«Ευτυχισµένος είναι ο άνθρωπος που ζει και πεθαίνει για ένα µεγάλο ιδανικό»
(∆ηµήτρης Γληνός, Ακροναυπλία 1937)
Το ΚΚΕ τίµησε τον κοµµουνιστή διανοούµενο ∆ηµήτρη Γληνό, µε αφορµή τα 80 χρόνια από τον θάνατό του, µε µια µεγάλη εκδήλωση που διοργάνωσαν το Τµήµα Παιδείας και Έρευνας της ΚΕ του ΚΚΕ, η ΤΟ Εκπαιδευτικών και η ΤΟ Πανεπιστηµίων – Έρευνας της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ.
Η εκδήλωση έγινε την Τετάρτη 20 ∆εκέµβρη, στην έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ. Οι επισκέπτες είδαν στην έκθεση το πτυχίο του ∆. Γληνού από τη Φιλοσοφική Σχολή το 1905, το διαβατήριό του, φωτογραφίες µε την οικογένειά του, ιδιόχειρες αφιερώσεις στον Γληνό από τον Ν. Καζαντζάκη, τον Κ. Βάρναλη, τον Γ. Ιµβριώτη, χειρόγραφα και άρθρα του Γληνού από τον «Νουµά», την «Αναγέννηση», τον «Νέο ∆ρόµο» και φυσικά τον «Ριζοσπάστη» και την ΚΟΜΕΠ. Ξεχωριστή ήταν και µια προθήκη αφιερωµένη στο ταξίδι του στην ΕΣΣ∆ το 1934, µε εισιτήρια θεάτρου, κινηµατογράφου, κουπόνια σίτισης, άρθρα που έγραψε µετά την επιστροφή του, αλλά και υλικά από το Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων. Στην έκθεση υπήρχαν ακόµα βιβλία και µελέτες που ο ίδιος είχε συγγράψει, καθώς επίσης φωτογραφίες και υλικά από τις εξορίες, χειρόγραφά του, κείµενα διαµαρτυρίας των κρατουµένων, εφηµερίδες της εποχής, αλλά και γράµµατα από και προς την οικογένειά του, ενώ άλλη µια προθήκη αφορούσε εκδόσεις τιµής προς αυτόν µετά τον θάνατό του.
Παράλληλα οι επισκέπτες έλαβαν ως αναµνηστικό από την εκδήλωση µια κάρτα µε φωτογραφία του Γληνού µε συνεξόριστούς του στον Αη Στράτη και τα λόγια του: «Ευτυχισµένος είναι ο άνθρωπος που ζει και πεθαίνει για ένα µεγάλο ιδανικό».
Κεντρικός οµιλητής στην εκδήλωση ήταν ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, ∆ηµήτρης Κουτσούµπας, ενώ ακολούθησαν ενδιαφέρουσες παρεµβάσεις για πλευρές της σκέψης και του έργου του ∆. Γληνού.
«Σήµερα, τιµώντας τον ∆ηµήτρη Γληνό, τιµάµε τη διαχρονική συµβολή του στη συνεχή αναζωογόνηση της µαρξιστικής σκέψης στη χώρα µας, που αγκάλιασε ένα οπωσδήποτε διευρυµένο πεδίο ενδιαφερόντων.
Το πολύπλευρο έργο του άλλωστε έχει τέτοια σηµασία που αναγνωρίστηκε από την UNESCO, τοποθετώντας τον µεταξύ των 100 πιο σηµαντικών διανοούµενων όλου του κόσµου, που µε τον στοχασµό και τη δράση τους είχαν σηµαντική συµβολή στην υπόθεση της εκπαίδευσης, από την εποχή της αυγής του ανθρώπινου πολιτισµού έως τις µέρες µας.
Στο πρόσωπο του Γληνού εντοπίζουµε µια προσωπικότητα που έκανε πράξη την καινοτοµία, όχι µε το στενό και αγοραίο περιεχόµενο που της δίνουν οι διάφοροι κυβερνώντες, αλλά µε αυτό που µπορεί να συνοψιστεί ως επιδίωξη «η επιστήµη να σκέφτεται ανθρώπινα και κάθε άνθρωπος να σκέφτεται επιστηµονικά».
