Το όνομά μου είναι Μανώλης Μυλωνάς, γεννήθηκα στη Παλιά Πόλη Χανίων, στον Τόπ Χανά συγκεκριμένα και μεγάλωσα στη Σπλάντζια.
Οι γονείς μου ήταν Μικρασιάτες από τις Παλαιές Φώκιες και ύστερα από πολλές περιπέτειες (Μυτιλήνη, Πειραιάς) καταλήξανε στα Χανιά της Κρήτης.
Τη μάνα μου την λέγαν Κωνσταντία, τον πατέρα της Βασίλη και τη μάνα της Κυριακούλα ενώ είχε και 3 αδερφές, την Χαρίκλεια, την Στασία και την Μαρία.
Να πούμε αντίστοιχα και για τον πατέρα μου Αντώνη, ότι τη μάνα του την λέγαν Αικατερίνη, τον πατέρα του Μανώλη (όπως εμένα), ο οποίος δυστυχώς κατά τον Μεγάλο Διωγμό, είτε έμεινε στη Μικρά Ασία και τον σκότωσαν οι Τούρκοι είτε βγήκε σε κάποιο άλλο μέρος στην Ελλάδα χωρίς όμως ποτέ έκτοτε να μάθουνε νέα του…
Ο ένας αδερφός του πατέρα μου, ο Νίκος, στον 1ο Διωγμό, βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη, μπήκε σ’ ένα βαπόρι και πήγε στη Γαλλία, ενώ ο άλλος του αδερφός, ο Γιάννης για να μη καταταγεί στο τούρκικο στρατό, πάντα πριν τη Μεγάλη Καταστροφή, έφυγε και κατέληξε στα Χανιά και πιο συγκεκριμένα στον Πρασέ Σελίνου, στην οικογένεια Κανιτσάκη.
Έτσι μετά από την Μικρασιάτική Καταστροφή, βρέθηκαν στα Χανιά – για να συναντήσουν τον ήδη εγκατεστημένο Γιάννη – όσοι από την οικογένεια είχαν απομείνει, δηλαδή η μάνα Αικατερίνη χήρα, ο πατέρας μου Αντώνης, ο αδερφός του Βαγγέλης και η αδερφή του Στασία.
Στα Χανιά, οι γονείς μου γνωρίζονται, αγαπιούνται και το 1930 παντρεύονται και εγκαθίστανται σ ένα δωμάτιο στον Τοπ Χανά, στην οδό Θεοτοκοπούλου από τη πλευρά που είναι η σημαία του Φιρκά.
Στο ίδιο κτίσμα έμεναν άλλες 7 οικογένειες Μικρασιατών, δωμάτιο και οικογένεια..
Εκεί γεννιέμαι εγώ το 1931,
δυστυχώς το 1933 με 34, τους γίνεται έξωση και έτσι όλες οι οικογένειες καταλήγουν στην οδό Δασκαλογιάννη στη Σπλάντζια..
Kαι εκεί τα ίδια.. οικογένεια και δωμάτιο.
Στον πάνω πάνω όροφο, ήταν το δωμάτιο το δικό μας -το σπίτι μας- και απέναντι το δωμάτιο της γιαγιάς μου της Αικατερίνης, η οποία έμενε μόνη της μιας και η κόρη της Στασία, είχε παντρευτεί ήδη στο μακρινό Μουστάκο στο δυτικό Σέλινο.
Πρέπει να ήμουν 5 χρονών και σχεδόν πάντα βρισκόμουνα στο δωμάτιο της γιαγιάς, το οποίο δεν είχε και πολλά πράγματα..
Ένα κρεβάτι με 2 τρίποδα ξύλινα με από πάνω του τάβλες και ένα στρώμα από ροκανίδια και στρωσίδια, ένα μικρό ντουλάπι, ένα τραπέζι, λίγες καρέκλες, ένα σκαμνί, μια ξύλινη κασέλα που έβαζε τα ρούχα της και στο πάτωμα, στρωσίδια από κουρελούδες.
Επίσης πάνω από το κρεβάτι της είχε κρεμασμένα τα εικονίσματα, πολλές φωτογραφίες καθώς και ένα μεγάλο κλειδί που εμένα, ως μικρό παιδί, πάντα μου κινούσε τη περιέργεια αφού το κλειδί του δωματίου της ήταν μικρό σε μέγεθος και το είχε πάντα επάνω στο τραπέζι.
Έτσι κι εγώ κάποια μέρα την ρώτησα γιατί έχει αυτό το μεγάλο κλειδί εκεί αφού μόνο το μικρό χρησιμοποιεί..
