων Σούδας, Απτέρας, Καλυβών, Στύλου, Ν. Χωριού, Τσικαλαριών, Πλάκας και Κόκκινου Χωριού, καταθέτουν υπόμνημα στον τότε υπουργό Δικαιοσύνης Ευάγγελο Βενιζέλο. Το υπόμνημα αυτό στέκεται η αφορμή να μην επαναλειτουργήσει το φρούριο ως φυλακή υψίστης ασφαλείας, γεγονός που είχε ήδη αποφασιστεί.

Το 2007 υπογράφεται πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής του Ναυστάθμου Κρήτης και της Κτηματικής Υπηρεσίας και το μνημείο περνάει στην κυριότητα της δεύτερης.
Στις 7 Μαρτίου του 2007 με επιστολή τους προς τον πρόεδρο της Βουλής, 168 βουλευτές απ’ όλα τα κόμματα του Ελληνικού Κοινοβουλίου, ζητούν την διάσωση, συντήρηση και ανάδειξη του Ιτζεδίν ως σύμβολο εθνικής αναφοράς και μνημείο ελευθερίας και δημοκρατίας. Το κείμενο κατέθεσαν στην Βουλή οι 4 βουλευτές του νομού Χανίων Ν. Χριστοδουλάκης, Μ. Σκουλάκης, Στ. Νικηφοράκης και Χρ. Μαρκογιαννάκης. Είχε προηγηθεί επιστολή του τότε Δημάρχου Σούδας Γιάννη Περάκη προς τους βουλευτές Γιώργο Ανωμερίτη (είχε φυλακιστεί στο Ιτζεδίν) και Νίκο Χριστοδουλάκη. Μεταξύ των άλλων ζητήθηκε και η σύσταση διακομματικής κοινοβουλευτικής επιτροπής, η οποία θα ασχολούνταν με συστηματικό τρόπο με την αποκατάσταση και ανάδειξη του ιστορικού χώρου.
Στις 7 Απριλίου 2009, με επιστολή στον πρόεδρο της Βουλής Δημ. Σιούφα, ο Δήμαρχος Σούδας Γιάννης Περάκης, ζητά χρηματοδότηση του μνημείου από το πρόγραμμα «Θησέας» και παράλληλα να υιοθετηθεί από την Βουλή.

Το σημαντικότερο όμως στοιχείο ήταν πως οι συνεχείς επαφές του Δήμου με την Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου, είχαν αποδώσει καρπούς και η παραχώρηση του μνημείου στον Δήμο ήταν ένα βήμα πριν την ολοκλήρωση. Οι υπογραφές δεν μπήκαν ποτέ αφού η Βουλή διαλύθηκε και τον Οκτώβριο του 2009 προκηρύχθηκαν εκλογές.

Στις 6 Ιουλίου 2009, ο Παντελής Κοροβέσης και η Μαρία Δαμανάκη καταθέτουν ερώτηση στη Βουλή για το Ιτζεδίν. Ζητούν το ποσό των 300.000 Ευρώ από το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Θησέας», για την συντήρηση των ευπαθών σημείων του φρουρίου ώστε να ανακοπεί η φθορά του. Και τονίζουν χαρακτηριστικά: «αν αρχίσει η κατάρρευση, όπως ξέρουν πολύ καλά οι υπηρεσίες αναστήλωσης του ΥΠ.ΠΟ., δεν θα φτάνει ολόκληρος ο προϋπολογισμός του.

Σε απάντησή του ο κ. Σαμαράς τονίζει πως η χρηματοδότηση από τον «Θησέα» δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα του ΥΠ.ΠΟ. γιατί αποτελεί πρόγραμμα του Υπουργείου Εσωτερικών. Επιπλέον ο τότε Υφυπουργός Εσωτερικών κ. Νάκος ανέφερε πως θα εξεταστεί στο πλαίσιο της ιεράρχησης των αιτημάτων που παραλαμβάνει το υπουργείο από τους ΟΤΑ της χώρας και ανάλογα με τον αναπτυξιακό σκοπό που υπηρετούν.