***
Ο ∆ηµήτρης Γληνός γεννήθηκε στη Σµύρνη, στις 22 Αυγούστου (µε το παλιό ηµερολόγιο, 2 Σεπτέµβρη µε το νέο) 1882 και ήταν το πρώτο παιδί της οικογένειάς του, ενώ ακολούθησαν άλλα 11. Ο πατέρας του, Αλέξανδρος, µε καταγωγή από την Άνδρο, ασχολήθηκε στη Σµύρνη µε επιχειρήσεις κρασιών, ενώ η µητέρα του καταγόταν από τον Μπουρνόβα της Σµύρνης κι ήταν κόρη του µεγαλοκτηµατία Χατζή Παυλίδη.
Αλλεπάλληλες ατυχίες στις επιχειρήσεις του πατέρα του, τα πολλά παιδιά, αρρώστιες και θάνατοι έφεραν δυσκολίες πολλές και στις σπουδές του ∆ηµήτρη, που έδειχνε πάθος για µάθηση.
Έκανε τις γυµνασιακές του σπουδές µεταξύ 1893 και 1899 στην Ευαγγελική Σχολή (µε διακοπές µάλιστα στα διαστήµατα που ως παιδί αναγκάστηκε να δουλέψει στην ταβέρνα που άνοιξε ο πατέρας του) κι εκείνον τον καιρό, όπως σηµείωνε ο ίδιος, διαπνεόταν από «εθνικιστικά και ιδεαλιστικά ιδεώδη».
Οι σπουδές και η ενεργοποίηση στο αστικό ρεύµα του δηµοτικισµού
Το 1899 µετακόµισε στην Αθήνα (έχοντας αποφοιτήσει µε «Άριστα» από την Ευαγγελική Σχολή) και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Από τα πρώτα χρόνια στη σχολή του γνωρίζεται µε δηµοτικιστές φοιτητές (Κ. Γούναρη, Αλ. ∆ελµούζο, Μαν. Τριανταφυλλίδη), ωστόσο στα «Ευαγγελικά» διαδηλώνει µε την πλευρά του Μιστριώτη κατά της µετάφρασης των Ευαγγελίων. Το 1904, όµως, προσχώρησε στο κίνηµα του δηµοτικισµού και έγινε µέλος του συλλόγου «Η εθνική µας γλώσσα».
Να σηµειωθεί ότι για λόγους βιοπορισµού χρειάστηκε να διακόψει δύο φορές τις σπουδές του για να δουλέψει στην Εκπαίδευση, ενώ ως φοιτητής επίσης δηµοσίευσε και τα πρώτα του κείµενα (ένα γράµµα στο «Το περιοδικό µας» για τις ξένες λέξεις στην ελληνική το 1901 και τρία µεταφρασµένα ποιήµατα του Heredia στον «Νουµά» το 1902 – 1903 µε το ψευδώνυµο ∆ηµ. Μήτσος).
Το 1905 παίρνει το δίπλωµά του µε «Αριστα» και αναλαµβάνει διευθυντής της Αναξαγορείου Σχολής στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, και στη συνέχεια στο Ελληνογερµανικό Λύκειο της Σµύρνης. Τα χρόνια εκείνα βγάζει λόγους και αρθρογραφεί στη δηµοτική, προκαλώντας αντιδράσεις των σχολαστικών καθαρευουσιάνων, αλλά και συζήτηση στον «Νουµά», τον οποίο ο Γληνός λαµβάνει και διαβάζει στη Σµύρνη, δηλώνοντας ότι τα άρθρα του Σκληρού τον συγκινούν και του ανοίγουν µια νέα κατεύθυνση για τον σοσιαλισµό.
