» Λευτέρης Μακεδόνας, εκδόσεις Μάγµα εκδόσεις Μάγµα
Αυτή η έκδοση ήταν µια ευχάριστη έκπληξη καθώς δεν είχα ακούσει τίποτα σχετικά. Το 2016 είχα διαβάσει Το ναυπηγείο, αν και µάλλον θα προτιµούσα Το καρνάγιο ως απόδοση, ψιλά γράµµατα, ίσως και όχι.
Αυτή ήταν η µοναδική επαφή µου µε το έργο του περίφηµου Ουρουγουανού συγγραφέα Χουάν Κάρλος Ονέτι, που, παρότι υπήρξε σύγχρονος του λατινοαµερικάνικου µπουµ, κινήθηκε αρκετά µακριά τόσο από τον µαγικό ρεαλισµό όσο και από τον αµιγή και µε τον τρόπο του στρατευµένο κοινωνικοπολιτικό αντίστοιχό του, επιλέγοντας έναν δρόµο πιο µοναχικό, πιο συγγενή µε το ρεύµα του υπαρξισµού, ίσως ο Σάµπατο να είναι µια αντίστοιχη περίπτωση συγγραφέα τώρα που το σκέφτοµαι, λογοτεχνικό και φιλοσοφικό ρεύµα που άφησε ανεξίτηλο το σηµάδι του στην ευρωπαϊκή και όχι µόνο λογοτεχνία, αποτυπώνοντας τη µετάβαση του κόσµου στα µισά του περασµένου αιώνα και ενώ ο ∆εύτερος Παγκόσµιος Πόλεµος ήταν προ των πυλών.
Ποτέ µου δεν θα µπορούσα να το φανταστώ, ότι στα σαράντα µου θα ήµουν έτσι, µόνος και µες στη βρόµα, κλεισµένος µέσα σ’ ένα δωµάτιο. Όµως η σκέψη αυτή δεν µ’ έκανε να νιώσω µελαγχολία – µονάχα µια αίσθηση περιέργειας για το τι είναι ζωή και µια µικρή δόση θαυµασµού για την ικανότητά της να µας εκπλήσσει µονίµως. Και δεν έχω πάνω µου καπνό. ∆εν έχω καπνό, δεν έχω καπνό. Αυτά που γράφω εδώ είναι οι αναµνήσεις µου. ∆ιότι κάθε άνθρωπος οφείλει να καθίσει να γράψει την ιστορία της ζωής του µόλις πιάσει τα σαράντα, ειδικά αν του έχουν συµβεί ενδιαφέροντα πράγµατα. Κάπου το έχω διαβάσει αυτό, µα δεν θυµάµαι πού.
Μια νύχτα, πάντα είναι νύχτα, την παραµονή των τεσσαρακοστών γενεθλίων του, ο Ελάδιο Λινασέρο, νιώθει την επιθυµία, ή µήπως την υποχρέωση;, να γράψει τις αναµνήσεις του, σε αυτό το στενό και άθλιο δωµάτιο που µοιράζεται µε τον Λάσαρο, πολιτικά ταγµένο στην Αριστερά, βέβαιο για το αναπόφευκτο της επανάστασης, ανίκανο να διακρίνει και να αντιµετωπίσει κριτικά όσα φτάνουν από τη σταλινική Σοβιετική Ένωση. Αυτή η δυσδιάκριτη, ανάµεσα στην επιθυµία και την υποχρέωση, γραµµή εκκίνησης διακρίνει το κείµενο αυτό από άκρη σε άκρη, µια πυρετική και όχι λουστραρισµένη, στη µορφή και το περιεχόµενο, αφήγηση, που πρώτα και κύρια έχει τον ίδιο τον Ελάδιο ως ποµπό και δέκτη ταυτόχρονα, η περιέργεια να αποτυπώσει το µονοπάτι που τον έφερε στο θλιβερό αυτό δωµάτιο, παραµονή της εισόδου στη µέση ηλικία, όταν η αισιόδοξη και ανοιχτή σε εκπλήξεις νιότη περνά στο παρελθόν, άπαξ και δια παντός.
Το πηγάδι, αυτή η σύντοµη νουβέλα, προποµπός του επερχόµενου έργου τού Ονέτι, κυκλοφόρησε το 1939, τρία χρόνια πριν από τον Ξένο, το χαρακτηριστικότερο ίσως λογοτεχνικό δείγµα του υπαρξισµού. Και έχει αξία να σηµειωθεί αυτό, όχι για µια στείρα και περιορισµένων δυνατοτήτων σύγκριση µεταξύ των δύο αυτών έργων, αλλά για την υπενθύµιση πως η λογοτεχνία γεννιέται και γράφεται υπό την επήρεια του κόσµου τριγύρω. Η σπουδαία λογοτεχνία, δε, πετυχαίνει να αποτυπώσει µε λέξεις και να δώσει όνοµα στη ρευστή και υπό διαµόρφωση πραγµατικότητα, τη συνθήκη της ύπαρξης, µε τις ευαίσθητες και οξυδερκείς κεραίες της, όχι µόνο ως προς το περιεχόµενο αλλά και ως προς τη µορφή. Έτσι, ο υπαρξισµός υπήρχε και πριν τους υπαρξιστές, το καφκικό πριν από τον Κάφκα και τα λοιπά και τα λοιπά. Μένουν τα ονόµατα αυτών των δηµιουργών στην ιστορία γιατί διέκριναν την πρώτη ύλη του κόσµου όταν εκείνη ακόµα κόχλαζε στο καζάνι και οι αναθυµιάσεις της προσέδιδαν κάτι το ανοίκειο στη ίδια την πράξη της ζωής, µια άβολη και ακατανόητη συνθήκη της πλέον φυσικής και ταυτόχρονα σύνθετης ανθρώπινης λειτουργίας.
