Μέρος B’
Το 1817 η ελαιοπαραγωγή έφτασε στα 7.900.000 κιλά, σύμφωνα με τον Roulin, όμως η επανάσταση του 1821 οδήγησε στην καταστροφή των ελαιοδέντρων και μόνο μετά το 1830 επανήλθε η προηγούμενη ισορροπία στην παραγωγή. Από τα μέσα του 19ου αιώνα άλλαξε η πορεία των εξαγωγών, καθώς το κρητικό ελαιόλαδο πουλήθηκε στην Αίγυπτο, σε διάφορα μέρη της Τουρκίας και μέσω της Κωνσταντινούπολης και των λιμανιών της Βαλτικής στη Ρωσία. Στο νησί υπήρχαν περίπου 3000 ελαιοτριβεία και η μοιρασιά του παραγόμενου ελαιολάδου γινόταν ως εξής: το 1/7 έπαιρνε η τουρκική κυβέρνηση, το λάδι της πρώτης πίεσης ανήκε στο ιδιοκτήτη των ελαιών και στις συλλέκτριές του, ενώ από το λάδι της δεύτερης πίεσης (χειρότερης ποιότητας), η οποία γινόταν μετά 20 ημέρες, το 70% έπαιρνε πάλι ο ιδιοκτήτης και το 30% οι εργάτες του ελαιοτριβείου. Αν υπήρχε και τρίτη πίεση η μοιρασιά γινόταν 50% στον ιδιοκτήτη και 50% στους εργάτες. Όλες αυτές οι επεξεργασίες, καθώς και η λανθασμένη συγκομιδή του ελαιοκάρπου, η οποία γινόταν από το έδαφος αφού είχαν πέσει οι ελιές, καθιστούσαν το κρητικό ελαιόλαδο μη βρώσιμο κατάλληλο μόνο για τη σαπωνοποιεία. Εντούτοις, οι κάτοικοι του νησιού δεν δίσταζαν να το καταναλώσουν χωρίς να σκεφθούν, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, να το βελτιώσουν.
Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα οι συνεχείς επαναστάσεις στο νησί και οι εκτεταμένες καταστροφές στην ύπαιθρο και τη γεωργία γενικότερα οδήγησαν στην μεγάλη ελάττωση της παραγωγής ελαιολάδου. Σημαντική ώθηση στην αναγέννηση της ελαιοπαραγωγής έδωσε η εισαγωγή και κατασκευή των σιδερένιων ελαιοπιεστηρίων, όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Τα Χανιά μας» ο Κωνσταντίνος Φουρναράκης. Αξιοσημείωτος ήταν και ο τρόπος μεταφοράς και αποθήκευσης του λαδιού, το οποίο κατά την Τουρκοκρατία μεταφερόταν με δερμάτινους ασκούς (τουλούμια) από πρόβατο και πωλούταν στους εμπόρους της πόλης. Αυτοί είχαν στα ελαιομάγαζα μεγάλες ξύλινες ντίνες (δεξαμενές) που το αποθήκευαν και στη συνέχεια είτε το έβαζαν σε βαρέλια και το μετέφεραν στα καράβια για εξαγωγή είτε το μεταπουλούσαν σε άλλα ελαιομάγαζα μέσα σε ασκούς. Το ρόλο των μεταφορέων είχαν οι γνωστοί χαλικούτηδες.
Όλες οι παραπάνω πληροφορίες δίνουν μια εικόνα της παραγωγής και διάθεσης του κρητικού ελαιολάδου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, επιβεβαιώνοντας ότι το βασικό αγροτικό προϊόν της Κρήτης ήταν πάντα το λάδι.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναιιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος
