Μελετώντας το παρελθόν διδασκόμαστε για το παρόν και το μέλλον. Tο κλιματικό σύστημα της γης καθορίζεται και είναι συνάρτηση πολλών παραμέτρων, όπως είναι οι μέγιστες/ελάχιστες θερμοκρασίες, η συχνότητα/ένταση των βροχοπτώσεων, η συχνότητα/ένταση/κατεύθυνση των ανέμων, η ηλιοφάνεια, η νέφωση, η ατμοσφαιρική συγκέντρωση CO2 και άλλα.
Διαχρονικά, όλες αυτές οι παράμετροι παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις, που είναι δύσκολο να εκτιμηθούν σε μακρές χρονικές περιόδους, π.x. χιλιετίες. Πάντως, το κλιματικό σύστημα της γης δεν μπορεί να είναι συνάρτηση ενός και μόνο παράγοντα, π.x. της ατμοσφαιρικής συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Εξ άλλου, δεν φαίνεται να υπάρχει στον κόσμο μετεωρολογικός σταθμός ή αστεροσκοπείο, που να έχει μελετήσει τη συσχέτιση των συγκεντρώσεων του ατμοσφαιρικού CO2 με την άνοδο της μέσης γήινης θερμοκρασίας. Επομένως, θεωρούνται αυθαίρετοι οι ισχυρισμοί γεωεπιστημόνων, ότι η μέση θερμοκρασία της γης λόγω των εκπομπών CO2 θα αυξηθεί κατά 1oC και θα μας οδηγήσει σε ανείπωτες καταστροφές (Foskolos, 2020).
Ιστορικά, το κλίμα Κρήτης παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις από την προϊστορική περίοδο μέχρι σήμερα. Ενδεχομένως, το τέλος της εποχής του Χαλκού (3200-1100 π.Χ.) στην Κρήτη οφείλονταν στη μακρά ξηρή και κρύα περίοδο, που επικράτησε, από το ca 1450-1100 π.Χ. και γενικά τις αντίξοες περιβαλλοντικές/κλιματικές συνθήκες, που φαίνεται ότι επεκτάθηκαν και στην εποχή του Σιδήρου. Αυτό επιβεβαιώνεται από αρκετά ιστορικά και αρχαιολογικά στοιχεία αλλά και πολλά κλιματικά (Μarkonis et al., 2016). Η απάντηση στην ερώτηση ‘’γιατί τελείωσε η εποχή του Χαλκού’’, θα μπορούσε να είναι ότι η εποχή του Χαλκού έληξε όταν ξεκίνησε η εποχή του Σιδήρου. Πιθανόν, ο λόγος είναι ότι το σιδερένιο είναι πιο ανθεκτικό από το χάλκινο αντικείμενο, το οποίο σπάει πολύ ευκολότερα όταν χτυπηθεί. Επίσης, η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης πιθανότατα έγινε νωρίτερα, το 1628 π.Χ., δηλαδή στα μέσα της Νεοανακτορικής περιόδου (ca 1750-1450 π.X.), που το τέλος της ήταν η αρχή καταστροφικών γεγονότων. Την περίοδο αυτή επικρατούσε θερμός και ξηρός καιρός, που συνέβαλε σημαντικά στην κατάρρευση του πολιτισμού.
Επιπλέον, πρόσφατες μελέτες επισημαίνουν ότι, την πτώση του Μινωικού πολιτισμού προκάλεσαν εσωτερικά ζητήματα, όπως η κοινωνική αναταραχή στην Κρητική κοινωνία και όχι η Μυκηναϊκή εισβολή. Η λειψυδρία και οι επιπτώσεις της στη μείωση της γεωργικής παραγωγής θα μπορούσαν να αποτελέσουν ισχυρό λόγο τέτοιων αναταραχών, μαζί με τους άλλους φυσικούς παράγοντες, δηλαδή την αυξημένη σεισμικότητα, τον θερμό και ξηρό καιρό κατά την Νεοανακτορική περίοδο και τον κρύο και ξηρό κατά την Μετανακτορική περίοδο, περίπου 1450-1100 π.Χ. και άλλα.
Η Κρήτη βρίσκεται σε δύο κλιματικές ζώνες. Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού βρίσκεται στη ζώνη της Μεσογείου ενώ οι νότιες ακτές, όπως και το νησί της Γαύδου βρίσκονται στη ζώνη της βόρειας Αφρικής. Έχει ένα από τα πιο υγιεινά κλίματα, αρκετά υγρό κοντά στη θάλασσα, με μικρούς ήπιους χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια. Η μέση θερμοκρασία μειώνεται στις βορειότερες και υψηλότερες περιοχές. Ο Ιούλιος και ο Αύγουστος είναι οι θερμότεροι μήνες και ο Ιανουάριος είναι ο πιο κρύος μήνας του έτους. Το καλοκαίρι, η μέση μέγιστη θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 20-30ºC και το χειμώνα μεταξύ 10-15ºC. Οι νότιες περιοχές έχουν υποτροπικό κλίμα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ενώ οι εσωτερικές αλπικές περιοχές των τριών μεγάλων ορεινών όγκων μπορεί να έχουν έως -10 °C το χειμώνα. Οι περισσότερες από τις κατοικημένες περιοχές βρίσκονται κοντά στην ακτή μήκους 1046 km, που σημαίνει ήπιες θερμοκρασίες. H τοπογραφική ανάγλυφη μορφή της Κρήτης φαίνεται στην Εικόνα 1 (Ακουμνιανάκη, 2019).
