Ο μουσικοχορευτικός πολιτισμός της πόλης των Χανίων, την πρωτεύουσα της Κρητικής Πολιτείας, στο γύρισμα του 20ου αιώνα ήταν ένα πολύχρωμο παλίμψηστο, όπου η ευρωπαϊκή μουσική ανακατευόταν με την κρητική, την ελληνική, την μουσική της Ανατολής, την μουσική των μαύρων χαλικούτηδων και την εκκλησιαστική μουσική.
Στις χοροεσπερίδες των Ευρωπαίων πρεσβευτών και της χανιώτικης αστικής τάξης, το βαλς, η πόλκα, η μαζούρκα και οι λανσέδες συνυπήρχαν με το πεντοζάλι και τον καλαματιανό. Οι Έλληνες αξιωματικοί (η Ελλάδα είχε πρέσβη στα Χανιά) προτιμούσαν τον καλαματιανό, οι κρητικοί αστοί το πεντοζάλι, ενώ όλοι μαζί, με τους Ευρωπαίους, χόρευαν τους ευρωπαϊκούς χορούς. Ευρωπαϊκή μουσική ακούγονταν και στα κακόφημα καφέ-σαντάν, πάντα μαζί με τους ήχους της Ανατολής.
Τα σαρκιά και οι νωχελικοί μανέδες, η αντιπροσωπευτική μουσική της Ανατολής, ακούγονταν κυρίως στα καφενεία των μουσουλμάνων Χανιωτών στην πλατεία της Σπλάντζιας ανακατεμένοι με τις κρητικές μελωδίες της λύρας στο ρυθμό του αγαπημένου τους συρτού. Στο κέντρο της πόλης, στα στιβανάδικα, και όχι μόνο, μεσουρανούσε η λύρα με κορυφαίο εκπρόσωπο τον Νικόλαο Κατσούλη ή Κουφιανό, ο οποίος σκάρωνε μερακλίδικες μαντινάδες για τον Βενιζέλο. Στο Κουμ-Καπί οι χαλικούτηδες κινούνταν στους ρυθμούς της δικής τους αφρικάνικης μουσικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η γιορταστική πομπή της Πρωτομαγιάς με επικεφαλής τον γνωστό Αλή Γκογκό με το τύμπανό του, η οποία κινιόταν ρυθμικά στο ρυθμό του τραγουδιού «Α-ρέ-χα!Α-ρέ-χα!».
Στο άλλο άκρο της πόλης, στη Νέα Χώρα, οι απόγονοι των Κισαμιτών μετοίκων, οι οποίοι άρχισαν να εγκαθίστανται στις αρχές του 20ου αιώνα, έφεραν μαζί τους το βιολί και τις κισαμίτικες μελωδίες του συρτού. Βέβαια και εδώ υπήρχαν μουσουλμάνοι Χανιώτες, απόγονοι Σεληνιωτών μουσουλμάνων, οι οποίοι έμεναν από το 1823, δηλαδή μετά την επανάσταση του 1821, σύμφωνα με τους συγγραφείς της «Αλίβρεχτης Νέας Χώρας». Αυτοί αγαπούσαν εξίσου την μουσική της Ανατολής με την κρητική, καθώς ο γνωστός βιολάτορας και συνθέτης συρτών από τα Καλλεργιανά Κισάμου Μουσταφά Καραγκιουλές «μιλούσε» στην κρητική καρδιά τους. Ενδιαφέρουσα και αξιομνημόνευτη ήταν και η μουσικοχορευτική παράδοση των Εβραίων Χανιωτών (Ρωμανιώτες Εβραίοι σε αντίθεση με τους Σεφραδίτες Εβραίους της Θεσσαλονίκης), οι οποίοι γλεντούσαν στις παραδοσιακές γιορτές τους, στους γάμους και στα γλέντια τους με ευρωπαϊκή και κρητική μουσική, καθώς είχαν ενσωματωθεί πλήρως μουσικοχορευτικά στην τοπική ορθόδοξη κοινωνία, όπως αναφέρει ο αείμνηστος Γιώργος Φθενάκης στο βιβλίο «Σινέ Σαντάν, 1899-1999 Από ένα γύρισμα του αιώνα στο άλλο».
Σε όλες αυτές τις μουσικές πρέπει να προσθέσουμε και την εκκλησιαστική μουσική, δηλαδή την βυζαντινή ψαλμωδία των ορθόδοξων ναών, την χορωδιακή μουσική με τη συνοδεία οργάνου της καθολικής εκκλησίας στην οδό Χάληδων, καθώς και την πρόσκληση του μουζεΐνη για προσευχή από τους μιναρέδες της πόλης.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι το πολυεθνοτικό κοινωνικό ψηφιδωτό της πόλης των Χανίων είχε τις ανάλογες μουσικοχορευτικές προτιμήσεις, οι οποίες όχι μόνο συνυπήρχαν αρμονικά, ψυχαγωγούσαν και έτερπαν, αλλά ταυτόχρονα βρίσκονταν και σε ένα διαρκή διάλογο συνεισφέροντας στην ειρηνική συμβίωση, την κοινωνική ευμάρεια και την συναδέλφωση των κατοίκων.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος.
Βιβλιογραφία: Α. Αλιγιζάκης, Όπερες, Μαντολινάτες & Καντάδες, Βαλς & Συρτός στα παλιά Χανιά. Πολιτισμός και Κοινωνία κατά την περίοδο 1878-1967, Ηράκλειο 2016.
