Κάθε χρόνο το Λύκειο Ελληνίδων Χανίων τιμά τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα του “τρυποτηγανίτη” ή “τρυποτηγανά”, και πραγματοποιεί με μεγάλη επιτυχία την καθιερωμένη εκδήλωση στην φιλόξενη αίθουσα του στην οδό Κ. Μητσοτάκη 1.
Αξιες νοικοκυρές του Λυκείου τηρούν το πατροπαράδοτο έθιμο ,που έρχεται από τα χρόνια του Βυζαντίου, ετοιμάζουν και προσφέρουν γλυκίσματα, καρπούς του φθινοπώρου, λουκουμάδες και κυρίως τηγανίτες, ένα γλύκισμα που φτιάχνεται με αλεύρι, μέλι και λάδι , με σκοπό να γλυκάνουν τον καιρό και τη διάθεση της φύσης. Όποια νοικοκυρά δεν φτιάξει τηγανίτες αυτή τη μέρα, τρυπάει το τηγάνι της, λέει ο λαός. Την ίδια μέρα ευλογούνται στην εκκλησία οι καινούργιοι καρποί του φθινοπώρου.
Λόγω της πανδημίας Covid-19 , η γιορτή του Αγίου Ανδρέα του ‘΄τρυποτηγανίτη’, δεν θα πραγματοποιηθεί φέτος στο Λύκειο Ελληνίδων Χανίων. Με πίστη στα ήθη, τα έθιμα του τόπου μας και τις αρχές του Λυκείου, με σκοπό να τιμήσουμε τη χάρη του Αγ. Ανδρέα, ανασύραμε και δημοσιεύουμε αποσπάσματα από την ενδιαφέρουσα ομιλία , της πρώην Γεν. Γραμματέα και νυν μέλους του Δ.Σ. του Λυκείου, φιλολόγου, κυρίας Αγγελικής Σοφούλη.
«Η γιορτή του Αγ. Ανδρέα ,θρησκευτική, λαογραφική και δοξαστική, είναι η καταληκτική γιορτή του Νοεμβρίου .Ο Νοέμβριος, πριν φορτωθεί με τα σημερινά κοινωνικοπολιτικά σύμβολα , που πνίγουν τα ακούσματα της φύσης και θολώνουν τις θύμισες των παλαιϊκών εποχών, είχε εξαιρετική θέση στον αρχέγονο κύκλο του χρόνου και της ανθρώπινης ζωής.
Είναι ο ένατος μήνας των Ρωμαίων (από τον λατινικό αριθμό noveue) και τρίτος από την αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή του νέου έτους της εκκλησίας μας. Κυβερνάται από το ζώδιο του Σκορπιού ,ζώδιο του νοτίου ημισφαιρίου ,από όπου περνά η ελλειπτική τροχιά του ήλιου αυτόν τον μήνα. Τον Σκορπιό έστειλε ο Δίας να εξοντώσει τον γίγαντα Ωρίωνα, που ταλαιπωρούσε με τα καλοκαιρινά καύματά του( τα ‘κυνικά’ λεγόμενα) τους ανθρώπους.
Πάλεψαν, η δροσιά του Νοέμβρη με τη ζέστη του καλοκαιριού, δεν υπήρξε ηττημένος κανείς και οι δυο κατέληξαν ως αστερισμοί, ο Σκορπιός στο νότιο και ο Ωρίων στο βόρειο ημισφαίριο.
Ο Νοέμβριος είναι μήνας συλλογής και περισυλλογής. Παλαιότερα και στα σχολεία ήταν ο αποδοτικότερος σε μάθηση και αυτοσυγκέντρωση χωρίς αντιπερισπασμούς εξωτερικούς. Για τους νοικοκυραίους ,ο πιο πλούσιος μήνας ,σωρευτής, κουβαλητής, ο Νοέμβριος γέμιζε τα κελάρια των σπιτιών με λάδι στα πιθάρια, κρασί στα κρασοβάρελα, γέμιζε βρόχινο νερό τις στέρνες, κινούσε τους νερόμυλους που άλεθαν μέρα-νύκτα τα σταροκρίθαρα που υπήρχαν ακόμη στις «κοφινίδες». Τα πήλινα κιούπια γεμάτα με παστολιές ,ντοματάδα, μαρμελάδα από τα συκοστάφυλα του καλοκαιριού, οι ντομάτες κρεμαστές στα δοκάρια, φρέσκες ακόμη.
