»… Aποτελούν τη βασική αποτυχία της 50χρονης Μεταπολίτευσης
Μόλις τελείωσε η επετειακή χρονιά των 50 χρόνων από τη Μεταπολίτευση (1974-2024) µε αρκετές εκδηλώσεις, δηµοσιεύσεις και επιστηµονικά συνέδρια στα οποία τονίστηκαν κυρίως οι επιτυχίες οµαλής µετάβασης από τη δικτατορία στη δηµοκρατία, οι δηµοκρατικές συνταγµατικές και θεσµικές κατακτήσεις, καθώς και η δηµοκρατική σταθερότητα µε την οµαλή εναλλαγή των κοµµάτων στην εξουσία.
Όµως ελάχιστα συζητήθηκαν οι αποτυχίες της Μεταπολίτευσης, µε κύρια το κοµµατικό κράτος που καθιερώθηκε από τα κόµµατα εξουσίας της Nέας ∆ηµοκρατίας και του ΠAΣOK, υπονοµεύοντας τον κρατικό εκσυγχρονισµό µε κατάληξη στη de facto χρεοκοπία και στα µνηµόνια δρακόντειας λιτότητας. Tώρα που διαµορφώνεται ξανά ο δικοµµατισµός της Μεταπολίτευσης από τα κόµµατα αυτά, χωρίς να έχουν προβεί σε κάποια αυτοκριτική, καλό και σώφρον για τη δηµοκρατία µας θα είναι να µην ξεχνάµε το βασικό πρόβληµα του πολιτικο-διοικητικού µας συστήµατος, δηλαδή την κοµµατοκρατία µε ρίζες από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, και το κοµµατικό κράτος που παγιώθηκε στα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης και λειτουργεί δυστυχώς µέχρι και σήµερα.
Αυτό το κοµµατικό κράτος δεν σηµαίνει απλώς την άλωση του κράτους ως λάφυρου από το εκάστοτε κυρίαρχο κόµµα και τη χρησιµοποίησή του για κοµµατικούς διορισµούς “των δικών µας παιδιών” και άλλα ρουσφέτια, αλλά την όλη αναδιοργάνωση και πελατειακή λειτουργία του κρατικού µηχανισµού, του δηµόσιου τοµέα, αλλά και ολόκληρου του πολιτικο-διοικητικού συστήµατος µε κοµµατικά κριτήρια, χωρίς διαφάνεια, λογοδοσία και θεσµικά αντίβαρα. Αυτή την κοµµατική επίδραση στις κρατικές δοµές και λειτουργίες από τα εναλλασσόµενα κόµµατα εξουσίας ονοµάζουµε κοµµατικό γραφειοκρατισµό του κράτους χρησιµοποιώντας την έννοια του «γραφειοκρατισµού» του Νίκου Πουλαντζά που αναφέρεται σε µια σχετικά σκόπιµη δοµή και λειτουργία του κρατικού µηχανισµού από τις κυρίαρχες δυνάµεις για την εξυπηρέτηση των πολιτικο-οικονοµικών τους συµφερόντων.
Πράγµατι, καθ’ όλη την πρώτη µετα-δικτατορική περίοδο στην Ελλάδα (1974-2009) τα εναλλασσόµενα κυβερνητικά κόµµατα, δηλαδή η συντηρητική Ν∆ και το «σοσιαλιστικό» ΠΑΣΟΚ δηµιούργησαν ένα «λερναίο» κοµµατικό κράτος µε ένα διευρυµένο «πλέγµα κοµµατικής εξουσίας», διεισδύοντας σε όλους τους θεσµικούς χώρους της κοινωνίας, ακόµη και στο εκπαιδευτικό σύστηµα, µε πρωταγωνιστή την εναλλασσόµενη κοµµατική «νοµενκλατούρα» τους. Η διαπλοκή µε οικονοµικά και άλλα συµφέροντα, αλλά και η εξάρτηση των πολιτών από τους κοµµατικούς πάτρωνες, διαµόρφωσαν µια «κοµµατο-κρατούµενη κοινωνία», στην οποία το κράτος µεταλλάχτηκε σε κοµµατικό κράτος, η δηµόσια διοίκηση σε κοµµατοκρατούµενη διοίκηση, τα κυβερνητικά κόµµατα σε κρατικά κόµµατα, η κοινωνία πολιτών σε κοινωνία πελατών και η θεσµική κοµµατική δηµοκρατία σε πελατειακή κοµµατοκρατία που οδήγησε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας το 2010 µε καταστροφικό κόστος για τους δηµοκρατικούς θεσµούς και την κοινωνία.
