Το μαθητικό καπέλο ή πηλίκιο

Καθιερώθηκε με υπουργική απόφαση σε όλα τα δημόσια σχολεία της χώρας με σκοπό όχι μόνο το ομοιόσχημο των μαθητών αλλά και ως συμβάλλον στη λιτότητα, ευκοσμία και επιτήρηση αυτών και εκτός των διδακτηρίων.
Mε πρόταση του Υ7ΐουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Παιδείας ψηφίζεται και υπογράφεται από το Υπουργικό Συμβούλιο στην Αθήνα την 8η Μαΐου 1876 και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος την 28η Μαΐου 1876 στο υπ’ αρ. 24 φύλλο της με τίτλο “Περί του ιματισμού των μαθητών των γυμνασίων και ελληνικών σχολείων”.
Καπελωμένοι παρέμειναν έκτοτε οι μαθητές επί 90 περίπου χρόνια αφού το καπέλο καταργήθηκε μόλις το 1964. Βέβαια μέχρι τότε είχαν καταργηθεί ή ατονίσει και διαφοροποιηθεί κάποιες διατάξεις, κυρίως γιο: τον ιματισμό, όμως μέχρι και το 1964 οι σκοποί για :ους οποίους αυτό καθιερώθηκε παρέμειναν ζωντανοί.
Οι σημερινοί εν ζωή μεταπολεμικοί μαθητές θα το θυμούνται ασφαλώς σαν ταυτότητα κεφαλής γιατί έτσι λειτουργούσε αποτελώντας βραχνά και μπελά που εκτός 7ΐου περιόριζε την ελευθερία των μαθητών ήταν και η κύρια αιτία των αποβολών από τα σχολεία όπως θα δούμε παρακάτω.
Σε βαθύ μπλε σκούρο χρώμα αλλά και σκούρο ανθρακί το καπέλο παρείχε τα εξής στοιχεία πληροφοριών για τον φέροντα:
Πρώτα από όλα έδειχνε τη μαθητική ιδιότητα. Φορούσες καπέλο ήσουν μαθητής.
Υπερηφάνως τα φορούσαν τα πρωτάκια ως ένδειξη ότι έχουν ανδρωθεί πια μα οι υπόλοιποι σαν
ακάνθινο στεφάνι.
Περιμετρικά μια κορδέλα μαρτυρούσε με το χρώμα της σε ποιο σχολείο ανήκε ο μαθητής. Στα Χανιά κίτρινη για το Α’ Γυμνάσιο, άσπρη για το Β’, βυσσινί για το Οικονομικό Γυμνάσιο, κόκκινη για τη Σχολή Μηχανικών “Δαίδαλος”, γαλάζια για το ιδιωτικό Γεωργίου Παπαϊωάννου. Μια μαύρη λεπτή ταινία από τη μια μεριά του γείσου έως την άλλη έφερε με χρυσά μεταλλικά γράμματα τον αριθμό μαθητολογίου και την τάξη του μαθητή, πχ “Α’ 357”.
Οι μαθητές μάλιστα της 8ης τάξης έβαζαν και ένα αστεράκι εκτός νόμου για να δηλώνουν ότι ήταν τελειόφοιτοι.
Κατακούτελα πάνω από το γείσο μια κουκουβάγια, σύμβολο της σοφίας, για έξυπνους και βλάκες, για καλούς και κακούς μαθητές, απλουστευμένη χωρίς να περιβάλλεται από κλαδί δάφνης και ελιάς όπως σε παλαιότερους χρόνους.
Ο κάθε μαθητής όφειλε να διατηρεί το καπέλο καθαρό και ατσαλάιαοτο με πλήρη τα στοιχεία που έφερε αυτό, χοορίς καμιά παραποίηση που απαγορευόταν και τιμωρείτο αυστηρά. Για το λόγο αυτό γίνονταν συχνές αιφνίδιες επιθεωρήσεις κυρίως στη σύνταξη της πρωινής προσευχής και οι παραβάτες αντιμετώπιζαν σχετικές αποβολές.
Πολλοί μαθητές τσάκιζαν στα δύο το κεραμίδι και αφαιρούσαν τη φόδρα από το εσωτερικό του καπέλου ώστε να το καταστήσουν τόσο εύπλαστο για να χωρά διπλωμένο στην τσέπη τους και να το φορούν όταν παρίστατο ανάγκη.
Επίσης συνηθισμένο ήταν το καρφίτσωμα των δύο πλαϊνών του καπέλου ο’)στε αν περιορίζεται το ύψος του και να είναι πιο μοντέρνο.
Όλα τα παρα7θάνω τιμωρούντο με αποβολή από το σχολείο και δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι το 70% των αποβολών ήταν για το καπέλο.
Ακόμη οι μαθητές ήταν υποχρεωμένοι όταν συναντούσαν καθηγητή στο δρόμο να αποκαλύπτονται σε ένδειξη χαιρετισμού και σεβασμού. Συνήθως λίγο πριν το μεσημέρι ένας μαθητής περιέφερε στις τάξεις την απόφαση του Συλλόγου των καθηγητών για το ποιοι αποβάλλονται.