Στις 22 Ιανουαρίου του 2014, ο αείμνηστος Δήμαρχος Χανίων Μανώλης Σκουλάκης αποστέλλει επιστολή στον Υπουργό Οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα, τον Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Πάνο Παναγιωτόπουλο και τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Χαράλαμπο Αθανασίου. Εκθέτει την υπάρχουσα κατάσταση του μνημείου και ζητά την παραχώρησή του από την ΕΤ.Α.Δ. στον Δήμο Χανίων ώστε στη συνέχεια να συναφθεί Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ του Δήμου Χανίων και του Υπουργείου Πολιτισμού, για την εκπόνηση μελέτης και την άμεση συντήρηση και αποκατάσταση του μνημείου αλλά και την ανάδειξή του.

Έξι μέρες αργότερα, ο βουλευτής της ΝΔ Κυριάκος Βιρβιδάκης, καταθέτει επιστολή στον πρόεδρο της Βουλής και τους συναρμόδιους υπουργούς τονίζοντας, μεταξύ των άλλων, πως η πολιτεία έχει ιστορική ευθύνη να διασώσει το φρούριο Ιτζεδίν αναδεικνύοντάς το ως σύμβολο εθνικής αναφοράς αλλά και ως χώρο πολιτισμού και προώθησης των ιδεωδών της δημοκρατίας και της ελευθερίας.

Εντυπωσιακή όσο και αναμενόμενη ήταν η απάντηση της ΕΤ.Α.Δ. προς τον Δήμαρχο Χανίων με σχετικό της έγγραφο. Σύμφωνα με την εταιρεία: «πάγια τακτική της στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της είναι να εξετάζει αιτήματα παραχώρησης δημοσίων ακινήτων προς ΟΤΑ πάντα μετά από προσδιορισμό ανταλλάγματος κατά τον επωφελέστερο τρόπο για το Ελληνικό Δημόσιο που πρακτικά σημαίνει:

1) Είτε ως ποσοστό επί τοις εκατό τα πάσης φύσεως έσοδα του παραχωρησιούχου φορέα από την τυχόν εκμετάλλευση των παραχωρούμενων ακινήτων

2) Είτε ως συντελεστή ετήσιας μισθωτικής ανταπόδοσης επί της αντικειμενικής ή αγοραίας αξίας αυτών.

Στις 2 Ιουνίου 2015, ο βουλευτής Επικρατείας του Λαϊκού Συνδέσμου, καταθέτει ερώτηση στη Βουλή και προς τα Υπουργεία Οικονομικών και Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων. Μεταξύ των άλλων ερωτά την ΕΤ.Α.Δ. γιατί δεν παραχωρεί το μνημείο στην τοπική κοινωνία η οποία επιθυμεί και θέλει ν’ αναλάβει τις ευθύνες της απέναντι στο ιστορικό μνημείο.
Η απάντηση θα έρθει λίγες μέρες αργότερα από τον αναπληρωτή Υπουργό Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκο Ξυδάκη ο οποίος αναφέρει πως δεν έχει κατατεθεί μέχρι τότε κανένα αίτημα στις αρμόδιες υπηρεσίες του Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. για έγκριση μελέτης αποκατάσταση και ανάδειξης του φρουρίου Ιτζεδίν, ωστόσο το υπουργείο προτίθεται να συνδράμει με την τεχνογνωσία που διαθέτει όποτε του ζητηθεί.

Το καλοκαίρι του 2018, η ΕΤ.Α.Δ. απαντώντας σε ερώτηση του Δήμου Χανίων και του τότε Δημάρχου Τάσου Βάμβουκα, επιβεβαίωσε πως ισχύουν ακόμα οι διαδικασίες πιθανής παραχώρησης πάντα με ανταλλάγματα.