Aντίθετα µε τις γραφειοπαθολογικές διοικητικές προσεγγίσεις που ερµηνεύουν την πελατειακή λειτουργία του πολιτικο-διοικητικού συστήµατος ως δυσλειτουργία και τη διαφθορά ως ενδηµική γραφειοπαθολογία, θεωρούµε ότι η όλη λειτουργία της Eλληνικής ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και ευρύτερα του κράτους δεν είναι «παθολογική», αλλά µάλλον λειτουργική για το παγιωµένο σύστηµα κοινωνικοπολιτικού ελέγχου, δηλαδή τον «κοµµατικό γραφειοκρατισµό». Σε όλη τη µακρά Μεταπολίτευση οι διακηρυσσόµενες διοικητικές µεταρρυθµίσεις εφαρµόζονταν µόνο στον βαθµό που δεν παρεµπόδιζαν τον κοµµατικό έλεγχο του κρατικού µηχανισµού και του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα µε αποτέλεσµα ένα σισύφειο και ατελέσφορο εκσυγχρονισµό. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση του λαϊκίστικου κοµµατικού γραφειοκρατισµού ήταν η υπονόµευση της σηµαντικής διοικητικής µεταρρύθµισης του «Νόµου Πεπονή» (Ν. 2190/94), όταν και τα δύο κυβερνητικά κόµµατα υπονόµευσαν την ίδρυση και λειτουργία του ΑΣΕΠ, εµποδίζοντας τον διοικητικό εκσυγχρονισµό µε: α) πολυάριθµες εξαιρέσεις δηµοσίων διορισµών, β) τη δηµιουργία του άτυπου θεσµού των εκτάκτων υπαλλήλων και την επαναπρόσληψη όλων όσων είχαν απολυθεί από την προηγούµενη κυβέρνηση, γ) το «νέο» βαθµολογικό και µισθολογικό σύστηµα της εξισωτικής λαϊκίστικης πολιτικής που ισοπέδωσε τη δηµοσιοϋπαλληλική ιεραρχία, καθώς και το σύστηµα των µορίων για προσλήψεις µε «κοινωνικά κριτήρια», υπέρτερα των τίτλων σπουδών, και δ) τις «ντροπολογίες», την ψήφιση, δηλαδή, πάρα πολλών τροπολογιών σε άσχετα νοµοσχέδια µε σκόπιµο κοµµατικό και πελατειακό περιεχόµενο. Παρόµοια αντι-εκσυγχρονιστικά εµπόδια µαζί µε παλαιοκοµµατικές πρακτικές και πολιτισµικές νοοτροπίες κρατικο-εξάρτησης αποτέλεσαν σοβαρή τροχοπέδη στον κρατικό και κοινωνικό εκσυγχρονισµό της χώρας, ο οποίος 50 χρόνια τώρα παραµένει ακόµη ανεκπλήρωτος.
Η πολιτική βολέµατος των «δικών µας παιδιών» του κοµµατικού κράτους χαρακτηρίζει όλη τη µακρά Μεταπολίτευση, ακόµη και την περίοδο των µνηµονίων τα οποία περιόρισαν µεν τους πελατειακούς διορισµούς και επέβαλλαν οριζόντιες µαζικές απολύσεις στο δηµόσιο, αλλά δεν σταµάτησαν την τοποθέτηση κοµµατικά αρεστών − και όχι των αρίστων− στις διοικητικές θέσεις, πρακτική που συνεχίστηκε δυστυχώς και από το τρέχον πρωθυπουργο-κεντρικό «επιτελικό κράτος».
Ως ενεργοί πολίτες χρειάζεται να συνειδητοποιήσουµε και να µην ξεχνάµε ότι τελικά η Ελλάδα έφτασε στα όρια της πτώχευσης το 2010 εξαιτίας του κοµµατικού κράτους. Για να µην ξαναζήσουµε µια νέα οικονοµική και κοινωνική καταστροφή είναι απαραίτητο να αναδοµηθεί το πολιτικό-διοικητικό σύστηµα µε την κατάργηση του κεντρικού κοµµατικού κράτους και των παραφυάδων του σε όλη την επικράτεια. Ενόψει της νέας συνταγµατικής αναθεώρησης, η κοινωνία των ενεργών πολιτών οφείλει να συµβάλει σε µια αναγκαία θέσµιση σοβαρών αντιβάρων και ελεγκτικών µηχανισµών µε ασυµβίβαστα και αποτελεσµατικές κυρώσεις ενάντια στην κοµµατικο-πελατειακή πρακτική που συχνά καταλήγει σε διαφθορά, αλλά και σε τραγωδίες, όπως αυτή των Τεµπών.
*Ο Μηνάς Σαµατάς είναι οµότιµος καθηγητής Kοινωνιολογίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης. Από τις εκδόσεις Παπαζήση επίκειται η έκδοση του βιβλίου του µε τίτλο: Το Κοµµατικό Κράτος στην Ελλάδα στα 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση (1974-2024): Αναλύσεις του κοµµατικού γραφειοκρατισµού του κράτους και του ατελέσφορου
εκσυγχρονισµού του.
