Eνα εξαιρετικό βιβλίο για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης γραμμένο από ένα διακεκριμένο επιστήμονα εξεδόθη πρόσφατα από τις εκδόσεις κάτοπτρο. Ο συγγραφέας, E.O. Wilson, είναι ομότιμος καθηγητής πανεπιστημιακής έρευνας στο Πανεπιστήμιο Harvard των ΗΠΑ, μέλος της ακαδημίας επιστημών των ΗΠΑ και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες στις ΗΠΑ τις τελευταίες δεκαετίες στο τομέα των επιστημών ζωής. Έχει τιμηθεί από τη βασιλική ακαδημία επιστημών της Σουηδίας για τη προσφορά του στην οικολογία με το βραβείο Crafoord, ισοδύναμο των βραβείων Νομπέλ, και θεωρείται ο θεμελιωτής δύο νέων επιστημονικών κλάδων, της νησιώτικης βιογεωγραφίας και της κοινωνιο-βιολογίας. Ο συγγραφέας στο πόνημα του αυτό διερωτάται εάν η ανθρωπότητα έχει μία ειδική θέση στο σύμπαν και πιο είναι το νόημα της προσωπικής μας ζωής. Η άποψη του είναι διαφορετική από τη θεώρηση των διαφόρων θρησκειών που διατείνονται ότι η ύπαρξη της ανθρωπότητας οφείλεται σε ένα οργανωμένο σχέδιο κάποιου δημιουργού και αυτή όπως και τα άτομα υπάρχουν για κάποιο σκοπό. Θεωρεί ότι οι σημερινές γνώσεις μας για την ιστορία, τη προ-ιστορία και τη βιολογία είναι επαρκείς για να αποκαλύψουν πώς εμφανίστηκε και γιατί υπάρχει η ανθρωπότητα. Θεωρεί ότι η ιστορία εξελίσσεται υπακούοντας τους γενικούς νόμους του σύμπαντος όπου συμβαίνουν διάφορα τυχαία γεγονότα μεταβάλλοντας τη πιθανότητα μεταγενέστερων συμβάντων. Έτσι η σημερινή πραγματικότητα εξελίχθηκε ανάμεσα σε αμέτρητες άλλες πιθανές πραγματικότητες που θα μπορούσαν να υπάρχουν. Ο Ε.Ο. Wilson πιστεύει ότι η σημερινή εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας μας θέτει μπροστά από μεγάλα διλλήματα. Ενώ μέχρι σήμερα εξελιχθήκαμε μέσω της φυσικής επιλογής είμαστε πλέον σε θέση να την εγκαταλείψουμε και να στραφούμε στην εκούσια επιλογή όπου εμείς θα καθορίσουμε τη περαιτέρω εξέλιξη μας. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι δεν είμαστε σαν είδος προκαθορισμένοι για να εκπληρώσομε κάποιο σκοπό , ούτε θα πρέπει να απολογηθούμε σε κάποιον άλλο πέρα από τον εαυτό μας. Δεν θα μας δοθεί δεύτερη ευκαιρία και δεν μπορεί να μας σώσει η ευλάβεια αλλά μόνο η σοφία που βασίζεται στην αυτοεπίγνωση. Έχουμε μόνο το πλανήτη γη να κατοικήσουμε και έτσι θα πρέπει εδώ να βρούμε το νόημα της ζωής. Στο θέμα αυτό διαφοροποιείται από το μεγάλο φυσικό Στήβεν Χώκινς που θεωρεί ότι η επιβίωση της ανθρωπότητας βρίσκεται στην επέκταση της στο Σύμπαν. Ο Ε.Ο. Wilson θεωρεί ότι η ανθρώπινη κοινωνία εμφανίστηκε μέσω της ευ-κοινωνικότητας η οποία είναι σπάνια σε άλλα βιολογικά είδη. Τα επιστημονικά στοιχεία σήμερα υποδεικνύουν ότι ο κάθε άνθρωπος είναι και ατομιστής και αλτρουιστής κάτι που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση. Σαν αποτέλεσμα της εξέλιξης μας για πολλά χρόνια διαθέτουμε ένστικτα τα οποία μας κατευθύνουν να είμαστε ταυτόχρονα ατομιστές και αλτρουιστές , αμαρτωλοί και άγιοι , κάτι που βέβαια μας δημιουργεί μια εσωτερική σύγκρουση. Η εσωτερική αυτή σύγκρουση συνέβαλε στη δημιουργία της κοινωνικής οργάνωσης και της ευφυίας μας. Οι ανθρώπινες κοινωνίες στη πορεία της εξέλιξης τους ήρθαν αντιμέτωπες με την ιδέα