Στις 5 Δεκεμβρίου 2018, οι Βουλευτές Μανώλης Συντυχάκης, Θανάσης Παφίλης και Σταύρος Τάσσος κατέθεσαν ερώτηση στη Βουλή και προς την Υπουργό Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά. Χαρακτηριστικά ρωτούν, τι μέτρα θα παρθούν για να φύγει το φρούριο από το Υπερταμείο και να αποκατασταθεί άμεσα με ευθύνη του κράτους ώστε να αναδειχθεί ως ιστορικό μνημείο και να δοθεί στην τοπική κοινωνία.

Η απάντηση έρχεται λίγες μέρες αργότερα δια στόματος υπουργού και για άλλη μια φορά αποτυπώνει την πραγματικότητα. Το φρούριο Ιτζεδίν ανήκει στην Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου (ΕΤ.Α.Δ.) και αποτελεί ακίνητο με ΑΒΚ 3547 σύμφωνα με το βιβλίο καταγραφής που διατηρεί η Κτηματική Υπηρεσία Χανίων του Υπουργείου Οικονομικών το οποίο διαχειρίζεται η ΕΤ.Α.Δ..

Η είδηση κλείνεται σε λίγες λέξεις… «Το φρούριο Ιτζεδίν δεν συμπεριλαμβάνεται στα μεταβιβαζόμενα ακίνητα». Συμπληρώνει πως ο Δήμος Χανίων έχει ζητήσει την παραχώρηση της χρήσης των ακινήτων του φρουρίου Ιτζεδίν από την ΕΤ.Α.Δ. δίχως όμως να έχει κατατεθεί στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ.Α. αίτημα για την έγκριση μελέτης, αποκατάστασης και ανάδειξης του μνημείου.

Τον Ιανουάριο του 2020, ο βουλευτής του ΚΚΕ Συντυχάκης Μανώλης καταθέτει, για άλλη μια φορά, ερώτηση στη Βουλή.

Σύμφωνα μ’ αυτή ερωτάται ο αρμόδιος υπουργός για τα μέτρα που προτίθεται να λάβει, προκειμένου να φύγει το φρούριο από το Υπερταμείο και να αποκατασταθεί άμεσα, προκειμένου να αναδειχθεί ως ιστορικό μνημείο και να αποδοθεί στην τοπική κοινωνία.
Επίσης το ίδιο διάστημα, ο Δήμαρχος Αποκορώνου Χ. Κουκιανάκης, μετέβη στην Αθήνα και συναντήθηκε με τον υφυπουργό αρμόδιο για την Δημόσια περιουσία Απόστολο Βεσυρόπουλο, προκειμένου να του θέσει το θέμα της διάσωσης του Ιτζεδίν
Στις 26 Μαΐου 2021, το Δημοτικό Συμβούλιο Χανίων συνεδριάζει και εκδίδει ψήφισμα σύμφωνα με το οποίο: «η δημοτική αρχή στηρίζει τη διεκδίκηση του μνημείου από την ΕΤ.Α.Δ..

Ταυτόχρονα υιοθετεί το αίτημα της “Λαϊκής Συσπείρωσης”, προκειμένου να αποκατασταθεί άμεσα με ευθύνη και χρηματοδότηση του κράτους ώστε να αναδειχθεί ως ιστορικό μνημείο και να δοθεί στην τοπική κοινωνία για να μπορεί να αξιοποιείται από τον λαό και τη νεολαία για την ανάδειξη της ιστορίας του λαϊκού κινήματος του τόπου».

Στις 27 Ιουλίου 2021, οι βουλευτές Μανώλης Συντυχάκης, Μαρία Κομνήνακα, Διαμάντω Μανωλάκου, κατέθεσαν ξανά ερώτηση στη Βουλή.

