Έκπληκτοι… μείναμε η Κατερίνα κι εγώ, όταν επισκεφθήκαμε το νέο καφέ, στο περαχώρι τσ’ Ασηγωνιάς, απέναντι ακριβώς από το Δημοτικό σχολείο που εγκαινιάστηκε πριν από λίγο καιρό.
Ανήκει στον συνονόματό μου Σήφη και είναι κάτι το διαφορετικό για το χωριό. Ο Σήφης μέχρι πρότινος, ήταν στέλεχος – σεφ, κάποιας μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας στο Ρέθυμνο. Αποφάσισε να τα παρατήσει από κει και να συνεχίσει στην “Ονειροπαγίδα” στην Ασηγωνιά, να εξυπηρετεί από τώρα και στο εξής τους Ασηγωνιώτες και όχι μόνον.
Η “Ονειροπαγίδα” είναι ένας όμορφα διαρρυθμισμένος χώρος, ευρύχωρος και άνετος, που χρειαζόταν στην Ασηγωνιά. Ο Σήφης εξάλλου είναι ένα ταλαντούχο άτομο στον τομέα του. Τέλειος γνώστης του αντικειμένου, με πείρα μερικών δεκαετιών, έχει τα εχέγγυα, να πετύχει και να καλύψει αυτό που έλειπε από το χωριό.
Εδώ, λοιπόν, και ενώ έξω χιόνιζε, εμείς, μια όμορφη παρέα, ξέχωρα και αλάργο από κάποιες νεολαΐστικες παρέες, τα λέγαμε απολαμβάνοντας τον καφέ μας με ολίγη και την τσικουδιά.
Στην “Ονειροπαγίδα” εκτός από υπέροχο ελληνικό καφέ, μπορείς να παραγγείλεις και όλα τα είδη καφέ που κυκλοφορούν. Το θέμα λοιπόν στην παρέα ήταν: Πώς κτίστηκε και ποιος έκτισε τη Στέρνα στον Πηγαδόλακκο. Το προκάλεσα εγώ, επειδή βρήκα τους πιο κατάλληλους να μου πουν. Τον Πέτρο τον Σηφάκη και τον Σταυρουλογιάννη. Και οι δυο είναι γέννημα – θρέμμα βοσκοί στο Καταγόρι.
Ο Πηγαδόλακκος είναι ένας τεράστιος, σχεδόν επίπεδος λάκκος, με επιφάνεια κάμποσων στρεμμάτων. Από εδώ ξεκινά το ιστορικό φαράγγι του Πριναρέ -που κάποτε θα έπρεπε ν’ αναδειχθεί- και φθάνει σχεδόν μέχρι τον Κάστελλο του Αποκόρωνα.
Εδώ, σ’ αυτό το φαράγγι έγινε μια πολύωρη μάχη με τους Τούρκους τον Οκτώβρη του 1867, και όπως γράφει ο Μουρέλος μα και άλλοι ιστορικοί «Οι Ασηγωνιώτες με οπλαρχηγούς τους Πετρονικόλα και τον Πετρομάρκο ενώθηκαν με τους Τραϊτόρο, Ζυμβράγο και Δεληγιαννάκη και αντιμετώπισαν επιτυχώς τους Τούρκους». Η παράδοση λέει πως τους αντιμετώπισαν και με ογκόλιθους που κυλούσαν από τους απότομους γκρεμούς του φαραγγιού. Ετσι δεν τους επέτρεψαν να διαβούν το φαράγγι και να περάσουν στα Σφακιά.
Εδώ λοιπόν στον Πηγαδόλακκο, αποφάσισε κάποια εποχή του τέλους της δεκαετίας του ’40, ο Γιώργης ο Φυντριλής να κατασκευάσει μια υδατοδεξαμενή – στέρνα, μια που είχαν εκεί και Μιτάτο. Ο Φυντριλογιώργης, σε όλο το διάστημα της Κατοχής υπήρξε από τα πιο σημαντικά στελέχη της Αντίστασης κατά των Ναζί. Μετά την απελευθέρωση πήγε στρατιώτης και δυστυχώς σκοτώθηκε στον εμφύλιο.
Κάλεσε λοιπόν τους δυο ειδικούς, εκείνη την εποχή, τον Κωσταδιό – Κώστα Ψυχουντάκη και τον Σταυρουλοβαγγέλη, να κατασκευάσουν την Στέρνα.
Όμως επειδή -όπως μου είπε ο Σταυρουλογιάννης- «δεν τους είχε επιστοσύνη», (υποθέτω στην κατασκευή του θόλου), παρακάλεσε τον γέρo Σταυρουλοστελή να επιστατήσει. Λένε πως ο Σταυρουλοστελής ήταν ο τέλειος μάστορας – πελεκητής και όχι μόνον.
Κάποτε τον είχαν καλέσει στην Ανώπολη να πελεκήσει μυλαράκια, για να αλέσουν ελιές. Δουλειά που μπορούσαν να κάνουν ελάχιστοι μαστόροι στην περιοχή. Όταν πήγε ο Σταυρουλοστελής με την πρώτη ματιά παρατήρησε πως τα θεμέλια του θόλου δεν είχαν αρκετό βάθος και χρειαζόταν ακόμα 80 πόντους.
Όπως μου εξήγησαν, και θα προσπαθήσω κι εγώ να σας πω, ο θόλος μαζί με τα θεμέλια, πρέπει να συμπληρώνει 180 μοίρες, για να γίνεται ισομερής πίεση των δυνάμεων που θα εξασκηθούν πάνω του, συνήθως τον χειμώνα, με αρκετά μέτρα χιόνι.