Το 1908 ο Γληνός παντρεύεται και πηγαίνει να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ιένα και τη Λειψία της Γερµανίας. Εκεί παρακολούθησε µαθήµατα φιλοσοφίας, παιδαγωγικής και πειραµατικής ψυχολογίας. Γνωρίστηκε επίσης από κοντά µε τον Γεώργιο Σκληρό, που τον ώθησε σε κοινωνιολογικές µελέτες. Τον Ιούλη του 1909 ο Γληνός γράφει την πρώτη µελέτη του µε µαρξιστική µέθοδο, που αφορά τη νεοτουρκική επανάσταση του Ιούνη του 1908.
Κυλώντας την πέτρα του Σίσυφου…
Το 1911 επέστρεψε στην Ελλάδα. ∆ιορίστηκε αρχικά διδάσκαλος στο Γυµνάσιο της Πλάκας και στη συνέχεια καθηγητής στο Αρσάκειο Λύκειο Αθηνών. Εντάχθηκε στον Εκπαιδευτικό Όµιλο και ανέλαβε την επιµέλεια του ∆ελτίου του. Ο Γληνός, µέσα από το γλωσσικό, το κοινωνικό και ειδικότερα το εκπαιδευτικό σύστηµα, αντιλαµβάνεται ήδη την πάλη των τάξεων, µόνο που σ’ αυτήν παίρνει αρχικά µέρος µε την αστική τάξη ελπίζοντας σε έναν διαφωτιστικό ρόλο ανάλογο µε αυτόν που είχε παίξει στην εποχή της επαναστατικής ανόδου της σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
Το 1912 διορίστηκε διευθυντής του ∆ιδασκαλείου Μέσης Εκπαιδεύσεως. Απ’ αυτήν τη θέση τον επόµενο χρόνο, µετά από συσκέψεις µε τον τότε υπουργό Παιδείας, Ιωάννη Τσιριµώκο (κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου), υπήρξε ο βασικός υπεύθυνος και σχεδιαστής της εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης του 1913, εισάγοντας το εξατάξιο ∆ηµοτικό και εξατάξιο Γυµνάσιο. Το 1914 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του «Εκπαιδευτικού Συνδέσµου Λειτουργών Μέσης Εκπαιδεύσεως», διευθύνοντας και το περιοδικό «Αγωγή» του εν λόγω συνδέσµου. Συνεργαζόµενος δε µε τους Μανόλη Τριανταφυλλίδη και Αλέξανδρο ∆ελµούζο συµµετέχει στην Εκπαιδευτική Επιτροπή που συγκρότησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που τους ενθάρρυνε να γράψουν βιβλία στη δηµοτική. Κατά τα Νοεµβριανά του 1916 συνελήφθη για εξύβριση του βασιλιά και οδηγήθηκε στη φυλακή για έναν µήνα. Τον Γενάρη του 1917, µε την αποφυλάκισή του, µετέβη στη Θεσσαλονίκη, όπου και ανέλαβε σύµβουλος και γενικός γραµµατέας στο υπουργείο Παιδείας της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης (1917). Τότε ξεκίνησε την εφαρµογή της εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης του 1917 προωθώντας το διάταγµα για την εισαγωγή της δηµοτικής στο ∆ηµοτικό, µε τα αναγνωστικά «Τα ψηλά βουνά», γενόµενος έτσι ο πρωτεργάτης της λεγόµενης «γλωσσοεκπαιδευτικής µεταρρύθµισης». Αυτή ήταν και η πρώτη «κεντρική πράξη» της ζωής του. Όλη η δουλειά του αυτά τα χρόνια για την εκπαιδευτική µεταρρύθµιση δεν θα εφαρµοστεί, αλλά ο Γληνός θα τη συγκεντρώσει αργότερα στο βιβλίο «Ένας άταφος νεκρός».
Μέχρι τα µέσα της επόµενης δεκαετίας θα συνεχίσει τις προσπάθειες από κυβερνητικές θέσεις, αλλά και από τη µάχιµη Εκπαίδευση, αφού µε δική του πρωτοβουλία ιδρύεται η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή, συµµετέχει σε διδασκαλικά συνέδρια, αρθρογραφεί, ενώ το 1925 θα συντάξει τον οργανισµό του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης.
Κείνα τα χρόνια για τον Γληνό γίνεται πιο καθαρό ότι η ίδια η αστική τάξη είναι µε την πλευρά της αντίδρασης. Στοιχείο που το φανερώνει είναι και η άρνησή του να αναλάβει τη θέση του πρύτανη για δέκα χρόνια στο Πανεπιστήµιο της Θεσσαλονίκης αλλά και η οριστική αποµάκρυνσή του από κάθε κυβερνητική θέση από το 1926 και µετά.
Όποιοι υποστηρίζουν την απολίτικη Παιδεία, στην ουσία υποστηρίζουν την Παιδεία της κυρίαρχης τάξης
Από το 1926 εκδίδει το περιοδικό «Αναγέννηση», όπου δηµοσιεύεται, µεταξύ άλλων, η «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη, κι από το 1928 τον «Νέο ∆ρόµο». Εχουν προηγηθεί το 1925 τα «Μαρασλειακά», που οδηγούν το 1926 στο κλείσιµο και της Παιδαγωγικής Ακαδηµίας που διευθύνει ο Γληνός. Τα «Μαρασλειακά» µαζί µε τα «Αθεϊκά», την προηγούµενη δεκαετία (ο Γληνός υπερασπίστηκε τους δηµοτικιστές ως µάρτυρας στη δίκη του Ναυπλίου), έδειξαν πως η αντίδραση στους δηµοτικιστές έπαιρνε τη µορφή του αντικοµµουνισµού. Ο Γληνός µνηµονεύει αυτά τα γεγονότα για να δείξει την αντίδραση της αστικής τάξης.
Ακολουθούν η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Οµίλου και η ∆ιακήρυξή του το 1927, που αποτελεί τη δεύτερη «κεντρική πράξη της ζωής» του Γληνού. Πυρήνας της διαµάχης που ζυµώνεται από το 1926 είναι η ταξικότητα της Παιδείας. Η διοίκηση του Εκπαιδευτικού Οµίλου χωρίζεται σε δύο µερίδες. Η συντηρητική µερίδα, µε επικεφαλής τον Α. ∆ελµούζο, υποστήριζε ότι η Παιδεία δεν έχει καµία σχέση µε τη σύνθεση της κοινωνίας και τους ταξικούς αγώνες και ότι ο Εκπαιδευτικός Όµιλος πρέπει να µείνει έξω και µακριά από αυτούς. Η άλλη, η ριζοσπαστική σοσιαλιστική πλευρά έχει πρόµαχο τον Γληνό, ο οποίος σε µία ιστορική συνεδρίαση διακήρυξε µε µοναδική καθαρότητα και µεστότητα λόγου τη µαρξιστική – λενινιστική θέση ότι η Εκπαίδευση καθορίζεται πάντοτε από τη σύνθεση της κοινωνίας. Και σε µία κοινωνία ταξικά οργανωµένη γίνεται όργανο στα χέρια της κυρίαρχης τάξης, που τη χρησιµοποιεί για να εξασφαλίζει τα συµφέροντά της και να περιφρουρεί τα προνόµιά της. Έδειξε ότι όποιοι υποστηρίζουν την απολίτικη Παιδεία, στην ουσία υποστηρίζουν την Παιδεία της κυρίαρχης τάξης και παραπλανούν τον λαό, γι’ αυτό και η εκπαιδευτική αλλαγή προϋποθέτει κοινωνική πολιτική αλλαγή.