του διαφωτισμού που κυριάρχησε το 17ο και το 18ο αιώνα στο πνευματικό κόσμο της δύσης. Σύμφωνα με τις αρχές του διαφωτισμού τα ανθρώπινα όντα μπορούν μέσω της λογικής και της ανάλυσης της πραγματικότητας να γνωρίσουν ότι μπορεί να γνωρίσει κάποιος και έτσι να οδηγηθούν σε ορθολογικές και σοφές αποφάσεις. Τη περίοδο αυτή οι επιστήμες και οι ανθρωπιστικές σπουδές βρισκόταν στο αρχικό στάδιο ανάπτυξης τους και η συμβίωση τους ήταν εφικτή ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους. Λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας ο συγγραφέας εκτιμά ότι τις επόμενες δεκαετίες θα είμαστε σε θέση να εξηγήσουμε τη σκοτεινή ύλη του σύμπαντος, τη προέλευση της ζωής και την υλική βάση της ανθρώπινης συνείδησης. Ταυτόχρονα όμως μας τίθεται ένα πρωτόγνωρο δίλλημα. Στα πλαίσια του ανταγωνισμού μας με τα ρομπότ και τη τεχνητή ευφυία μήπως θα πρέπει να αλλάξομε την ανθρώπινη φύση μας με εγκεφαλικά εμφυτεύματα, με γενετικά ενισχυμένη ευφυία και κοινωνική συμπεριφορά? Στο δίλλημα αυτό ο συγγραφέας τίθεται σαφώς υπέρ της διατήρησης της ανθρώπινης φύσης. Πιστεύει ότι τα καταφέρνομε μια χαρά με τη προώθηση της επιστήμης και της τεχνολογίας αλλά όμως θα πρέπει να προάγουμε και τις ανθρωπιστικές σπουδές για να καλύψουμε και τις βαθύτερες εσωτερικές μας ανάγκες.
Πιστεύει ότι το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης γίνεται καλύτερα κατανοητό εάν ειδωθεί με προοπτική και σύγκριση με άλλες μορφές ζωής ακόμη και με αυτές που πιθανώς να υπάρχουν έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Η εξέλιξη των επιστημών σήμερα μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος δεν δημιουργήθηκε από κάποια υπερφυσική διάνοια αλλά από τη τύχη και την αναγκαιότητα σαν ένα είδος ανάμεσα στα εκατομμύρια άλλα της γήινης βιόσφαιρας. Δεν υπάρχουν ενδείξεις κάποιας ανθρώπινης μοίρας ή κάποιου σκοπού που μας έχει δοθεί. Φαίνεται να είμαστε τελείως μόνοι και αυτό για το συγγραφέα είναι καλό γιατί σημαίνει ότι είμαστε και ελεύθεροι. Μπορούμε να διαγνώσουμε εκείνες τις ανορθολογικές επιλογές που μας χωρίζουν άδικα και να προσπαθήσουμε να επιδιώξουμε με εμπιστοσύνη και αυτεπίγνωση το σπουδαιότερο σκοπό όλων των εποχών, την ενότητα του ανθρώπινου γένους. Τελειώνοντας το πόνημα του ο συγγραφέας διερωτάται ξανά για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης. Και απαντά υποστηρίζοντας ότι συνδέεται με το έπος του ανθρώπινου είδους το οποίο άρχισε με τη βιολογική εξέλιξη και τη προ-ιστορία , συνεχίστηκε με τη καταγεγραμμένη ιστορία και βρίσκεται σήμερα μπροστά στο αόρατο μέλλον το οποίο εξαρτάται από τις σημερινές επιλογές μας. Είναι απαραίτητο όμως να κατανοήσουμε τους εαυτούς μας τόσο με εξελικτικούς όσο και με ψυχολογικούς όρους προκειμένου να σχεδιάσουμε ένα πιο ορθολογικό και προστατευμένο από καταστροφές μέλλον. Καταλήγοντας τονίζει την αναγκαιότητα της συνεύρεσης της δύναμης της επιστήμης με τη δημιουργικότητα των ανθρωπιστικών σπουδών ούτως ώστε η ανθρώπινη ύπαρξη να αποκτήσει ένα απείρως πιο παραγωγικό και ενδιαφέρον νόημα.
* Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο ΤΕΙ Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΜΑΙΧ.