Αυτό ήταν το μυστικό της κατασκευής του θόλου, που είδε αμέσως το έμπειρο μάτι του Σταυρουλοστελή. Φαίνεται λοιπόν πως ο Σταυρουλοστελής, αν και ήταν σχεδόν αγράμματος, είχε άριστες γνώσεις γεωμετρίας και φυσικής.
Τους εξήγησε λοιπόν πως:
– Α δε σκάψετε ακόμη ογδοήντα πόντους, τα θεμέλια του θόλου, να το κατέτε, πως σάικα θα πέσει ο θόλος… Α δε μπέσει οφέτος, θα πέσει του χρόνου γή τ’ αντίχρονου, γή σε σε κάμποσα χρόνια. Η κουβέντα συνεχίστηκε με τον Σταυρουλογιάννη, εγγονό του Σταυρουλοστελή, που ούτε αυτός μα ούτε κι ο πατέρας του ο Σταυρουλογιώργης εξάσκησαν ποτέ την επιστήμη του μάστορα – πελεκητή. Ήξερε όμως και είχε πολλά ακονίσματα από τον παππού του.
Κατ’ αρχήν έπρεπε να βρουν τον κατάλληλο τόπο και συνήθως ήταν σε κοντινή απόσταση από το Μιτάτο. Οι περισσότερες στέρνες βρίσκονταν σε χαμηλά μέρη, όπως το Σελί, το Καταγόρη, οι Πάτοι, η Ροδαρέ. Εκεί που ήταν και τα περισσότερα Μιτάτα.
Έτσι, αφού εντόπιζαν το μέρος, έκαναν την εκσκαφή που διαρκούσε κάμποσες ημέρες. Αυτή τη δουλειά την έκαναν οι δυο βοσκοί, έπειτα καλούσαν τους μαστόρους να την κτίσουν κυκλικά.
Το πυλασβέστωμα -εσωτερική στεγανοποίηση- γινόταν με Σαντορινιό χώμα – Θηραϊκή γη. Το ανακάτευαν με τριμμένα κονιορτοποιημένα βύσσαλα (κομμάτια από πιθάρια) που τα μάζευαν συνήθως από αρχαιολογικούς χώρους. Το μείγμα αυτό το ανακάτευαν μερικές ημέρες, μέχρι να το τραβούν και να γίνεται κόρδα ενός μέτρου, και τότε ήταν κατάλληλο.
Η σκεπή της Στέρνας ήταν το μυστικό. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ακόμα το τσιμέντο, και έπρεπε η σκεπή να γίνει ένας θόλος με πελεκημένες πέτρες που απαιτούσε υψηλή τεχνική. Συνήθως τη στέρνα την άφηναν μερικά χρόνια ανοικτή, χωρίς σκεπή – θόλο και την χρησιμοποιούσαν έτσι μέχρι να βρουν τον μάστορα. Τα πιο παλιά χρόνια, ο μοναδικός ήταν ο Σταυρολοστελής.
Την εποχή όμως της ιστορίας μας η ηλικία του δεν το επέτρεπε. Ομως θα μπορούσε ακόμα να δώσει πολύτιμες συμβουλές, όσο του επέτρεπαν τα μάτια του, επειδή στα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε χάσει την όρασή του.
Η συμβουλή του για την Στέρνα, κακοφάνηκε του γιου του Βαγγέλη και:
– Είντα ’ρθες επά πατέρα να μας ελέεις είντα να κάνωμενε. Κατέμενε εμείς!
Και όπως μου είπαν εκίνησε να φύγει.
Ομως το καλοσκέφθηκε πως ο γέρος είχε δίκιο και γύρισε πίσω και άρχισαν να σκάβουν τα ογδόντα εκατοστά, που του είπε.
Εν τω μεταξύ είχαν φέρει και την “Βορδοναρέ” που ήταν ένα τεράστιο και χονδρό δοκάρι, συνήθως από πρίνο. Το μήκος ήταν όσο η διάμετρος της στέρνας και πάνω του θα στηριζόταν ολόκληρος ο θόλος, μέχρι να βάλουν την τελευταία πέτρα, το λεγόμενο “κλειδί”.
Συνήθως την “Βορδοναρέ” δεν την έβγαζαν ποτέ. Έμενε εκεί για αρκετές δεκαετίες, μέχρι να σαπίσει και να πέσει μόνη της. Ο Σταυρουλογιάννης μου είπε πως στην στέρνα του Πηγαδόλακκου -των Φυντρίλιδων- έστεκενε η Βορδοναρέ εκειά οστ’ απού εσάπισενε και έπεσενε, πριν από κάμποσα χρόνια.
Στην Ασηγωνιώτικη Μαδάρα, υπάρχουν κάμποσες στέρνες με πέτρινη σκεπή-θόλο, και στεγανοποιημένες με σαντορινιό χώμα. Οι Στέρνες τσ’ Ασηγωνιώτικης Μαδάρας είναι υπερανθρώπινα κατασκευάσματα. Ποτίζουν δεκάδες και εκατοντάδες χρόνια ανθρώπους και ζώα και εγώ όταν δρασκέλιζα την Μαδάρα και κυνηγούσα πέρδικες και λαγούς, αρκετές φορές έσυρα νερό με την ασκοντάβλα και ξεδίψασα σε μερικές απ’ αυτές.
Ευχόμενος τη δροσιά που απολάμβανα, να την βρει η ψυχή αυτού που την έκτισε!!
