ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ…
Χρειάσθηκε να περάσουν χρόνια, μαθήτρια πια του Γυμνασίου, για να μπορέσω να ερμηνεύσω με τη λογική την αυτοσχέδια παράσταση «Το κεφάλι χωρίς σώμα», του περιπλανώμενου από πανηγύρι σε πανηγύρι βιοπαλαιστή, στο καφενείο «Ο Παράδεισος» στα Τσικαλαριά, ανήμερα του Αγίου Αντωνίου. Αφορμή η θεωρία των παραβολικών κατόπτρων στο μάθημα της φυσικής για να κατανοήσω πώς ο άνθρωπος αυτός παρουσίαζε πάνω σε μία γλάστρα, που ήταν τοποθετημένη σε ένα πάγκο, το είδωλο της κεφαλής, του καλά κρυμμένου πίσω από τον πάγκο παιδιού του, που τον συνόδευε στις περιηγήσεις του. Το φιλοθεάμον κοινό μπορούσε μάλιστα να κάνει και τις σχετικές ερωτήσεις στο εμφανιζόμενο “κεφάλι χωρίς σώμα” για να πάρει έκθαμβο απαντήσεις από το αθέατο δύστυχο αυτό παιδί.
Αυτά, σύμφωνα με διηγήσεις των γεροντότερων, αλλά και άλλα πολλά συνέβαιναν τότε στο πανηγύρι του Αγίου Αντωνίου στα Τσικαλαριά, που συγκέντρωνε πανηγυριώτες από όλη την Κρήτη δικαιώνοντας την ετυμολογία της λέξης πανηγύρι από το “παν” και άγυρις, δηλαδή συνάθροιση πλήθους.
Υπό την έννοια αυτή, βέβαια, την εποχή του κορωνοϊού που διανύουμε, με τις απαραίτητες αποστάσεις και τα τοιαύτα, δεν είμαστε ούτε καν για τα πανηγύρια, τα οποία ούτως ή άλλως τα τελευταία χρόνια περιορίζονται στις φιλότιμες προσπάθειες της αναβίωσης τους από τους πολιτιστικούς συλλόγους, χάνοντας έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων, το γνήσιο παραδοσιακό τους χρώμα.
ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ
ΤΟΥ ΠΑΝΗΓΥΡΙΟΥ
Ήταν λοιπόν, το πανηγύρι του Αγίου Αντωνίου στα Τσικαλαριά, ένα σπουδαίο θρησκευτικό γεγονός για την ευρύτερη περιοχή με σημαντικές κοινωνικές και πολιτιστικές προεκτάσεις, καθώς οι χωριανοί, θεωρώντας τον Άγιο δικό τους και προστάτη του χωριού, βίωναν τον εορτασμό του σαν κοινή τελετουργία τηρώντας ευλαβικά τους πατροπαράδοτες κώδικες, που επιτάσσει η παράδοση και η κρητική φιλοξενία. Ήταν επίσης μια ευκαιρία να σμίξουν με τους συγχωριανούς τους, να επικοινωνήσουν, να υποδεχτούν με ανοιχτές τις καρδιές τους φίλους και τους ξενιτεμένους και να αναζητήσουν τη χαρά και το γλέντι, κάνοντας μέσα στο καταχείμωνο την αναγκαία ανάπαυλα από τη δύσκολη γεωργική εργασία της συλλογής του ελαιοκάρπου.
Άνθρωποι πονεμένοι ανέβαιναν γονατιστοί, κρατώντας τα ταξίματα τους, τα εξήντα τέσσερα σκαλιά της ευρύχωρης σκάλας για να φτάσουν στη μεγαλοπρεπή είσοδο του ναού με το δίλοβο καμπαναριό το οποίο κατασκευάστηκε από λαϊκό τεχνίτη σε βενετσιάνικο πρότυπο το 1886. Δεξιά και αριστερά στο κάτω μέρος της σκάλας καστανάδες πουλούσαν κάστανα ζεστά, λούστροι πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους και ταχυδακτυλουργοί επιδείκνυαν με το αζημίωτο τις ικανότητες τους. Χαρακτηριστική εικόνα ήταν επίσης και οι κτηνοτρόφοι, κυρίως από τα Κεραμειά, που ανέβαζαν από τη σκάλα τα τασιμάρια τους, ζώα ζωντανά που είχαν τάξει στον Άγιο. Το σκηνικό συμπλήρωναν με τη χαρακτηριστική τους φυσιογνωμία και οι Μικρασιάτες ψαράδες της Κάτω Σούδας που κουβαλούσαν τελάρα φρεσκοτηγανισμένα ψάρια αλλά και οι καλοντυμένες κυρίες με ρούχα εποχής που ερχόταν με τις άμαξες από τα Χανιά για να προσκυνήσουν τον Άγιο.
Τα σπίτια του χωριού ήταν όλα ανεξαιρέτως ανοιχτά με τα τραπέζια στρωμένα κατά το βρισκόμενο του καθενός, ενώ το κρασί έρρεε άφθονο για χάρη του Αγίου και προς τέρψη των ανθρώπων Κυρίως, όμως το γλέντι γινόταν στα πολυπληθή τότε καφενεία του χωριού, που είχαν για τρεις ημέρες την τιμητική τους, “μέχρι επτά ζυγιές όργανα”, ενώ την παράσταση έκλεβαν οι ντόπιοι οργανοπαίκτες του χωριού, Κουρκουμελάκης Χαρίδημος λαγούτο, Μπραουδάκης Κωστής βιολί.
Ιδιαίτερο χρώμα στο πανηγύρι έδιναν και οι πλανόδιοι μικροπωλητές που πουλούσαν σβούρους για τα παιδιά, γλειφιτζούρια κοκοράκια, φιστίκια στα χωνάκια, μαντολάτα και παστέλια τραγανά. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχώριζε με τη χαρακτηριστική φυσιογνωμία της η Αμπλά, η μαύρη ξερακιανή χαλικούτισσα, που πουλούσε μυρωδάτη σάμαλη ανυπομονώντας να ξεπουλήσει το εμπόρευμα της για να «το ρίξει στο χορό»
ΕΣΥ ΧΡΙΣΤΟ ΚΑΙ ΕΓΩ ΑΛΛΑΧ
Πάνω από όλα όμως, αυτός ο ναός ήταν ένα σημείο συνάντησης στα χρόνια της συνύπαρξης των δύο θρησκειών, του Ισλάμ και του Χριστιανισμού, καθώς χτίστηκε τον τελευταίο αιώνα της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Κρήτη, πλάι στο σωζόμενο μέχρι σήμερα τζαμί και ακριβώς πάνω από την υπάρχουσα και σήμερα κεντρική βρύση του χωριού, όπου οι Μουσουλμάνοι έπλυναν τα πόδια τους, πριν εισέλθουν σε αυτόν. Στα θαύματα, λοιπόν, του Αγίου Αντωνίου που έχουν περάσει στους θρύλους του χωριού, μια που ο ανθρώπινος πόνος δεν διαχωρίζει θρησκείες, η παράδοση θέλει ο Άγιος να δίνει το φως στο παιδί του Αγά της περιοχής του Βλητέ, ενώ πολλοί από τους Μουσουλμάνους του βακούφικου χωριού των Τσικαλαριών σεβόταν αποδεδειγμένα και λογάριαζαν τον Άγιο των Ρωμιών.
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Τα χρόνια πέρασαν από τότε, άλλαξαν οι καιροί, οι τρόποι και οι συνήθειες των ανθρώπων. Το πανηγύρι ξέφτισε με την πάροδο του χρόνου και οι επισκέπτες του ολοένα και λιγοστεύουν. Η ανθρωπότητα διέρχεται μια κρίσιμη περίοδο και κανείς δεν ξέρει πώς θα διαμορφωθεί η επόμενη μέρα. Σε κάθε περίπτωση όμως, κατά την άποψη μου, όλα τούτα αξίζει να καταγραφούν και να μείνουν ανόθευτα στη μνήμη και τις καρδιές των ανθρώπων, γιατί χωρίς αυτή τη μνήμη κινδυνεύουν οι επόμενες γενιές να καταρρεύσουν μέσα στο χάος μιας κοινωνίας χωρίς αξίες και πίστη στο παρελθόν και στα διδάγματα που αυτό εμπεριέχει.
φιλόλογος*