Το 1928 παραπέµπεται σε δίκη διότι θεωρείται υπεύθυνος για τα επεισόδια που έγιναν σε διάλεξη του διάσηµου Ελληνορουµάνου συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι, που ο λόγος του ήταν ύµνος για τη Σοβιετική Ένωση. Ο Γληνός ήταν διοργανωτής της εκδήλωσης µαζί µε τον Καζαντζάκη και στη δίκη, που έγινε τον Ιούνη του ίδιου χρόνου, αθωώθηκε προκαλώντας πλήγµα στο Ιδιώνυµο του Βενιζέλου. Το 1929, µε σειρά άρθρων του στην «Ακρόπολη», καταδεικνύει την αντιδραστικότητα της εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης. Μέχρι το 1932 δίνει διαλέξεις σε φοιτητικά σωµατεία (το 1932 δίνει τη µνηµειώδη διάλεξη για τους δρόµους που ανοίγονται µπροστά στους νέους επιστήµονες), συµµετέχει σε αντιφασιστικές κινήσεις κι εκδηλώσεις, παραδίδει µαθήµατα σε ιδιωτικά σχολεία και συνεργάζεται µε εκδοτικούς οίκους, ανάµεσα σε άλλα µε το περιοδικό «Νέοι Πρωτοπόροι» από το πρώτο του τεύχος, αλλά και τον «Ριζοσπάστη».
Το 1934 ταξίδεψε µαζί µε τον Κώστα Βάρναλη, που ήταν στενός φίλος του, στη Σοβιετική Ένωση, ένα ταξίδι που έπαιξε γι’ αυτόν καταλυτικό ρόλο. Οταν επέστρεψε δηµοσίευσε τις εντυπώσεις του σε πολλές συνέχειες στην εφηµερίδα «Νέος Κόσµος».
«Καθήκον κάθε πνευµατικού ανθρώπου είναι να ταχθεί κάτω από τη σηµαία του Κοµµουνιστικού Κόµµατος»…
Τον Οκτώβρη του 1935 εξορίστηκε µαζί µε τον Βάρναλη στον Αη Στράτη από τη δικτατορία του Γεωργίου Κονδύλη, έως το τέλος του χρόνου. Εκεί ο ∆άσκαλος θα γνωρίσει την οργάνωση των κοµµουνιστών και τη συντροφικότητα που οικοδοµείται στην κοινή δράση, παρά τις δυσκολίες των συνθηκών.
Κι έρχεται η ώρα για την τρίτη, σύµφωνα µε τον ίδιο, «κεντρική πράξη της ζωής του»: Την προσχώρησή του στο Κοµµουνιστικό Κόµµα, το 1936, που ανακοίνωσε δηµόσια στο ταξίδι της επιστροφής του από τον Αη Στράτη, µετά τη γενική αµνηστία που δόθηκε στους πολιτικούς κρατούµενους.
Στις εκλογές του 1936 ο ∆. Γληνός εκλέχτηκε βουλευτής µε το Παλλαϊκό Μέτωπο και µε αυτή του την ιδιότητα ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα για τα λαϊκά προβλήµατα, µε χαρακτηριστική την επεξεργασία του σταφιδικού θέµατος, που κατέληγε ότι η επεξεργασία και η διάθεση της σταφίδας πρέπει να φύγουν από τα χέρια ληστρικών οργανισµών και να περάσουν στα χέρια των παραγωγών µε ενιαία συνεταιριστική οργάνωση.
Η δικτατορία του Μεταξά, που επιβλήθηκε την 4η Αυγούστου, τον εξόρισε αρχικά στην Ανάφη (4 Αυγούστου 1936 – 4 Μάη 1937), στη συνέχεια από τις 7 Μάη του 1937 τον έκλεισε στην Ακροναυπλία. Χριστούγεννα του 1937 περνάει από την Αθήνα και πηγαίνει εξόριστος στον Πύργο της Σαντορίνης. Εξόριστος στην Ανάφη, είχε γράψει το «∆ιάγραµµα της διαλεκτικής φιλοσοφίας» (Οκτώβρης 1936), πρόπλασµα µιας µεγαλύτερης µελέτης για τον «∆ιαλεκτικό υλισµό». Οι φλογερές διαλέξεις του στην Ακροναυπλία για την αξία της µόρφωσης, του διαβάσµατος, για επιστηµονικά θέµατα εντυπωσιάζουν τους συγκρατούµενούς του, ενώ αργότερα στην αποµόνωσή του στη Σαντορίνη θα γράψει την «Τριλογία του πολέµου», µε τον υπότιτλο «Μονόλογοι του ερηµίτη της Σαντορίνης».