Τα ζωντανά, χορτάτα στους στάβλους, οι αχυρώνες γεμάτοι ακόμη από σανά, βίκο, άχυρα. Στα νοικοκυριά, η τσικουδιά, η ξερή μουσταλευριά, τα καρύδια, οι τσίτες τα σύκα, το πετιμέζι, ο ξυνόχοντρος, τα αγαθά του Θεού. Και το δανεικό λάδι , πίσω στον πιστωτή, με τον τόκο, τριπλάσιες οκάδες ΄τρικούρουπο’. Ο Νοέμβρης είναι ο ‘σποριάς’ ,ο σπορέας, που εξέρχεται κατά το ευαγγέλιο, «του σπείραι τον σπόρον αυτού». Οι παλιοί δεν άφηναν σπιθαμή γης αδειανή. Ο γεωργός (μια άλλη λέξη που χάνεται από το λεξιλόγιο μας και παίρνει τη θέση της η γενικοσήμαντη λέξη αγρότης) σκύβει στη γη, τη μετράει, την οργώνει, την ποτίζει με ιδρώτα και της εμπιστεύεται τις ελπίδες για την σοδειά του επόμενου χρόνου.
Όλες οι τελετουργίες, οι συμβολισμοί, τα παραμύθια, οι θρύλοι, τα πνεύματα, οι νεράιδες, οι ατσουπάδες, όλα είναι γήινα δημιουργήματα, εμπνεύσεις των ανθρώπων που ήταν δεμένοι με τη γη. Και, όπως ο Μέγας δημιουργός ,την έβδομη ημέρα αναπαύθηκε και άφησε το βλέμμα του να χαϊδέψει τα δημιουργήματά του και τα βρήκε « καλά λίαν», έτσι ο λαϊκός άνθρωπος , ο γεωργός, ο δημιουργός των αγαθών που γέμισαν τον μήνα αυτό το σπιτικό του, την 30 η (τριακοστή) ημέρα, στου Αγίου Ανδρέα τη γιορτή, φέρνει στο τραπέζι του το λάδι, τον οίνο και τον άρτο, με τους τηγανίτες που παρασκευάζει με το φρέσκο αλεσμένο αλεύρι, τους τηγανίζει με το καινούριο λάδι και τους γλυκαίνει με το πετιμέζι, τον μούστο, τον οίνο και ευφραίνεται. Αν δεν το κάνει θα θυμώσει ο Άγιος , είναι η ημέρα του, του χρωστεί την προσφορά!… Τι σκέφτηκε ο λαϊκός άνθρωπος για να ντύσει τις επιθυμίες του, τις μικρές του απολαύσεις, την δικαίωση του μόχθου.
Βέβαια ο Άγιος Ανδρέας ,έγινε ερήμην του, αθώος συμμέτοχος αυτής της φθινοπωρινής ευωχίας στη λαϊκή συνείδηση. Στην πραγματικότητα ο ‘πρωτόκλητος’ είναι ο πολιούχος της πόλης των Πατρών, προστάτης του Ναυπλίου, που ελευθερώθηκε ανήμερα της γιορτής του Αγίου, από τους Τούρκους. Η πιο μεγάλη γιορτή γίνεται στην κατεχόμενη Κύπρο, στο Ριζοκάρπασο.
Ας είναι η γιορτή του τηγανίτη, σπονδή, χοή, προσφορά τιμής στη χάρη του».
Ο κορυφαίος λαογράφος Παύλος Βλαστός, αναφέρει σε χειρόγραφο που φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης: «πάσαι αι οικοδέσποιναι αφ΄ εσπέρας της εορτής ταύτης ή και την πρωίαν κατασκευάζουν τηγανίτας […]όστις δε δεν κάνη τοιούτους, τρυπά το τηγάνιον του ο άγιος ,όθεν και τρυποτηγανάς επικαλείται».
Το Δ.Σ. του Λυκείου Ελληνίδων Χανίων εύχεται Χρόνια Πολλά!!!