Η απάντηση, αυτή τη φορά, έρχεται από την υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη η οποία αναφέρει τα εξής: «Λόγω της επιβαρημένης κατάστασης διατήρησης του μνημείου, το ΥΠ.ΠΟ.Α. από τις 3/6/2019 συγκρότησε επιτροπή για τον έλεγχό του η οποία πρότεινε τη λήψη έκτακτων μέτρων ασφαλείας και μέτρων άρσης της επικινδυνότητας. Οι ιδιοκτήτες του μνημείου κλήθηκαν να λάβουν μέτρα αλλά μέχρι σήμερα τίποτα δεν έχει γίνει από την ΕΤ.Α.Δ.. Επιπλέον ο Ναύσταθμος Κρήτης δίνει άδεια για την εκτέλεση εργασιών (και στο τμήμα που είναι ακόμα στην απαγορευμένη ζώνη) και την ένταξη ως έργο στην προγραμματική περίοδο 2021-2027».

Υπογραμμίζεται πως το ΥΠ.ΠΟ.Α. είναι θετικό στην παραχώρηση διαχείρισης του μνημείου από την ΕΤ.Α.Δ. σ’ έναν δημόσιο τοπικό φορέα όπως ο Δήμος Χανίων, προκειμένου να λειτουργήσει ως μουσειακός χώρος και χώρος πολιτισμού. Και δεν παραλείπει να τονίσει πως οι απαιτούμενες επεμβάσεις είναι χρονοβόρες και κοστοβόρες.

Το ίδιο διάστημα η παράταξη “Λαϊκή Συσπείρωση”, μέσω των περιφερειακών συμβούλων της, Μανώλη Συντυχάκη, Μανουσάκη Νικολάου και Μαρινάκη Αλέκου, ερωτά τον περιφερειάρχη σε ποιες ενέργειες θα προχωρήσει ώστε να χρηματοδοτηθεί, να αποκατασταθεί, να αναδειχθεί και να αποδοθεί στην τοπική κοινωνία το μνημείο.

Τέλος στις 2 Δεκεμβρίου 2021, ο Δήμαρχος Χανίων κ. Σημανδηράκης μαζί με συνεργάτες του, μετέβη στην Αθήνα και συναντήθηκε με παράγοντες του Υπουργείου και της ΕΤ.Α.Δ. για την διάσωση του Ιτζεδίν. Τονίστηκε για άλλη μια φορά η πρόθεση τού Υπουργείου Πολιτισμού να αποδεσμευθεί το μνημείο από την ΕΤ.Α.Δ. και να περάσει στην κυριότητα του Δήμου Χανίων ώστε να χρηματοδοτηθεί και να αξιοποιηθεί.

Εκτός από τις κατά καιρούς κινήσεις πολιτικών και αυτοδιοικητικών, θέση έχουν πάρει φορείς οργανώσεις όσο και απλοί πολίτες.

Χαρακτηριστική είναι η ανακοίνωση, πριν από λίγους μήνες, της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ) η οποία εξέφρασε την αγανάκτησή της για την αδιαφορία που δείχνουν οι κυβερνήσεις και οι κρατικές αρχές, σχετικά με το ιστορικό μνημείο του φρουρίου Ιτζεδίν, των εκατοντάδων κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος, καθώς, αν και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, το έχουν αφήσει στην τύχη του.

Συνεχίζοντας την ανακοίνωση η ΠΕΑΕ-ΔΣΕ, διεκδικεί και απαιτεί τόσο από την κυβέρνηση όσο και από άλλους κρατικούς θεσμούς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, επιτέλους, να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να πάρουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την σωτηρία και την αποκατάσταση του ιστορικού μνημείου.

Ταυτόχρονα, πρωτοβουλία για την διάσωση και αξιοποίηση του μνημείου αλλά και του ιστορικού αρχείου της φυλακής έχει αναλάβει και ο Σύλλογος Απογόνων Πολιτικών Κρατουμένων του Ιτζεδίν. Όπως τονίζουν σε σχετική ανακοίνωση, θα συμβάλλουν με κάθε μέσο στην διάδοση της ιστορικής αλήθειας των αγώνων των προγόνων τους και στην συντήρηση και μελέτη του αρχειακού υλικού της φυλακής.

Ο ΓΓ του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδα Δ. Κουτσούμπας έχει δημοσιοποιήσει πολλάκις την θέση του για το μνημείο.

Πρόσφατα σε επίσκεψή του στον Δήμαρχο Χανίων τόνισε πως πρέπει να γίνουν έργα αποκατάστασης, πρέπει να αποδοθεί το μνημείο στην τοπική κοινωνία και πρέπει να αποτελέσει ένα ακόμα στοιχείο ξενάγησης, ανάπτυξης της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ιστορίας.

Σύντομη η αναφορά μας και περιληπτική στις κυριότερες πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις που μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί για την διάσωση πρωτίστως, του φρουρίου Ιτζεδίν και μετέπειτα Εγκληματικών Φυλακών Καλαμίου και δευτερευόντως για την αξιοποίησή του. Δυστυχώς… όλες μέχρι σήμερα έπεσαν στο κενό. Ή μάλλον χάθηκαν, μπερδεμένες σε επιτροπές, ψηφίσματα, συνεδριάσεις, επερωτήσεις, ΦΕΚ και έγγραφα.

Ένα πιγκ-πογκ ανάμεσα στους βασικούς πρωταγωνιστές του θεάτρου του παραλόγου που ξεκίνησε να αναπτύσσεται αμέσως μετά το κλείσιμο της φυλακής το 1971 και το πέρασμά της σε άλλα «χέρια».

Με τα συναρμόδια υπουργεία και την ΕΤ.Α.Δ. να χάνονται δήθεν στην ιεράρχηση και τα οικονομικά ανταλλάγματα να προτάσσονται από την ιδιοκτήτρια ως μοναδική και επωφελέστερη κίνηση για το Ελληνικό Δημόσιο. Για την ιστορική μνήμη… ούτε λόγος.

Κάθε κίνηση, κάθε διαμαρτυρία, κάθε πρωτοβουλία και μια σπίθα ελπίδας πάνω στο κουφάρι του μνημείου. Και μετά πάλι σκοτάδι. Έτσι όπως επιτάσσουν οι καιροί, του εύκολου κέρδους και της λήθης.

Το Ιτζεδίν δυστυχώς έχει πάρει το δρόμο του μαρασμού. Τα γεγονότα δείχνουν πως οι μέχρι τώρα κινήσεις, βρίσκονται σε λάθος κατεύθυνση. Είτε γίνονται για τις εντυπώσεις είτε για την τιμή των όπλων, ένα είναι σίγουρο. Ο ιστορικός του μέλλοντος θα έχει πολλή δουλειά.

Τους θεμέλιους λίθους για την διάσωση του Ιτζεδίν θα μπορούσε να βάλει ίσως μια «υιοθεσία». Μια «υιοθεσία» από ένα μεγάλο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα της χώρας ή ακόμα και το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. Ενδεχομένως και με την στήριξη κάποιου ιδιωτικού φορέα για την άμεση χρηματοδότηση.

Μόνο τότε θα μπορούσε να γίνει μια σοβαρή αρχή, μακριά από κάθε είδους αντιπαράθεση και σκοπιμότητα και πάντα προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης σαν χώρος πολιτισμού και ιστορικής μνήμης.

