» Ο εορτασµός και τα έθιµα
Για τους Βυζαντινούς προγόνους µας η εορτή του Πάσχα ήταν (όπως και σήµερα) η µεγαλύτερη, η πιο χαρµόσυνη και η λαµπρότερη της Ορθοδοξίας. Η ηµέρα της Ανάστασης του Χριστού συνδεόταν και µε την «ευφροσύνη των πιστών» µετά την κατάλυση της προηγηθείσας 40ήµερης νηστείας. Γιορταζόταν για µια ολόκληρη εβδοµάδα (∆ιακαινήσιµος Εβδοµάδα) ως «Κυριώνυµος ηµέρα». Στη λαϊκή παράδοση, η πασχαλινή εβδοµάδα ονοµάστηκε «Λαµπρόσκολα».
Όπως και σήµερα, στη διάρκεια των προετοιµασιών της γιορτής οι πιστοί καθάριζαν, ασβέστωναν κι έβαφαν τους τοίχους των σπιτιών τους και τις αυλές και έστρωναν στα δάπεδα κλαδιά δάφνης, δεντρολίβανου, µυρσίνης και φύλλα λεµονιάς: «εις τας εν τη εκκλησία ραινοµένας δάφνας κατά τας εορτάς».
Οι πιστοί όλων των τάξεων φρόντιζαν να γιορτάσουν τη Λαµπρή µε καινούργια ρούχα, τα σηµερινά «λαµπριάτικα». ∆ιαβάζουµε στον ποιητή Πρωχοπρόδροµο (12ος αι.): «Ποίον ιµάτιον µ΄ έρραψες; Ποίον δίµιτον µ΄ εποίκες; Και ποιόν γυρίν µ΄ εφόρεσες; Ουκ οίδα Πασχαλίαν.»
Το Μεγάλο Σάββατο και την ηµέρα της Ανάστασης, σε όλη την Αυτοκρατορία, τα σπίτια, οι πόλεις και τα χωριά φωταγωγούνταν µε ειδικά λυχνάρια («ιδία τε και δηµοσία δαψιλεί τω πυρί την νύκτα καταφωτίζοντες»).Στη διάρκεια της επταήµερης πασχαλινής αργίας, οι Κωνσταντινοπολίτες παρακολουθούσαν δηµόσια θεάµατα και ιδιαίτερα τις δηµοφιλείς τότε ιπποδροµίες. Την εβδοµάδα αυτή δεν λειτουργούσαν επίσης τα δικαστήρια και µεταξύ των αντιδίκων υπήρχε η εξής στιχοµυθία: «παρέλθει η ηµέρα του πάθους του Χριστού και γυµνάζω την δίκην, εκδικώ την ύβριν». Με διαταγή του αυτοκράτορα, δινόταν χάρη σε φυλακισµένους µε µικρές ποινές, ενώ δεν φυλακίζονταν όσοι υπέπιπταν σε ελαφρά πταίσµατα.
Στη χιλιόχρονη και πλέον βυζαντινή περίοδο της ιστορίας µας, διαµορφώθηκαν και όλα τα σηµερινά πασχαλινά έθιµα, µε επιρροές ασφαλώς και από τα ανάλογα αρχαιοελληνικά, αλλά και εβραϊκά. Το έθιµο του οβελία, µε ρίζες στη Παλαιά ∆ιαθήκη (Έξοδος), «ο υπέρ την πυράν ψηνόµενος οβελίας» ήταν γνωστό και στους Βυζαντινούς.
Γνωστό ήταν και το βάψιµο και το τσούγκρισµα των αβγών, που επίσης σχετίζονται µε εβραϊκές θρησκευτικές συνήθειες. Όµως, οι κουλούρες της Λαµπρής µε τα µπηγµένα κόκκινα αβγά είναι έθιµο που αρχίζει την βυζαντινή εποχή.
Βυζαντινό έθιµο είναι το «φιλί της αγάπης» ως δείγµα της µεταξύ των Χριστιανών αγάπης και οµόνοιας. ∆ύο Βυζαντινοί συγγραφείς του 12ου αιώνα έγραψαν επιγράµµατα «εις τον κατά το Πάσχα γινόµενον ασπασµόν».
Αυτό που ξεχώριζε όµως για την λαµπρότητά του ήταν οι µεγαλειώδεις τελετές που γίνονταν την Κυριακή της Αναστάσεως και τις δύο επόµενες µέρες στο αυτοκρατορικό παλάτι. Τα χαράµατα της Κυριακής οι αυτοκράτορες, µε την πολυπληθή συνοδεία τους και υπό τις επευφηµίες του πλήθους που κατέκλυζε τους δρόµους, µετέβαιναν στην Αγία Σοφία για να παρακολουθήσουν τον πασχαλινό όρθρο. Κατά τη µετάβασή τους ακούγονταν επευφηµίες όπως:
• Πολυχρόνιον ποιήσοι ο Θεός την αγίαν βασιλείαν σας εις πολλά έτη.
• Ο των πάντων ποιητής και δεσπότης, ο αναστάς παραδόξως εκ τάφου και το χαίρε δεδωκώς µυροφόροις, τους χρόνους υµών πληθύνοι συν ταις αυγούσταις και τοις πορφυρογεννήτοις.
• Πάσχα Κυρίου σήµερον καθορώντες µελωδικώς κραυγάζοµεν και οµοφρόνως.
• Ο αχρόνως τω Πατρί συµβασιλεύων αυτός, τας ηµέρας υµών, δεσπόται, ανυψώσοι ταις νίκαις κατά βαρβάρων.
• Καλώς ήλθον οι δεσπόται συν ταις αυγούσταις και τοις πορφυρογεννήτοις προσκυνήσαντες του αναστάντος Χριστού την δόξαν.
Κατόπιν, ακολουθούσε το επίσηµο γεύµα στο µεγαλοπρεπέστερο διαµέρισµα των ανακτόρων, το Χρυσοτρίκλινο. Στη χρυσή τράπεζα οµοτράπεζοι του αυτοκράτορα ήταν η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία της Βασιλεύουσας και ξένοι πρεσβευτές. Σε διπλανά τραπέζια έτρωγαν κατώτεροι άρχοντες, οι ακόλουθοι των ξένων πρεσβευτών µε τις εθνικές τους ενδυµασίες, αλλά και µερικοί αιχµάλωτοι που απελευθερώνονταν από τις φυλακές. Την πέµπτη ηµέρα, προσκεκληµένοι του αυτοκράτορα σε γεύµα στη χρυσή τράπεζα ήταν ο Πατριάρχης και πολλοί µητροπολίτες. Στα διπλανά τραπέζια οι ιερείς του παλατιού και οι ηγούµενοι 12 µοναστηριών.
Σήµερα το έθιµο της συµµετοχής στον πασχαλινό εορτασµό της κρατικής εξουσίας διατηρείται (µπορεί κανείς να πει) µε την επίσκεψη του Προέδρου της ∆ηµοκρατίας, του πρωθυπουργού και της πολιτικής ηγεσίας σε στρατιωτικές µονάδες.
Πηγή: Φαίδων Κουκουλές, «Πασχαλινά Βυζαντινά Έθιµα».
*Η Στέλλα Γκοζάνη – Χαριτάκη είναι πρόεδρος
της Αδελφότητας Μικρασιατών Ν. Χανίων