Tι σου χρειάζεται γιαγιά;
Αυτή με κοίταζε καλά καλά και με έντονη τη στεναχώρια στο πρόσωπό της, μου απαντούσε..
Αχ παιδάκι μου..αυτό το κλειδί έχει μεγάλη ιστορία,για μένα είναι ιερό και γι αυτό το έχω κρεμάσει ψηλά και ανάμεσα στα εικονίσματα..για να το βλέπω και να μη ξεχνώ ότι αυτό το κλειδί ήταν του σπιτιού μας στα Σουβουτζούκια, στις Παλαιές Φώκιες της Μικράς Ασίας..
Έχει μεγάλη ιστορία αυτό το κλειδί..
Εγώ τη παρακαλούσα να μου την πει ώστε να την μάθω κι εγώ, αλλά αυτή με κοίταζε πρώτα καλά καλά και ύστερα μου έλεγε…
Όχι τώρα… όταν μπορέσω θα σου τη πω…
Και έτσι κάθε φορά το ανέβαλε.
Εμένα όμως με έτρωγε η περιέργεια και ήθελα να μου την πει..
Κάθε φορά ενώ μου έλεγε πολλές και διάφορες ιστορίες για τη Χαμένη Πατρίδα, με τις περισσότερες φορές να την πιάνουν τα κλάματα κι εγώ με τη σειρά μου να της σκουπίζω τα δάκρυα από τα μάτια της…
Για το κλειδί όμως τίποτα..
Με διάφορες δικαιολογίες φρόντιζε κάθε φορά να μου λέει, αργότερα..
Στο σπίτι μας ή καλύτερα στο δωμάτιο το δικό μας, κάθε μεσημέρι ήθελε η μάνα μου να κοιμόμαστε, όταν λοιπόν την έπαιρνε ο ύπνος, εγώ έφευγα σιγά σιγά και πήγαινα στο δωμάτιο της γιαγιάς, της χτυπούσα τη πόρτα και εκείνη αφού ρώταγε πρώτα ποιος είναι, μόλις άκουγε, ο Μανώλης ο εγγονός σου, μου άνοιγε και με άφηνε να ξαπλώνω δίπλα της στο κρεβάτι.
Εγώ απτόητος την ρωτούσα πάντα για το κλειδί κι αυτή αντίστοιχα όλο και το ανέβαλε διηγώντας μου άλλες ιστορίες..
Μέχρι που μια φορά, για να μου κάνει επιτέλους το χατίρι μου είπε..
Αντε θα στη διηγηθώ κι ας στεναχωρηθώ εγώ… χαλάλι σου..
Όλος αυτιά λοιπόν, άρχισα να την ακούω..
Αφού λοιπόν γιόκα μου, αποφασίσαμε να εγκαταλείψουμε το σπίτι μας και να φύγουμε προς τη παραλία της Παναγιάς Μπουρνού, μιας και όλοι οι συγχωριανοί πήγαιναν προς τα εκεί, μήπως και περάσει κάποιο πλεούμενο ώστε να μας πάρει, τα μεν χρυσαφικά που είχαμε, τα έκρυψα πάνω στα παιδιά ενώ το ένα κλειδί του σπιτιού το έβαλα σ ένα σακουλάκι και το κρέμασα στο λαιμό μου εσωτερικά,το δε άλλο κλειδί το φυλάξαμε κάτω από μια πέτρα στην αυλή του σπιτιού μας.
Στον δρόμο μας πιάσανε Τσέτες και μας ψάξανε για χρυσαφικά και χρήματα..
Κατευθείαν ήρθανε σε εμένα και μου έβγαλαν από το λαιμό το σακουλάκι πιστεύοντας ότι βρήκαν χρυσαφικά, μόλις όμως αντίκρισαν το κλειδί, τσατίστηκαν και αφού με χτύπησαν και πέταξαν το κλειδί, άρχισαν να μας βρίζουν στα τούρκικα…
Ευτυχώς που είχα φυλάξει τα χρυσαφικά στα παιδιά και δεν τους έκοψε να τα ψάξουν κι αυτά..
Εγώ ξαναπήρα το κλειδί και αφού το έβαλα στο σακουλάκι, το κρέμασα πάλι στο λαιμό μου..