Από το ποινολόγιο διαβάζουμε:
“Ο Σύλλογος των καθηγητών συνελθών σήμερα και περί ώρα 11.30 αποφάσισε:
Αποβάλλει τους μαθητές της Β’ τάξεως τάδε και τάδε επί διήμερον διότι δεν απεκαλύφθησαν προ του καθηγητού τους στην οδόν Βασιλέως Κωνσταντίνου. Επίσης τον μαθητήν τάδε επί 4ημερον διότι συνελήφθη υπό του παιδονόμου να κυκλοφορεί ασκεπής και μάλιστα μετά την 8η μετά μεσημβρίαν.”
Αυστηρότητα πλήρης στην εφαρμογή των κανόνων από μέρους των καθηγητών που εκτός σχολείου έπρεπε να επιτηρούν τους μαθητές σε κάθε βήμα της ζωής τους και όποιος από αυτούς τολμούσε να χαμογελάσει σε μαθητή στιγματιζόταν για φιλομαθητική πολιτική. Στο ίδιο έργο και ο παιδονόμος. Έμμισθος του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων και με κάποιο κρατικό επίδομα περιφέρετο από το πρωί ως το βράδυ να πιάσει παραβάτες. Ποιος δε φόραγε καπέλο, ποιος περιφέρετο εκτός σχολείου σε ώρα λειτουργίας δηλαδή σκασιάρχης, ποιος πήγε σε πάρτυ, ποιος σε ακατάλληλο έργο, ποιος είχε παραποιημένα στοιχεία στο καπέλο, ποιος κυκλοφορούσε μετά τις 8 χωρίς συνοδεία γονέων.
Αυτοί ήταν οι κανόνες και η αυστηρότητα των καιρών εκείνων και οι μαθητές αντιδρούσαν με όποιο τρ07ίθ μπορούσαν. Άλλαζαν τις κορδέλλες των σχολείων, παραποιούσαν τον αριθμό του μαθητολογίου κι όπου έβλεπαν παιδονόμο ή καθηγητή το έβαζαν στα πόδια.
Από τον τρόπο που κάποιος μαθητής φορούσε το καπέλο μπορούσες να καταλάβεις διάφορα πράγματα:
Ψαρωμένο προοτάκι από χωριό; Το καπέλο ατσαλάκωτο βαθιά χωμένο στο κεφάλι να ακουμπά στη βάση των αυτιών.
Στραβά βαλμένο και καρφιτσωμένο στα πλάγια; Πάει να πει μαγκάκι και τελειόφοιτος.
Ίσα να ακουμπά στο πίσω μέρος της κεφαλής να μη χαλάσει το πο-μπο και η χωρίστρα; Πάει να πει γαμπρός.
Κεραμίδι τσακισμένο και ξεμπουχιασμένη φόδρα; Ίσον μάγκας και καμμένος με διετή θητεία ανά τάξη και βάλε.
Ατσαλάκωτο, πεντακάθαρο με τους αριθμούς σ<»στούς και γυαλισμένους, με τη σκλόπα του, τα σέα και τα μέα του: Πάει να πει φύτουλας, ξενέρωτος του πρώτου θρανίου.
Οι μαθητές που αποβάλλονταν μα και οι σκασιάρχες κάνανε πιάτσα στο Δημοτικό Κήπο κι άμα ήθελες παρέα νόστιμη και πιπεράτη εκεί πήγαινες.
Βραχνάς μεγάλος το καπέλο που κρατούσε πάντα τα σκήπτρα των ποινών και ειδική τελετή έκαναν οι απόφοιτοι στο τέλος του χρόνου στο Δημοτικό Κήπο να σωριάσουν τα καπέλα, να τους βάλουν φωτιά, να γίνουν στάχτη, να πάρουν εκδίκηση. Μάρτυρας ο ίδιος σε τέτοιες πυρές στη διάρκεια της μαθητικής ζωής μου δε διαπίστωσα ποτέ καμιά ιδιαίτερη χαρά την ώρα της φωτιάς. Το αντίθετο μάλιστα. Βαριά ατμόσφαιρα γεμάτη καπνούς και διάχυτη λύπη και αγωνία. Λύπη για τη μαθητική ζωή που τελείωνε και αγωνία και αβεβαιότητα για την καινούργια που άρχιζε χωρίς καπέλο, αριθμό καισκλόπα.
Και μόλις ο καπνός διαλυόταν να και η γυμνή αλήθεια μέσα από τη στάχτη. Τέλος στον παιδονόμο, στις αποβολές για το καπέλο, στο χτυποκάρδι των ελέγχων και στο κυνηγητό από τους καθηγητές. Στο εξής μόνοι στα καινούργια άγνωστα μονοπάτια, χαμένοι μέσα στα ανώνυμα πλήθη, με ένα αμείλικτο ερώτημα. Τώρα πώς θα αναγνωριζόμαστε μεταξύ μας χωρίς το υμοιόσχημο;