To 2019, δύο φοιτήτριες του τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Κρήτης, οι Καλαϊτζαντωνάκη Μαρία – Ηλιάνα και Μπούκουρη Ελένη-Βασιλική, παρουσιάζουν την διπλωματική τους εργασία με θέμα «Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΛΑΜΙ ΚΑΙ ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΙΤΖΕΔΙΝ, ΕΠΑΝΑΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΟΡΙΑΚΟΥ ΧΩΡΟΥ».
Μεταξύ των άλλων, προτείνεται αξιοποίηση και επαναχρησιμοποίηση του Οθωμανικού μονοπατιού που συνέδεε τον Κουλέ της Απτέρας και το Ιτζεδίν για την αλληλοϋποστήριξη και την μεταφορά πολεμοφοδίων την εποχή που και τα δύο φρουριακά συγκροτήματα λειτουργούσαν ως αμυντικά έργα του κόλπου της Σούδας.
Επιπλέον προτείνουν την κατασκευή γέφυρας διέλευσης των πεζών πάνω από τον υφιστάμενο Βόρειο Οδικό Άξονα Κρήτης. Μια ρεαλιστική προσέγγιση με δεδομένο πως αποτέλεσε πρόταση και των προηγούμενων αλλά και των νυν αυτοδιοικητικών από την θητεία ήδη του κ. Περάκη ως Δημάρχου Σούδας.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΡΥΜΜΕΝΗ ΣΤΟ ΚΟΥΦΑΡΙ ΤΟΥ ΙΤΖΕΔΙΝ

Ελάχιστα είναι πια τα κτήρια από το συγκρότημα του «φρουρίου Ιτζεδίν» ή «Εγκληματικές Φυλακές Καλαμίου» που έχουν διασωθεί και ήταν κεραμοσκεπή (μαγειρεία κλπ).
Τα υπόλοιπα βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή (έχουν αποτυπωθεί στις φωτογραφίες του Διαμαντόπουλου) και τα γκρέμισαν σε μια δεύτερη χρήση του μνημείου. Μεταξύ των άλλων και το διοικητήριο που πρόσφατα κατέρρευσε ολοκληρωτικά.
Στεγαζόταν με κεραμίδια από τις αρχαιότερες κεραμοποιίες της Ελλάδας οι οποίες έχουν περάσει κι αυτές πια στην ιστορία.

ΚΕΡΑΜΕΙΑ ΧΙΟΥ Α.Ε. – ΕΛΕΦΑΣ (με σήμα τον ελέφαντα)

Το 1921 η οικογένεια Μιχάλου, με τη βοήθεια του προσωπικού τους φίλου πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου, ίδρυσε τη βιομηχανική μονάδα. Ήθελαν με αυτόν τον τρόπο να κάνουν εύκολη την παραγωγή και να εκμεταλλευτούν την αγορά της Μικρασιατικής ακτής. Το εργοστάσιο καταλάμβανε χώρο 35 στρεμμάτων, είχε 350 άτομα προσωπικό και παρήγαγε ημερησίως μέγιστη ποσότητα κεραμιδιών 36000 κομμάτια. Στην Κατοχή το εργοστάσιο υπολειτούργησε και ξεκίνησε πάλι την παραγωγή μετά την απελευθέρωση.
Μια σειρά γεγονότων οδήγησε στο κλείσιμο του εργοστασίου στις 10 Μαΐου 1988.

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ – ΚΡΙΤΩΝΟΣ Ε. ΔΗΛΑΒΕΡΗ (με σήμα την λύρα)

Το 1898 ιδρύεται στον Πειραιά εργοστάσιο παραγωγής κεραμιδιών από τον Ευστάθιο Δηλαβέρη. Αργότερα, το 1902, δημιουργείται μια σύγχρονη μονάδα με την επωνυμία «Εργοστάσιο Μωσαϊκών πλακών και Ευρωπαϊκών Κεράμων» σε έκταση 14 στρεμμάτων.
Ήταν ο πρώτος που έφερε στην Ελλάδα τις μωσαϊκές πλάκες και τα Γαλλικά κεραμίδια.
Αξίζει να σημειωθεί πως τα προϊόντα Δηλαβέρη πήραν χρυσό μετάλλιο το 1904 σε έκθεση που πραγματοποιήθηκε στα ΧΑΝΙΑ. Το εργοστάσιο σταμάτησε να λειτουργεί το 1982.
Το μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεων γκρεμίστηκε το 1985. Ελάχιστες από τις εγκαταστάσεις του κηρύχθηκαν διατηρητέες το 1991.