Δεύτερη ανάγνωση από τις Εκδόσεις των Φίλων 1968
με τίτλο “Πνεύμα και πραγματικότητα”
βασισμένο στο ομώνυμο Δοκίμιο του Νικόλαου Μπερντιάεφ
Εμείς στις μέρες μας με τη Μεγάλη εορτή του “τριημέρου του Αγίου πνεύματος” που όλα σχεδόν έχουν αποπνευματοποιηθεί παρουσιάζουμε ξανά σε δεύτερη ανάγνωση το βαρυσήμαντο και επίκαιρο κείμενο του διάσημου Ρώσσου συγγραφέα Νικολάου Μπερντιάεφ. Ο Μπερτνιάεφ είχε τολμήσει στην σκληρή υλιστική σοβιετική εποχή να υποστηρίξει ότι το “πνεύμα είναι σαν την πνοή του Θεού που εισδύει στον άνθρωπο και του χαρίζει την υπέρτατη ιδιότητα και αξία του πιο υψηλού σκοπού στον οποίο μπορεί να φτάσει.
Η ανατολική ορθόδοξη θεολογία σφραγίζει τη σκέψη του:
Γρηγόριος Νύσσης, Μέγας Αθανάσιος, αλλά και Ωριγένη
Πνεύμα και πραγματικότητα
Δοκίμιον
Νικόλαος Μπερντιάεβ
Του διάσημου Ορθόδοξου Ρώσου Φιλοσόφου
ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ
Αθήνα 1968
Μία εκπληκτική συγγραφή σε μετάφραση Αντιγόνης Χατζηθεοδώρου.
Για να πει στο πρώτο ου κεφάλαιο μεταξύ των τόσων πολλών στις 236 σελίδες του βιβλίου και τα εξής σημαντικά: Η πνευματικότητα είναι η υπέρτατη ιδιότητα, μια αξία, ο πιο υψηλός σκοπός που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος.
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΟΡΑΤΟ, ΟΥΤΕ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΠΟΙΕΙΤΑΙ
Στο προηγούμενο κείμενό μας παραθέσαμε ένα απόσπασμα από την αρχή του πρώτου κεφαλαίου του γνωστού βιβλίου του Νικόλαου ΜΠΕΡΝΤΙΑΕΒ με τίτλο: «ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» (εκδόσεις ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ, Αθήνα 1968).
Στην αρχή αυτή ο διάσημος συγγραφέας αναφέρει, εμφατικά, ότι ο κόσμος τείνει να απαρνηθεί την πραγματικότητα του πνεύματος, το οποίο, δεν είναι ορατό αντικείμενο, ούτε αντικειμενοποιείται, είναι όμως η αλήθεια της ψυχής, με την αιώνια αξία της. Έτσι, στενά δεμένο με την έννοια της αξίας, ο πνεύμα παίρνει αξιολογικό χαρακτήρα για να γίνεται η πνευματική ΥΠΕΡΤΑΤΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑ μιας αξίας, που αποτελεί τον πιο υψηλό σκοπό που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος….
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΑΝΩΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ
Με το πνεύμα να είναι σαν την πνοή του θεού που εισδύει στον άνθρωπο και του χαρίζει την υπέρτατη αξία, την υπέρτατη ευγένεια της ύπαρξής του, την ανεξαρτησία και την ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ…..
Με το πνεύμα να ανήκει σε μια ύπαρξη διαφορετικής ποιότητας, που είναι ανώτερη και από την ψυχή και το σώμα, με την έννοια του ανθρώπου ως όντος, συγχρόνως πνευματικού, ψυχικού και σωματικού.
Για να έχει μια αιώνια σημασία.
Γιατί οι πνευματικές αξίες υπάρχουν ως αρχέγονη αλήθεια, και έχουν περισσότερη ύπαρξη από κάθε αντανάκλαση του αντικειμενικού κόσμου, ο οποίος στηρίζεται σε ιδανικές βάσεις που έχουν χαρακτήρα καθολικό. Για να είναι η πνευματική βάση του κόσμου… Με το πνεύμα να μη μπορεί να προσδιοριστεί από τα γνωρίσματα που είναι αποτέλεσμα αντικειμενικής πάλης.
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΕΝΩΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ
Με το πνεύμα για τον άνθρωπο να σημαίνει φυγή από την απομόνωση προς το συγκεκριμένο ΚΑΘΟΛΙΚΟ. Όμως, το πνεύμα είναι προσωπικό και εκδηλώνεται μέσα στο πρόσωπο, που το γεμίζει περιεχόμενο και ΥΠΕΡ-προσωπικό και εκδηλώνεται μέσα στο υποκείμενο, αλλά προφυλάσσει από την κακή ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ και από την ανικανότητα να διακρίνουμε τις πραγματικότητες.
Πιο πολύ, ενώνεται με τις πραγματικότητες, γιατί η πραγματικότητα του πνεύματος συνιστάται, επίσης, να στρέφεται προς τις πραγματικότητες. Με το πνεύμα να είναι φωτεινό που βλέπει τις πραγματικότητες του πραγματικού και αντικειμενοποιημένου κόσμου; του φυσικού, του ψυχικού, του ιστορικού και του κοινωνικού. Αλλά αυτός ο κόσμος του πνεύματος (στον κύριο χαρακτήρα του) δεν έχει θέσει για το γενετικό, το περιληπτικό, το μαζικό που συνυπάρχουν με το ατομικό και το προσωπικό, μαζί με το συγκεχυμένο και το παγκόσμιο.
Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΛΛΑ ΑΝΑΓΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ευρύτερα μπορούμε να πούμε πως, το πνεύμα είναι ζωή, αλλά υπό τον όρο να μην εννοούμε τη ζωή κατά βιολογικό (βιταλιστικό) γιατί τρόπο το πνεύμα ανάγεται στην τάξη της ύπαρξης, όπου υπάρχουν πραγματικότητες διαφόρων τάξεων, του φυσικού κόσμου, του οργανικού, του ψυχικού και του κοινωνικού, όπως υπάρχουν πραγματικότητες της αλήθειας, του καλού, της ομορφιάς, της αξίας και της δημιουργικής φαντασίας. Αυτό το είδος της πραγματικότητας ανάγεται στην πνευματική πραγματικότητα.
Για να ερμηνεύσει ο συγγραφέας αυτές τις συγκεκριμένες απόψεις λέγοντας: «Η αλήθεια δεν είναι πραγματική με τον τρόπο της φύσης ενός αντικειμενικού πράγματος αλλά είναι πραγματική με τον τρόπο του ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ, όπως είναι το πνευματικό μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη. Με την ολοκληρωτική νοημοσύνη του ανθρώπου να είναι το πνεύμα και όχι το διαλογιζόμενο λογικό με την αφηρημένη σκέψη να είναι πνευματική και να εισδύει στην ίδια την ύπαρξή της, με την πνευματική ΑΡΧΗ όπως υπάρχει στον άνθρωπο να υπάρχει ο άνθρωπος.
ΣΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΟΛΑ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΟΛΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
Οι αρχαίοι φαντάζονταν το πνεύμα ως υλη εξαιρετικά λεπτή και πολύ αργότερα το εννόησαν ως μια άϋλη ουσία, ενώ οι έλληνες φιλόσοφοι, για να υποδείξουν το ΠΝΕΥΜΑ χρησιμοποιούσαν πάντα, τη λέξη ΝΟΥΣ. Αλλά η ελληνική φιλοσοφία τη τελευταίας περιόδου ερμηνεύει το πνεύμα ως «ΦΡΟΝΗΣΗ», όμως, ο χριστιανισμός ανανέωσε την έννοια του πνεύματος κατά ένα τρόπο ουσιαστικό…
Η έννοια του πνεύματος που ανακαλύπτουμε στο Ευαγγέλιο επεκτείνει την έννοια της βίβλου, παρουσιάζοντάς μας ως μια άγνωστη πνευματοποίηση, που εκδηλώνει την έλευση της καινούργιας αποκάλυψης.
Στο ευαγγέλιο, προέρχονται όλα από το πνεύμα και όλα γίνονται δια του πνεύματος.
Με την έννοια ότι στην καινή διαθήκη το πνεύμα δεν είναι η συνείδηση ή η σκέψη του ανθρώπου, αλλά μια πνευματική κατάσταση που παράγεται από τη θεία έμπνευση.
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗΣ ΕΝΑΣ ΕΜΠΝΕΥΣΤΗΣ, ΕΝΑΣ ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ
Για να τονίσει ο Ν. Μπερντιάεβ (σελ. 3) ότι: «Το πνεύμα είναι πάντα ένας υπερασπιστής, μια βοήθεια, ένας παρηγορητής, ένας εμπνευστής.
Με τον άγιο Ιωάννη τον Ευαγγελιστή ότι το πνεύμα παρηγορεί, κατά την απουσία του Χριστού.
Περαιτέρω στο σημαντικό αυτό πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του ο Μπερντιάεβ αναφέρεται συγκριτικά στις ευρωπαϊκές φιλοσοφίες που μελετούν όλες τις φιλοσοφικές αντιμετωπίσεις του πνεύματος π.χ. αναφέρει τις σημαντικές θέσεις του Μαξ Σέλερ, που αναιρεί έντονα τη Βιταλιστική αναζήτηση του πνεύματος.
Για να πει πως το πνεύμα δεν είναι επιφαινόμενο της ζωής. Με τις κατώτερες κατηγορίες που είναι συνδεδεμένες με το πνευματικό ον να είναι πιο αδύναμες αλλά η αδυναμία τους αποτελεί τη δύναμη του ανθρώπου για την ελευθερία του.
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Τα επτά (7) κεφάλαια του βιβλίου, του Μπερντιάεβ έχουν τους εξής τίτλους:
Ι. Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΙΙ. ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΟΝ
ΙΙΙ. Τα χαρακτηριστικά του πνεύματος. Η αντικειμενοποίηση του πνεύματος. Συμβολισμός και πραγματοποίηση.
IV. Η έννοια της
V. Το κακό και η οδύνη ως πνευματική προβλήματα
VΙ. Ο Μυστικισμός, οι αντιφάσεις του και τα συμπεράσματά του.
VII. Η καινούργια πνευματικότητα
Στο επόμενο κείμενό μας θα ασχοληθούμε με το τελευταίο κεφάλαιο, που ο Μπερντιάεβ θεωρεί ότι το πνεύμα έχει ιστορική ύπαρξη σε καιρούς κρίσης του πνεύματος, ενώ δεν υπάρχει παρά μια αιώνια πνευματικότητα.