Καταγεγραμμένες βροχοπτώσεις περίπου ενός αιώνα στο Ηράκλειο (μαύρη γραμμή), στα Χανιά (μπλε γραμμή) και στη Σητεία (κόκκινη γραμμή) στο παρακάτω διάγραμμα, επιβεβαιώνουν την επαναλαμβανόμενη διακύμανση των βροχοπτώσεων στην Κρήτη, που ουδόλως μειώνονται, όπως συνήθως αναφέρεται από τους “κλιματολογούντες” και τους ‘’πολιτικολογούντες’’ (Εικ. 2). Σε αυτό το διάστημα των 108 περίπου χρόνων υπήρξαν επαναλαμβανόμενες ξηρές και υγρές περίοδοι μικρής σχετικά διάρκειας και έντασης και στις τρεις περιοχές, με εξαίρεση τις συνεχώς επεκτεινόμενες κατοικημένες περιοχές, όπου αυτά τα γεγονότα, όπως οι πλημμυρίδες εντείνονται (Angelakis et al., 2020). Δεν πρέπει να υπάρχει σύγχυση μεταξύ της μεταβολής και της εναλλαγής. Π.x. στη Σητεία σε ένα υδρολογικό χρόνο, το 1953-1954,το ύψος της βροχόπτωσης ήταν 1200 mm, δηλαδή το τριπλάσιο σχεδόν του διαχρονικού μέσου όρου του τοπικού μετεωρολογικού σταθμού.
Γενικά, σήμερα είναι αποδεκτό ότι το κλίμα μιας περιοχής παραμένει σχεδόν σταθερό. Παρά τις έντονες διακυμάνσεις των κυλιόμενων μέσων όρων της ατμοσφαιρικής βροχόπτωσης (πάνω από 50), μακροπρόθεσμα δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές. Δηλαδή, καταγράφονται σαφώς εναλλασσόμενοι ανοδικοί και καθοδικοί κύκλοι, που φαίνεται να διαρκούν από μερικές δεκαετίες έως και περισσότερο από αιώνα, αλλά δεν έχουν καμία κανονικότητα. Επίσης το μεσογειακό περιβάλλον δεν φαίνεται να έχει αλλάξει σημαντικά και σε καμία περίπτωση δεν έχει υποβαθμιστεί. Η μέση μεταβολή της στάθμης της θάλασσας στη Μεσόγειο έδειξε τάση 2,5 ± 2,2 mm/έτος, μικρότερη από την παγκόσμια, η οποία είναι 3,3 ± 0,4 mm/ έτος (Κουτσογιάννης, 2020).
Η Ελλάδα και ιδιαίτερα η Κρήτη φαίνεται να βυθίζεται ανατολικά και να ανυψώνεται δυτικά. Αυτή η διαδικασία έχει αρχίσει από την αρχαιότητα και οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην κίνηση των τεκτονικών πλακών και όχι μόνο. Δεν είναι πάντα οι ίδιες κινήσεις, που μεταβάλλουν μια περιοχή, που την κάνουν να “βυθίζεται” ή να “ανυψώνεται” και δεν σχετίζονται με το κλίμα. Αυτά ήταν επίσης τα γενικά συμπεράσματα σοβαρών ερευνητικών και διεθνών διασκέψεων, όπως αυτής που οργανώθηκε στο Ηράκλειο το 1993 με θέμα “Αλλαγή του κλίματος και οι επιπτώσεις της στους υδατικούς πόρους στην περιοχή της Μεσογείου” (Angelakis and Issar, 1995).
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι το κλίμα της Κρήτης μεταβάλλεται αλλά δεν αλλάζει. Υπάρχει μια διαρκής εναλλαγή ψυχρών και ζεστών μακροζωνών, η οποία περιλαμβάνει πολλούς μικρότερους κύκλους κλιματικής μεταβλητότητας με αβέβαιη μακρά πρόβλεψη. Ωστόσο, γνωρίζουμε πολύ λίγα για τις εξελισσόμενες διαδικασίες στον πλανήτη, και ακόμη περισσότερο έξω από αυτόν και απαιτούνται περισσότερες επιστημονικές γνώσεις για να τις κατανοήσουμε πλήρως. Δυστυχώς, οικονομικοί, επιστημονικοί και πολιτικοί κύκλοι σε όλον τον κόσμο επιδεινώνουν το πρόβλημα και ατεκμηρίωτα εκμεταλλεύονται την παγκόσμια ανησυχία, που δημιουργείται, για δήθεν επικείμενη ερημοποίηση και ακραία καιρικά φαινόμενα.
Σχετική βιβλιογραφία
Ακουμνιανάκη, Ο. (2019). Χωροχρονική ανάλυση βροχομετρικών δεδομένων της νήσου Κρήτης με χρήση στατιστικών μεθόδων. Διπλωματική Εργασία, Πολυτεχνείο Κρήτης, Χανιά.
Angelakis, A. N. And Issar, A. S. (1995). Diachronic Climatic Impacts on Water Resources. Springer, Berlin, Germany.
Foskolos, A. (2020). Μύθος η άνοδος της θερμοκρασίας… άνοδος τιμών φυσικού αερίου. Defencepoint.gr, https://www.defence-point.gr/news/kathigitis-foskolos-mythos-i-anodos-thermokrasias-anodos-timon-fysikoy-aerioy
Koutsoyiannis, D. (2020). Revisiting the global hydrological cycle: is it intensifying? Hydrology and Earth System Sciences, 24, 3899–3932, doi:10.5194/hess-24-3899-2020.
Markonis, Y., Angelakis, A. N., Christy, J., and Koutsoyiannis, D. (2016). Climatic Variability and the Evolution of Water Technologies in Crete, Hellas. Water History 8: 137–157.