Τελικά, λόγω της κλονισµένης υγείας του, µετά από έναν χρόνο υποχρεώθηκαν να τον µεταφέρουν στην Αθήνα και να του επιβάλουν κατ’ οίκον περιορισµό. Ο Γληνός το εκµεταλλεύτηκε για να επιδοθεί εκ νέου σε πνευµατική εργασία. Το 1939 κυκλοφορεί η περίφηµη µελέτη του «Εισαγωγή στον Σοφιστή του Πλάτωνα», εργασία κλασική για τα Γράµµατα και µε διαλεκτική ανάλυση.
Όταν η Ελλάδα βρέθηκε υπό φασιστική κατοχή, η Ασφάλεια παρέδωσε τον Γληνό στους Ιταλούς κατακτητές, οι οποίοι όµως υποχρεώθηκαν να τον απολύσουν ως άρρωστο. Στη διάρκεια της Κατοχής, ο Γληνός πρωταγωνίστησε στις διεργασίες για την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και συνέταξε το ιδεολογικοπολιτικό µανιφέστο «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ», ένα εξαιρετικό µάθηµα Ιστορίας και ταυτόχρονα ένα φλογερό σάλπισµα αγώνα για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση του λαού µας. Το κείµενο αυτό σάλπισε συναγερµό και θέριεψε την αντίσταση του λαού, στην οποία ο Γληνός βρέθηκε στην πρωτοπορία µε το ψευδώνυµο «Ορέστης».
Παράλληλα, τον ∆εκέµβρη του 1942, εκλέχτηκε µέλος του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ και της Γραµµατείας του.
Ο κατακτητής και τα όργανά του, ξέροντας τον ρόλο του Γληνού στην Αντίσταση, έκαναν ό,τι µπορούσαν για να τον βάλουν στο χέρι και να τον εξοντώσουν. Η παραµονή του πια στην Αθήνα ήταν επικίνδυνη γι’ αυτό έπρεπε να φύγει από την πολιορκηµένη πρωτεύουσα, να ανέβει στο βουνό, στην Ελεύθερη Ελλάδα. Πριν από όλα, όµως, έπρεπε να κοιτάξει την αρρώστια του. Για να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην Κυβέρνηση του Βουνού ήθελε να είναι υγιής, γι’ αυτό και αποφασίζει τον ∆εκέµβρη του 1943 να µπει στην κλινική Σµπαρούνη και να κάνει µια εγχείρηση.
Ο θάνατος τον βρήκε τα Χριστούγεννα του 1943, στις 26 ∆εκέµβρη, καθώς ο εξαντληµένος του οργανισµός δεν άντεξε την επέµβαση.
Στις 30 ∆εκέµβρη του 1943, στην πρώτη του σελίδα, ο «Ριζοσπάστης» της Κατοχής φιλοξενούσε µια ανακοίνωση του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ, υπό τον τίτλο «∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ»… «Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ µε βαθύτατη θλίψη αγγέλνει στον ελληνικό λαό ότι ύστερα από σοβαρή εγχείρηση πέθανε στις 26.12.1943 ο εκλεχτός εκπρόσωπος της ελληνικής διανόησης ∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ, µέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και της Γραµµατείας του Πολιτικού Γραφείου της. Με το θάνατο του ∆. Γληνού ο Ελλ. λαός χάνει έναν από τους πιο θαρραλέους µαχητές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, χτίστη του νεοελληνικού πολιτισµού του και τα ελληνικά γράµµατα, η επιστήµη και η διανόηση τον πιο πρωτοπόρο αντιπρόσωπό τους, το Κόµµα µας έναν από τους πιο αγαπηµένους του ηγέτες».
* Ο Σπύρος ∆αράκης είναι πρόεδρος µαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ
Πρώην ∆ήµαρχος Μηθύµνης και µέλος του ∆.Σ του ∆ικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