Έκτοτε σε όλο το περιπετειώδες ταξίδι που είχαμε, δηλαδή, από και μέχρι να μπούμε στο καΐκι που μας πέρασε στη Μυτιλήνη, στη συνέχεια στο Πειραιά και μετά με το βαπόρι μέχρι να φτάσουμε στα Χανιά και να εγκατασταθούμε στο Υφαντήριο, το κλειδί δεν το αποχωρίστηκα ποτέ από πάνω μου…
Πολλές οι δύσκολες στιγμές, πολλές οι στεναχώριες με αποκορύφωμα ότι έχασα τον άντρα μου, το κλειδί όμως πάντα το είχα κρεμασμένο στο λαιμό μου…
Γι’ αυτό λοιπόν έχει μεγάλη αξία για μένα και το κρέμασα εκεί ψηλά μαζί με τα εικονίσματα ώστε όταν θυμιάζω τα εικονίσματα να θυμιάζω και το κλειδί που είναι του σπιτιού μας, εκεί στη Μικρά Ασία, στα Σουβουτζάκια και στο Καραγάτσι, στις Παλαιές Φώκιες.
Για πολύ καιρό πιστεύαμε όλοι μας ότι θα ερχόταν η στιγμή που θα ξαναγυρίζαμε πίσω στο σπίτι μας… στον Τόπο μας…
Εξιστορώντας μου όλα τα παραπάνω η γιαγιά, μου λύθηκε επιτέλους η απορία που είχα για το κλειδί.
Όταν άρχισαν οι βομβαρδισμοί της Πόλης των Χανίων, στο Πόλεμο του 1940, εγκαταλείψαμε εσπευσμένως το σπίτι παίρνοντας ελάχιστα πράγματα, καταφεύγοντας για αρχή στο καταφύγιο της υπόγειας τούρκικης κρήνης κάτω από τη πλατεία της Σπλάντζιας και στη συνέχεια, για περισσότερη ασφάλεια, στο Βαμβακόπουλο…
Το κλειδί μαζί με τα εικονίσματα έμειναν κρεμασμένα στο τοίχο του δωματίου της γιαγιάς, στο σπίτι της οδού Δασκαλογιάννη…
Αφού έγινε ότι έγινε και οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Κρήτη, αποφασίσαμε εγώ και η μητέρα μου να κατέβουμε από το Βαμβακόπουλο στα Χανιά για να δούμε τι γίνεται με το σπίτι…
Η εικόνα που αντικρίσαμε ήταν τρομακτική… εφιαλτική θα έλεγα..
Όλη σχεδόν η οδός Δασκαλογιάννη, δεξιά και αριστερά της, όπως και γύρω από την πλατεία της Σπλάντζιας, γεμάτη από χαλάσματα και ερείπια… τα πάντα είχαν ισοπεδωθεί και φυσικά και το σπίτι μας…
Στεναχωρημένοι που είχαν χαθεί και σπίτι και πράγματα, τυχεροί όμως που είχαμε τουλάχιστον σωθεί εγκαταλείποντας έγκαιρα το σπίτι και τη περιοχή, γυρίσαμε πίσω στο Βαμβακόπουλο…
Όταν είπαμε στη γιαγιά τι είχε συμβεί, εκείνη δεν στεναχωρήθηκε τόσο για τα πράγματα και το σπίτι που είχαν χαθεί όσο για το κλειδί… η πρώτη κουβέντα που είπε ήταν ότι φεύγοντας έπρεπε να είχε πάρει μαζί της το κλειδί…
Τόση μεγάλη αξία είχε γι αυτήν..
Πολύ μεγάλη η στεναχώρια της..
Φαίνεται ότι το κλειδί γι αυτήν ήταν όλη της η ζωή, της θύμιζε τις καλές και κακές ημέρες που πέρασε στη Πατρίδα της, της θύμιζε το χωριό της, της θύμιζε τον άντρα της που είτε έμεινε αιχμάλωτος είτε βγήκε σε κάποιο άλλο μέρος της Ελλάδας χωρίς ποτέ να τον ξανασυναντήσει, της θύμιζε τη Προσφυγιά.
Μα το κυριότερο, κρατούσε ζωντανή την ελπίδα της ότι μια μέρα θα ξαναγύριζαν στα πάτρια αγαπημένα εδάφη.
Εδώ τελειώνω την ιστορία του κλειδιού ευχόμενος, αφενός να είναι αιωνία η μνήμη της γιαγιάς μου Αικατερίνης και όλων των Μικρασιατών που τράβηξαν τα πάνδεινα και αφετέρου όλοι εμείς οι νεότεροι να μη ξεχνάμε ότι στην Απέναντι Μεριά υπάρχει μία Πατρίδα που για χιλιάδες χρόνια ήταν και είναι Ελληνική.