Ο Ελάδιο Λισανέρο είναι ένας ενοχλητικός τύπος, βυθισµένος στην ανθρωπινότητά του, χωρίς κάποια στέρεη ιδεολογία, χωρίς ιδανικά και ανθρωπιστικά προτερήµατα, που όσο και αν θέλει δεν καταφέρνει ούτε στον έρωτα να βρει την απαραίτητη αισιοδοξία για όσα το µέλλον ίσως να φέρει, διόλου ποιητής δεν νιώθει δηλαδή, µε σηµερινούς όρους θα ήταν ένας λευκός φαλλοκράτης, που αντιµετωπίζει τις γυναίκες µε τρόπο εξουσιαστικό και χρηστικό, ως σκεύη προσωρινής απαλλαγής από το βάρος της µάταιης και χωρίς ιδιαίτερου νοήµατος ύπαρξης. Ενοχλητικός γιατί υπενθυµίζει την ανθρώπινη ατέλεια και τον µη εξιδανικευµένο κόσµο εντός του οποίου παλεύουµε, µε όποιον τρόπο παλεύουµε, και χωρίς αυτή η πάλη, η όποια πάλη, να έχει κάποιο ιδανικό κλέος, µια αναστροφή της πλατωνικής σπηλιάς σε κάθετο άξονα είναι το πηγάδι στο µέσο του δωµατίου, εκεί που το φως και η σκιά παίζουν τα παιχνίδια τους στον πάτο µε τα λιµνάζοντα ύδατα και το όποιο βλέµµα προς τα ψηλά τίποτα δεν προσφέρει, µήτε χαρίζει άλλο, παρά το µέτρο και τη δυσοσµία της ύπαρξης.
Και αν κάποιος ίσως διέκρινε, για να ικανοποιήσει προσωπικές ελπίδες, µια κάποια ειλικρίνεια στα λόγια τού Ελάδιο, που θα προσέδιδε κάτι το ανθρωπιστικό στην αφήγηση των πεπραγµένων του, η ειλικρίνεια άλλωστε στέκει στη θετική πλευρά των χαρακτηριστικών και της στάσης απέναντι στα πράγµατα, παρότι ενοχλητική και αποµαγευτική, εκείνος, ο Ελάδιο δηλαδή, διόλου δεν θα ασχολείτο νοµίζω µε µια τέτοια οπτική, αποµακρυσµένος όπως είναι από το όποιο αξιοσηµείωτο ανθρώπινο γνώρισµα, ίσως απλώς να ανασήκωνε τους ώµους, ίσως απλώς να έλεγε: έστω. Η χρονική απόσταση που χωρίζει το σήµερα της ανάγνωσης µε το τότε της γραφής φαίνεται. Όχι γιατί τα πράγµατα έχουν αλλάξει στον πυρήνα τους, όχι γιατί δεν υπάρχουν άλλοι Ελάδιο, όχι γιατί η αποµάγευση έχει υποχωρήσει από τον ουρανό, αλλά γιατί πια υπάρχει µια (αυτο)λογοκρισία, µια ανάγκη, ή ίσως υποχρέωση, για µια λογοτεχνία είτε ως µηχανισµό καταγγελίας, µε αναπόσπαστο κοµµάτι την ελπίδα για αλλαγή προς ένα καλύτερο αύριο, είτε ως φορέα υψηλότερων ιδανικών ενός κόσµου που απέχει από τον υπάρχοντα και µοναδικά διαθέσιµο, που λειτουργεί, ή αποπειράται να λειτουργήσει ως βαλβίδα εκτόνωσης, ως η απαραίτητη δόση µαγείας σε έναν κατακερµατισµένο και αγχωτικά πολύβουο κόσµο, ολοένα και πιο σύνθετο, όλο και περισσότερο έρµαιο της ατοµικότητας.
Ο µεταφραστής, Λευτέρης Μακεδόνας, υπογράφει και ένα λειτουργικό και διαφωτιστικό επίµετρο εντάσσοντας τον συγγραφέα και το έργο του στην εποχή του, όχι για να κάνει νιανιά το περιεχόµενο του βιβλίου προσδίδοντας του αρετές και χαρακτηριστικά που ο αναγνώστης πιθανώς να µην διακρίνει λόγω κάποια ανεπάρκειας, κάτι που τα επίµετρα συχνά δοκιµάζουν να κάνουν, φέρνοντας τον υπογράφοντα σε ένα θρόνο ψηλότερο του µέσου αναγνώστη, αλλά, αντίθετα εδώ, το επίµετρο λειτουργεί συµπληρωµατικά της νουβέλας, προσθέτοντας επιπλέον αξία στη συγκεκριµένη έκδοση, που είναι ιδανική ως πύλη αναγνωστικής εισόδου για έναν παραγνωρισµένο στα µέρη µας δηµιουργό, όπως είναι ο Ονέτι.
